του Γιάννη Ταχόπουλου από τη Ρήξη που κυκλοφορεί
Δυο λόγια για το βιβλίο του Γιάννη Μέγα, Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης 1912-1913
Στα τέλη του 2011 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Γιάννη Μέγα «Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης 1912-1913. Εικονογραφημένη έκδοση» (University Studio Press). Σε αυτό γίνεται μια λεπτομερής περιγραφή των γεγονότων που αφορούν στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, από την απαρχή της βαλκανικής συμμαχίας έως τη συνθήκη του Βουκουρεστίου. Ιδιαίτερα λεπτομερώς παρουσιάζεται, όπως είναι φυσικό, το διάστημα μεταξύ 24 Οκτωβρίου και 31 Οκτωβρίου, όταν πια ο ελληνικός στρατός είχε εδραιωθεί στην πόλη. Έμφαση δίνεται στις σχέσεις Βενιζέλου-Κωνσταντίνου, ειδικό κεφάλαιο αφιερώνεται στη δολοφονία του Γεώργιου Α΄, και στο μεσοδιάστημα μεταξύ Α’ και Β’ Βαλκανικού.
Επιπλέον, πέρα από τα κύρια στρατιωτικά και διπλωματικά γεγονότα παρουσιάζονται με τη μορφή ολιγοσέλιδων ένθετων πολλές επιμέρους πτυχές, όπως η παρουσία της Κρητικής Χωροφυλακής, η καθαγίαση των ναών που είχαν μετατραπεί σε τζαμιά κατά την Τουρκοκρατία, η βύθιση του τουρκικού θωρηκτού από τον Βότση, η διοικητική και νομισματική ενσωμάτωση της Μακεδονίας αμέσως μετά την Απελευθέρωση, η ελληνοσερβική σύναψη συμμαχίας προ του Β΄ Βαλκανικού, καθώς και η πρόταση για διεθνοποίηση της Θεσσαλονίκης και το συναφές θέμα της στάσης που κράτησε αρχικά η πολυάριθμη εβραϊκή κοινότητα έναντι των Ελλήνων.
Τέλος κάνει μια εκτίμηση σχετικά με την σοβαρή, όπως δείχνει, πιθανότητα ο ελληνικός στρατός να μην έμπαινε πρώτος στην Θεσσαλονίκη λόγω της κωλυσιεργίας του Κωνσταντίνου να εισέλθει στην πόλη καθώς και στην άστοχη εκ μέρους του προφορική άδεια εισόδου Βουλγάρων «συμμάχων» στην πόλη. επίσης, σχετικά με την επίσης ισχυρή πιθανότητα, ηττώμενοι στη μάχη του Λαχανά οι Έλληνες να έχαναν την πόλη.
Όσον αφορά στη διαμάχη Βενιζέλου-Κωνσταντίνου ο Γ. Μέγας αναφέρεται στο θέμα του περίφημου τηλεγραφήματος του πρώτου προς τον δεύτερο προκειμένου ο τελευταίος να κινηθεί άμεσα προς την Θεσσαλονίκη και να μην κωλυσιεργήσει όντας εκτός πόλης, τονίζοντας τόσο το ότι αυτό δεν βρέθηκε στο αρχείο του ΓΕΣ, όσο κι ότι οι τρεις εκδόσεις του ΓΕΣ διαφέρουν αναμεταξύ τους στην παρουσίαση των τηλεγραφημάτων.
Ένα άλλο ζήτημα που φωτίζεται είναι αυτό των πρόωρων πανηγυρισμών στην Αθήνα στις 26 Οκτωβρίου ενώ ακόμη δεν είχε εισέλθει ο στρατός στην Θεσσαλονίκη παρά το ότι είχε υπογραφεί το πρωτόκολλο παράδοσης. Ίσως σε αυτήν την παρεξήγηση να οφείλεται και η εντύπωση ότι η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε την ημέρα που γιορτάζει ο πολιούχος άγιος της.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά στην πρόταση για διεθνοποίηση της Θεσσαλονίκης εκ μέρους των Αυστριακών και των Εβραίων της πόλης και εμμέσως των Τούρκων, αμέσως μετά την Απελευθέρωση, με την Αγγλία και την Γαλλία να εναντιώνονται στη λύση αυτή.
Βέβαια, στο βιβλίο της πανεπιστημιακού Ρένας Μόλχο «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1856-1919» υποστηρίζεται ότι και οι Έλληνες είχαν υποστηρίξει την πρόταση της διεθνοποίησης, αλλά ότι ο Βενιζέλος είχε συμφωνήσει «κάτω από τις πιέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων». Τόσο στο ζήτημα αυτό όσο κυρίως και στο εξίσου σημαντικό ζήτημα της ελληνικής συμπεριφοράς προς την εβραϊκή κοινότητα μετά την Απελευθέρωση, το βιβλίο του Γιάννη Μέγα βρίσκεται σε γόνιμο διάλογο με το παραπάνω βιβλίο της Ρένας Μόλχο και όσους έχουν συναφείς απόψεις με αυτήν. Η τελευταία υποστηρίζει ότι υπήρξαν αντιεβραϊκές ελληνικές ενέργειες, ένα είδος πογκρόμ (λεηλασίες εκατοντάδων σπιτιών και καταστημάτων, φόνοι και δεκάδες βιασμοί), μάλιστα επί διάστημα δύο ολόκληρων μηνών μετά την Απελευθέρωση βασιζόμενη κυρίως στις –όπως δείχνει ο Γ. Μέγας– κυριολεκτικά εξ αποστάσεως και ανυπόγραφες ανταποκρίσεις της λονδρέζικης εφ. Jewish Chronicle, της οποίας ο μοναδικός δημοσιογράφος στα Βαλκάνια δεν βρισκόταν στην (αποκομμένη από τον υπόλοιπο κόσμο κατά τον Α΄ Βαλκανικό) Θεσσαλονίκη αλλά στην Κων/πολη στο διάστημα αυτό.
Ενάντιες στις «τηλε-ανταποκρίσεις» αυτές, όπως δείχνει ο Γ. Μέγας, είναι η άποψη του αγγλικού Υπ. Εξ., βάσει έρευνας του προξένου του στην Θεσ/κη, ότι δεν υπήρξαν βιαιοπραγίες ειδικά αντιεβραϊκές και ότι δεν υπήρξαν βιασμοί Εβραίων γυναικών (από Έλληνες ή άλλους), αλλά κυρίως οι ανταποκρίσεις των παρόντων στην πόλη απεσταλμένων γνωστών ευρωπαϊκών εφημερίδων, οι οποίοι συμφωνώντας αναμεταξύ τους αναφέρονταν σε επεισόδια στις πρώτες 1-2 ημέρες, οπωσδήποτε όχι ειδικά με ελληνική ευθύνη ούτε ειδικά αντιεβραϊκά. Όπως επίσης, δείχνεται στο βιβλίο του Γ. Μέγα τα μικροεπεισόδια αυτά τερματίστηκαν με την εμφάνιση της κρητικής χωροφυλακής στις 30 Οκτωβρίου, την οποία επίσης δεν αναφέρει η Ρ. Μόλχο αποδίδοντας την αποκατάσταση της τάξης στις απειλές των δυτικών προξένων προς την Ελλάδα.
Άλλωστε, όπως διαβάζει κανείς και στο περ. «Χρονικά