του Δημήτρη Κ. Κουγιουμτζόγλου* από τον νέο Λόγιο Ερμή τ. 23
Συνέχεια από το Α΄ μέρος και το Β΄ μέρος
Αποσιωπώντας τις τουρκικές θηριωδίες
Εκεί, τέλος, που η τουρκική σειρά του Netflix παίρνει οριστικά διαζύγιο με την ιστορία, είναι στις σκηνές που ακολούθησαν μετά την εισβολή των Τούρκων μέσα στην Κωνσταντινούπολη, με τις απίστευτες θηριωδίες, σφαγές, αρπαγές και μαζικούς βιασμούς. Οι αναφορές των πηγών είναι ξεκάθαρες στο ζήτημα της τύχης των κατοίκων της πόλης. Ενδεικτικά, ο αυτόπτης μάρτυρας Βενετσιάνος Μπάρμπαρο γράφει πως με την πρώτη έφοδό τους οι Τούρκοι «όσους έβρισκαν στον δρόμο τους περνούσαν από τη λεπίδα της χατζάρας τους, γυναίκες και άντρες και γέρους και παιδιά, αδιακρίτως…» και σημειώνει για τις μοναχές πως «…όλες στάλθηκαν στον στόλο τους και ατιμάστηκαν και ταπεινώθηκαν από τους Τούρκους. Έπειτα πουλήθηκαν όλες σκλάβες στα παζάρια της Τουρκίας» και συμπληρώνει πως «και όλες οι κοπέλες ατιμάστηκαν κι έπειτα πουλήθηκαν…» Επισημαίνει μάλιστα πως πολλές ήταν οι κοπέλες, ελεύθερες και παντρεμένες, που προτίμησαν να αυτοκτονήσουν πέφτοντας στα πηγάδια της πόλης, παρά να πέσουν στα χέρια των Τούρκων, σε αυτό το άγνωστο σχετικά «Ζάλογγο» του ελληνισμού.[1] Ποια ήταν τελικά η μοίρα όλων των γυναικών που έπεφταν στα χέρια των Τούρκων, μας το περιγράφει με γλαφυρότητα και ενάργεια ο ανώνυμος συνθέτης του Ανακαλήματος της Κωνσταντινούπολης και σύγχρονος των γεγονότων: Πώς να τις πάρουν στην Τουρκιά, σκλάβες να πουληθούσιν /και να τις διασκορπίσουσιν Ανατολήν και Δύσην / γυμνές και ανυπόλητες, δαρμένες, πεινασμένες, / να βλέπουν βούδια, πρόβατα, άλογα και βουβάλια /[…] /και το βραδύ να μένουσιν με τους μουσουλουμάνους / και να τις μαγαρίζουσιν, μπαστάρδια να γεννούσιν, / μουσουλουμάνοι να γενού και σκύλοι ματοπίνοι / να πολεμούν χριστιανούς και να τους αφανίζουν! [2] Έτσι, κυριολεκτικά με το αίμα των υπόδουλων Ελλήνων και άλλων χριστιανών, με τις αρπαγές γυναικών και το παιδομάζωμα, κατάφεραν οι Οθωμανοί Τούρκοι να δυναμώσουν και να κάνουν την αυτοκρατορία τους. Η Κωνσταντινούπολη το πιθανότερο δεν θα έπεφτε την αποφράδα Τρίτη, στις 29 του Μάη το 1453, αν δεν ήταν οι γενίτσαροι, παιδιά χριστιανών.
Στο τελευταίο επεισόδιο της σειράς δεν προβάλλεται τίποτα από αυτά, πέρα από μια φευγαλέα ματιά που ρίχνει ο πληγωμένος Ιουστινιάνης καθώς απομακρύνεται με το πλοίο του από τη φλεγόμενη πόλη, από την οποία ακούγονται κραυγές και οδυρμοί. Στη συνέχεια ο σουλτάνος μπαίνει σε μια πόλη, στους δρόμους της οποίας οι κάτοικοι στέκονται παράμερα και τον προσκυνούν και τέλος εισέρχεται σε μια άδεια Αγία Σοφία, εκπληρώνοντας την ισλαμική παράδοση περί κατάκτησης της Πόλης (6ο επεισόδιο, 34:10 – 36:40). Σε κάθε περίπτωση, οι Τούρκοι συντελεστές παραποιούν πλήρως την εικόνα της πόλης κατά την είσοδο του σουλτάνου σε αυτήν, μια πόλη που στην πραγματικότητα ήταν έρημη και κατεστραμμένη από τις σφαγές και τη λεηλασία σωμάτων και κτηρίων που είχε προηγηθεί. Ο Δούκας σημειώνει: «Ἦν γάρ ἡ πᾶσα ἄοικος, οὐτ’ ἄνθρωπος, οὐτε κτῆνος οὐτ’ ὄρνεον κραυγάζον ἤ λαλῶν ἐντός αὐτῆς…»[3] . Ο Ισίδωρος Κιέβου σημειώνει πως οι Τούρκοι δεν άφησαν στη ζωή κανέναν κάτοικο μέσα στην πόλη και πως την άδειασαν από τους κατοίκους της ερημώνοντάς την[4]. Ο Μπάρμπαρο κάνει λόγο για αίμα και σκοτωμένους παντού, για λεηλατημένα σπίτια, για εξήντα χιλιάδες αιχμαλώτους[5], ο Κριτόβουλος για περισσότερους από πενήντα χιλιάδες, (ό.π., σ. 80), ο Crowley κάνει λόγο για πάνω από τριάντα χιλιάδες αιχμαλώτους (ό.π., σ. 419). Μπορεί κανείς να αναλογιστεί το μέγεθος της απώλειας για τον ελληνισμό, πολύ περισσότερο που η ίδια εικόνα επαναλήφθηκε και κατά την άλωση άλλων ελληνικών πόλεων, όπως η Θεσσαλονίκη. Δικαίως η λαϊκή παράδοση περιέγραψε τους Τούρκους ως «καταχανάδες», δηλαδή αδηφάγους βρικόλακες, σε εκτενές δημώδες ποίημα του β΄ μισού του 15ου αιώνα[6].
Αποσιωπούν ακόμα την ασύλληπτη καταστροφή της Αγίας Σοφίας και άλλων εκκλησιών. Όλες οι εξεταζόμενες πηγές, με εξαίρεση τον Νέστορα Ισκέντερη, (βλέπε υποσημ. 65) σαφέστατα κάνουν λόγο για μια έρημη και κατεστραμμένη Αγία Σοφία, καθότι τον κόσμο που είχε καταφύγει εκεί τον άρπαξαν και τον κακοποίησαν οι μανιώδεις γενίτσαροι, καταστρέφοντας ό,τι μπορούσαν να καταστρέψουν και λεηλατώντας τα υπόλοιπα. Ο Ισίδωρος Κιέβου σημειώνει: «Με την πρώτη ευκαιρία που τους δόθηκε, γκρέμισαν στο δάπεδο του ναού της Αγίας Σοφίας, που τώρα έγινε τουρκικό τέμενος, κι έκαναν κομμάτια όλα τα αγάλματα, τις εικόνες και τις απεικονίσεις του Χριστού και των αγίων, βεβηλώνοντάς τες….Ποδοπατούσαν τα ευαγγέλια και τα εκκλησιαστικά βιβλία, έσπαζαν μνημεία φτιαγμένα από λαμπερό και θαυμαστό μάρμαρο, κομμάτιαζαν τα πάντα…» (Ισίδωρος, ό.π., σ. 90). Ο Δούκας περιγράφει την αρπαγή και τον εξανδραποδισμό όλου του κόσμου που είχε καταφύγει στην Αγία Σοφία καθώς και την καταστροφή των εικόνων, την καταστροφή ή αρπαγή των ιερών κειμηλίων «ἀφέντες τόν ναόν ἔρημον καί γυμνόν». Αναφέρει ακόμα τον τεμαχισμό στα τέσσερα με τσεκούρι του παλλάδιου της Πόλης, της εικόνας της Παναγίας της Οδηγήτριας στη Μονή της Χώρας . Παρόμοιες εικόνες περιγράφει και ο Κριτόβουλος και ο Χαλκοκονδύλης, που αναφέρει ακόμα το φονικό πολλών ανδρών μέσα στην Αγία Σοφία, πέρα από την αρπαγή των αμάχων. Το λεγόμενο «Μεγάλο Χρονικό του Σφραντζή» κάνει λόγο για Τούρκους επιδρομείς που «ἕσωθεν τῶν ἀδύτων καί ἄνωθεν τῶν θυσιαστηρίων και τραπεζῶν ἥσθιον καί ἔπινον καί τάς ἀσελγεῖς γνώμας καί ὀρέξεις αὐτῶν μετά γυναικῶν και παρθένων καί παίδων ἐπάνωθεν ἐποίουν καί ἔπραττον». Ίδιες είναι οι αναφορές και της ελληνικής μετάφρασης του τέλους του 16ου αιώνα του έργου του Francesco Sansovito [7].
Ακόμα και ο Μωάμεθ προχώρησε σε έναν τουλάχιστον βανδαλισμό, χτυπώντας με το κοντάρι του τη δελφική Στήλη των Όφεων που βρισκόταν στον ιππόδρομο, σπάζοντας την κάτω σιαγόνα μίας από τις οφιοκεφαλές.[8]
Δυστυχώς, η παραποίηση της ιστορίας και η ύπουλη προπαγάνδα δεν σταματούν στα όσα ήδη καταγράφηκαν. Ενδεικτικά, αξίζει να επισημανθεί πως επιδέξια οι Τούρκοι συντελεστές της σειράς του Netflix εξισώνουν τους επιτιθέμενους με τους αμυνόμενους, τους θύτες με τα θύματα μέσα από τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουν τις μαζικές εκτελέσεις των αιχμαλώτων των δύο πλευρών. Μάλιστα, η εστίαση δίνεται σε έναν ετοιμοθάνατο Τούρκο επιδρομέα, τον οποίο παρηγορεί η μεγαλόψυχη εκχριστιανισμένη Τουρκάλα, η Άννα. Επίσης, κατά την τελική επίθεση, τα ξημερώματα της 29ης Μαΐου, εκτός από τον Μωάμεθ, όπως ήδη επισημάνθηκε, δείχνουν και τον Μπαλτόγλου, με έναν πέλεκυ να κατασφάζει όλους τους πολεμιστές που συναντά στο διάβα του. Όταν δεν έχεις καταγεγραμμένους ήρωες στο πεδίο της μάχης από τις πηγές, πρέπει να τους εφεύρεις. Θα διακινδύνευα ακόμα να γράψω πως σε ένα φευγαλέο στιγμιότυπο (επεισόδιο 6ο, περίπου 25:20) αφήνεται μια υπόνοια πως το πρώτο χτύπημα του τραυματισμού του ο Ιουστινιάνης το δέχτηκε από… φίλια πυρά, στοιχείο παντελώς ανιστόρητο, που δεν μαρτυρείται από καμία από τις εξεταζόμενες πηγές, πρωτογενείς και δευτερογενείς. Όσο για τη μητριά του Μωάμεθ, την περίφημη πριγκίπισσα της Σερβίας Μάρα Μπράνκοβιτς, αυτή, ούτε λίγο ούτε πολύ, παρουσιάζεται ως πράκτορας του Τούρκου σουλτάνου μέσα στην αυλή του Σέρβου ηγεμόνα.
Οι τουρκικές προβολές του 1453 πριν και μετά του Rise of Empires: Ottoman
Σε κάθε περίπτωση, η δραματοποιημένη σειρά ιστορικού ντοκιμαντέρ «Rise of the Empires: Ottoman» του Netflix έρχεται ως συνέχεια της χοντροκομμένης ταινίας «Fatih» (2012), τελευταίας τουρκικής ταινίας με θέμα την Άλωση της Πόλης, η οποία και παρουσιάζει όλους τους Έλληνες στην Πόλη, τον Παλαιολόγο και τους συμβούλους του ως άσχημους, ηλικιωμένους και μπεκρήδες πάνω από λουκούλλεια γεύματα, αλαζόνες, ψεύτες, αφελείς, αλλά και πανούργους (Νοταράς), ενώ αντίθετα τους Τούρκους ως αρρενωπούς, επίμονους και γενναίους πολεμιστές του Ισλάμ. Ο μόνος που στέκεται επάξια απέναντί τους είναι, σύμφωνα με τους Τούρκους συντελεστές, ο Ιουστινιάνης. Τα φανταστικά, εμβόλιμα επεισόδια είναι αρκετά και παραποιούν εντελώς την πραγματική ιστορία, με στόχο τα παρουσιάσουν και πάλι τους θύτες ως θύματα. Παρουσιάζεται δραματικά η υποτιθέμενη βία και οι σφαγές έναντι αμάχων μουσουλμάνων των Βαλκανίων από τους δυτικούς σταυροφόρους του 1444 «που στηρίζονταν από τον Κωνσταντίνο». Η νοσηρή φαντασία των Τούρκων συντελεστών, σε μια πλήρη αντιστροφή της ιστορικής πραγματικότητας, παρουσιάζει τη –φανταστική– θετή κόρη του Ουρβανού να διηγείται πως σε μια τέτοια επιδρομή σταυροφόρων σε ένα μουσουλμανικό χωριό, μετά τη σφαγή της οικογένειάς της, βρέθηκε η ίδια, ως κοριτσάκι, «στο σκλαβοπάζαρο της Κωνσταντινούπολης» (!), όπου τελικά την αγόρασε και την έσωσε ο Ουρβανός. Σε μια ακόμη εξωφρενικά ανιστόρητη σκηνή, ο Κωνσταντίνος μιλά σε δεκάδες χιλιάδες Κωνσταντινουπολίτες που αλαλάζουν μέσα σε έναν κατάμεστο ιππόδρομο(!). Πάλι καλά, που, σε αντίθεση με τη σειρά του Netflix, η ταινία «Fatih» δείχνει τουλάχιστον τους Έλληνες να πολεμούν, ενώ, από την άλλη πλευρά, μέσα από διάφορες σκηνές, προβάλλει επίσης την εικόνα της λάγνας και πολλά υποσχόμενης «εύκολης» Ελληνίδας. Η ιστορία παραποιείται βάναυσα και στην παρουσίαση της τελευταίας μάχης, όταν δείχνουν δήθεν το τείχος να ανατινάζεται από την πυρίτιδα υπόγειου τούνελ, που με αυτοθυσία ένας Τούρκος πυροδοτεί. Επιπλέον, μειώνουν τα δέοντα τον Κωνσταντίνο, δείχνοντάς τον την κρίσιμη στιγμή της μάχης να καταφεύγει στο παλάτι. Τέλος, αποκρύπτουν επιμελώς κάθε βαρβαρότητα που διαπράχθηκε από τους επιδρομείς κατά των αμάχων και εξωραϊζουν πλήρως την εικόνα του Μωάμεθ, δείχνοντάς τον στην τελευταία σκηνή να μπαίνει σε μια γεμάτη κόσμο Αγία Σοφία, και να τους καθησυχάζει, υποσχόμενος να σεβαστεί τη ζωή, την ελευθερία και την πίστη τους. Μάλιστα, ο… φιλεύσπλαχνος και χαμογελαστός σουλτάνος παίρνει στην αγκαλιά του ένα κοριτσάκι, το οποίο χαρούμενο του χαϊδεύει τα γένια! Οι Τούρκοι πιθανόν εμπνεύστηκαν το όλο επεισόδιο από την περιγραφή του Ρώσικου χρονικού του Νέστορα Ισκεντέρη (βλέπε στον Αλεξανδρόπουλο, ό.π., 89-90), το οποίο, όμως, όπως επισημάνθηκε από την αρχή, έχει υποστεί επεξεργασία στο διάβα των αιώνων, με αποτέλεσμα να υπάρχουν και ψευδείς, ανιστόρητες περιγραφές. Άλλωστε είναι η μοναδική πηγή που περιγράφει την είσοδο του Μωάμεθ στην Αγία Σοφία με αυτόν τον τρόπο, όπως ήδη διαπιστώθηκε (βλέπε υποσημείωση 63). Ο Ranciman πάλι προτείνει μια συμβιβαστική λύση, γράφοντας ότι κατά την είσοδο του Μωάμεθ στην Αγία Σοφία είχαν ίσως απομείνει κάποιοι λίγοι πιστοί ζαρωμένοι στις γωνίες της μεγάλης εκκλησίας, μαζί με κάποιους ιερείς, τους οποίους οι Τούρκοι δεν είχαν προλάβει να αρπάξουν, όπως έκαναν με τους υπόλοιπους και πως σε αυτούς τελικά απευθύνθηκε ο Μωάμεθ[9].
Τελευταίος κρίκος της αλυσίδας στο τουρκικό ξαναγράψιμο της ιστορίας είναι βέβαια η προβολή της άλωσης της Κωνσταντινούπολης με χρήση νέας τεχνολογίας που έγινε στις 29 Μαΐου 2020 μπροστά στην Αγία Σοφία. Σε αυτήν την προβολή κυριάρχησαν ιδιαίτερα οι εικόνες του «Ιερού πολέμου», του σοφού Μωάμεθ και βέβαια του ηρωικού γενίτσαρου Χασάν, ο οποίος, σύμφωνα με το «Μεγάλο Χρονικό του Σφραντζή» (P.G. 156: 876) ανέβηκε πρώτος πάνω στο τείχος, δεχόμενος καταιγισμό βλημάτων, ανοίγοντας τον δρόμο και στους υπόλοιπους συμπολεμιστές του. Βέβαια το «Μεγάλο Χρονικό» αναφέρει πως οι Έλληνες στο σημείο εκείνο πολέμησαν γενναία σκοτώνοντας δεκαοχτώ από τους επιτιθέμενους γενίτσαρους και γκρεμίζοντας τελικά και τον ίδιο τον Χασάν κάτω από το τείχος. Ωστόσο, οι Τούρκοι πλαστογράφοι της ιστορίας, τόσο στο «Fatih», όσο και στην προβολή της 29ης Μαΐου 2020, φαντασιώνονται πως ο Χασάν καρφώνει το τουρκικό λάβαρο στο τείχος και πεθαίνει σαν μάρτυρας.[10] Και πάλι, στο τέλος, κυριαρχεί η εικόνα του «φιλεύσπλαχνου» σουλτάνου μέσα στην Αγία Σοφία να καθησυχάζει τον άμαχο πληθυσμό, αποκρύπτονται επιμελώς οι βιαιότητες των κατακτητών και προβάλλεται ιδιαιτέρως η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Όπως και…(ξανά)έγινε, τελικά, εν έτει 2020, για να ακολουθήσει στη συνέχεια και η αντίστοιχη μετατροπή σε τζαμί της Μονής της Χώρας. Προφανής στόχος και των δύο ενεργειών αποτελεί το σβήσιμο των πλέον εντυπωσιακών έργων του μεσαιωνικού ελληνοχριστιανικού πολιτισμού στην Πόλη, που επιτυγχάνεται με την κάλυψη των «λαλούντων» εντυπωσιακών ψηφιδωτών και τοιχογραφιών στο εσωτερικό των μνημείων.
Συνολική αποτίμηση και πρόταση για μια ελληνική απάντηση
Συμπερασματικά, η σειρά υποβολιμαία περνά μια ανιστόρητη οπτική για τα πραγματικά γεγονότα και τους πρωταγωνιστές της πολιορκίας και της άλωσης της Κωνσταντινούπολης το 1453 σύμφωνα με τις φαντασιώσεις των Τούρκων και με βάση την ανθελληνική σκοπιά τους. Ο αναγνώστης αυτού του άρθρου θα πρόσεξε πως αποφεύγω να αναφερθώ στους Έλληνες και Αγγλοσάξονες ιστορικούς συμβούλους της σειράς ως υπεύθυνους αυτού του αποτελέσματος. Αυτό το κάνω, υποθέτοντας πως οι Τούρκοι με πανουργία και δόλο τους εξαπάτησαν ως προς τις τελικές σκηνές που τελικά προβάλανε, εκμεταλλευόμενοι απλά την παρουσία τους για να προσδώσουν εγκυρότητα στην παραγωγή τους και έχοντας το ελεύθερο να ερμηνεύσουν σκηνοθετικά με τον τρόπο που αυτοί ήθελαν τις γενικότερες τοποθετήσεις των ιστορικών στις ερωτήσεις που τους υπέβαλαν.[11]
Γεγονός είναι πως οι Τούρκοι, στο μέτωπο της ήπιας προβολής ισχύος μέσα από την προώθηση της μεσαιωνικής ιστορίας τους στο πεδίο του κινηματογράφου και των νέων τεχνολογιών έχουν εδώ και καιρό υποσκελίσει την Ελλάδα. Πολύ περισσότερο, έχουν πλέον διαβεί τα σύνορά τους και επιβάλλουν πλέον στον υπόλοιπο κόσμο να αποδεχτεί τη δική τους οπτική για θεμελιακά γεγονότα της ιστορίας του ελληνικού έθνους, όπως η δημιουργία της οθωμανικής αυτοκρατορίας και η άλωση της Πόλης. Θα μπορούσε, ίσως, να ισχυριστεί κανείς πως η εμμονή του σύγχρονου τουρκικού κράτους για τη διάδοση παγκοσμίως της τουρκικής ανάγνωσης της βυζαντινής ιστορίας μας αποτελεί άλλη μια μορφή του υβριδικού πολέμου που έχει εξαπολύσει εναντίον της Ελλάδας. Από την άλλη πλευρά, δεν δείχνουμε, ως χώρα, να έχουμε συνειδητοποιήσει αφενός μεν την αξία της μεσαιωνικής μας, βυζαντινής ιστορίας και αφετέρου την αξία της εικόνας, του κινηματογράφου, της νέας τεχνολογίας στην εμπέδωση ενός ελληνικού και τεκμηριωμένου ιστορικά αφηγήματος τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.[12] Εξ όσων γνωρίζω, στον ελληνικό κινηματογράφο δεν υπάρχει ούτε μία δημιουργία με έμπνευση τη βυζαντινή ή έστω την αρχαία ελληνική ιστορία μας.
Το κενό αυτό θα πρέπει να καλυφθεί. Η πρόταση που καταθέτω, ως απάντηση στην τουρκική σειρά του Netflix αλλά και σε άλλες τουρκικές σειρές ιστορικού περιεχομένου, είναι να υπάρξει μια συστράτευση για τη δημιουργία μιας ελληνικής έμπνευσης και καθοδήγησης υπερπαραγωγής για την πολιορκία και την άλωση της Πόλης. Εξυπακούεται πως η ταινία θα πρέπει να είναι γυρισμένη στα αγγλικά. Για τον σκοπό αυτό, θα μπορούσε να κινητοποιηθεί η ελληνική ομογένεια στην Αμερική, ώστε να βρεθούν οι χρηματοδότες προς την κατεύθυνση του Χόλλυγουντ, εκεί που διατίθενται τα στούντιο και η απαραίτητη τεχνογνωσία για το στήσιμο μιας τέτοιας απαιτητικής ταινίας. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να είναι μια ευρωπαϊκή συμπαραγωγή, με τη συμμετοχή για παράδειγμα και της Γαλλίας και Ισπανίας, ως μια ενιαία ευρωπαϊκή απάντηση πολιτιστικού χαρακτήρα στην εκ νέου ισλαμοποίηση της Αγίας Σοφίας που αποφάσισε το καθεστώς του Ερντογάν. Θα μπορούσε ακόμη να διερευνηθεί και μια κινηματογραφική συνεργασία με τη Ρωσία, μια χώρα που αποδεδειγμένα τα τελευταία χρόνια έκανε ταινίες υψηλού επιπέδου με έμπνευση την εθνική της ιστορία, ανάμεσα τους και τη μοναδική ευρωπαϊκή ταινία που –επιτέλους– προβάλλει τους βυζαντινούς μας προγόνους και μάλιστα με ελληνικούς διαλόγους.[13] Σε κάθε περίπτωση, το σενάριο θα πρέπει να είναι γραμμένο από Έλληνα με ευαισθησία στο θέμα, η ταινία να παρακολουθείται από Έλληνες βυζαντινολόγους ως συμβούλους και να υπάρχουν συγκεκριμένες αναδρομές πίσω σε προηγούμενες εποχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας και της πόλης, λίγων δευτερολέπτων η κάθε μία, όπως για παράδειγμα στην ίδρυση του Βυζαντίου από τους αρχαίους Μεγαρείς, στην επανίδρυση της πόλης από τον Κωνσταντίνο, στη θεμελίωση της Αγίας Σοφίας από τον Ιουστινιανό, στις πολιορκίες από τους Άραβες, στη νίκη του Αλέξιου Κομνηνού έναντι των σταυροφόρων της πρώτης σταυροφορίας έξω από τα τείχη της πόλης τη Μεγάλη Πέμπτη, 2 Απριλίου 1097, στην άλωση του 1204, στην επανάκτηση του 1261. Υπάρχουν και στην Ελλάδα πολλά ιδρύματα και μεγιστάνες που θα μπορούσαν οικονομικά να στηρίξουν μια τέτοια πρόταση, τώρα που οι Τούρκοι λεηλατούν και πάλι, αυτή τη φορά τη βυζαντινή μας ιστορία, προσβάλλοντας τη μνήμη των προγόνων μας. Κι όμως η μνήμη του 1453 και του Κωνσταντίνου ήταν αυτή που έφερε την ανάσταση του 1821. Ο λόγος στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη:
«Εμείς Καπετάν Άμιλτον ποτέ συμβιβασμόν δεν εκάμαμεν με τους Τούρκους. Άλλους έκοψε, άλλους εσκλάβωσε με το σπαθί και άλλοι, καθώς εμείς, εζούσαμεν ελεύθεροι από γεννεά εις γεννεά. Ο βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμμία συνθήκη δεν έκαμε. Η φρουρά του είχε παντοτινόν πόλεμον με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήτον πάντοτε ανυπότακτα –με είπε, ποία είναι η βασιλική φρουρά του, ποία είναι τα φρούρια. Η φρουρά του Βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι Κλέφται, τα φρούρια η Μάνη και το Σούλι και τα βουνά».[14]
*Εκπαιδευτικός, φιλόλογος/αρχαιολόγος, πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις το βιβλίο του, Ο Βυζαντινός Μέγας Αλέξανδρος
[1] Μπάρμπαρο, ό.π., σ. 195-197.
[2] Στ. 78-86, Κριαράς-Κεχαγιόγλου, ό.π., σ. 25-26.
[3] Καραλής, ό.π., σ. 568.
[4] Ό.π., σ. 92.
[5] Μπάρμπαρο, ό.π., σ. 197-198, 202.
[6] Κριαράς-Κεχαγιόγλου, ό.π., σ. 37.
[7] Ισίδωρος, ό.π., σ. 90· Καραλής, ό.π., 544, 550, 552· Κριτόβουλος, ό.π., σ. 78· Χαλκοκονδύλης P.G. 159: 392· Φραντζής P.G. 156: 880· Francesco Sansovito, ό.π., σ. 136.
[8] Crowley, ό.π., σ. 414.
[9] Runciman, ό.π., σ. 202.
[10] Μάλιστα, στην πρόσφατη προβολή με χρήση νέας τεχνολογίας μπροστά στην Αγία Σοφία το κάρφωμα του λαβάρου στα τείχη μετατρέπει το χρώμα τους σε… πράσινο, το χρώμα του κατακτητικού Ισλάμ. Η αμέσως επόμενη σκηνή είναι αυτή της θριαμβευτικής εισόδου του Μωάμεθ στην πόλη.
[11] Ο γράφων αδυνατεί να δεχθεί πως ο Μάριος Φιλιππίδης, συγγραφέας εμβληματικών έργων για την Άλωση του 1453 και με άριστη γνώση των πηγών, θα μπορούσε ποτέ εν γνώσει του να συναινέσει –για παράδειγμα– στην απόκρυψη της συμμετοχής των Ελλήνων στις μάχες κατά την πολιορκία ή στον εκλατινισμό της ταυτότητάς τους. Το ίδιο πιστεύω ισχύει και για τους υπόλοιπους ιστορικούς συμβούλους της σειράς, πλην των Τούρκων φυσικά.
[12] Μια ευχάριστη εξαίρεση προέρχεται από τον χώρο των κόμικς: πρόκειται για το «1453» των Ορέστη Μανούσου και Νίκου Παγώνη (εκδόσεις Anubis, Αθήνα 2008), που αποδίδει με νεύρο και πολύ καλή ιστορική τεκμηρίωση τα γεγονότα της άλωσης μέσα από τη ματιά των Κρητών εθελοντών που πολέμησαν στα τείχη της Πόλης.
[13] «Βίκινγκ», 2016. Πρόκειται για την εξιστόρηση της πορείας του Βλαδίμηρου, πρίγκιπα των Ρως, στην ηγεμονία του κράτους του Κιέβου και στον εκχριστιανισμό των Ρώσων, μέσα από το συνοικέσιο με την Άννα, αδερφή του βυζαντινού αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ και την αποστολή Ελλήνων ιεραποστόλων. Στην ταινία υπάρχουν αρκετοί διάλογοι στα ελληνικά, όπως για παράδειγμα στη σκηνή της υποδοχής του βυζαντινού πρέσβη στο Κίεβο ή ακόμα και στην πολιορκία της βυζαντινής πόλης Χερσώνας από τις δυνάμεις του Βλαδίμηρου. Η ταινία αυτή αποδίδει με πιστότητα την ατμόσφαιρα της εποχής, τη διαμάχη του σλαβικού παγανισμού με τον ανερχόμενο χριστιανισμό στη χώρα των Ρως με εντυπωσιακά σκηνικά, οπτικά εφέ, πλούσιο καστ και σκηνές μάχης. Παραμένει, ωστόσο, παντελώς άγνωστη στο ελληνικό κοινό, κανένας διανομέας δεν μπήκε στον κόπο να την υποτιτλίσει και να την προβάλει.
[14] Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1856 – υπαγόρευσε Θεόδωρος Κωνσταντίνου Κολοκοτρώνης, Αθήνα, 1846, σσ. 190 -191.
1 ΣΧΟΛΙΟ
Δεν σχολιάσατε σκηνή της ταινίας «Fatih» όπου ο απογοητευμένος από την εξέλιξη της πολιορκίας Μωάμεθ, αναθαρρεί με την …….ανακάλυψη μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης του τάφου του σημαιοφόρου! των Αράβων που πολιορκούσαν αποτυχημένα την Πόλη. Θέλημα Θεού λοιπόν και ο γενναίος πολιορκητής δεν έλυσε την πολιορκία, αλλά προχώρησε στην Άλωσή!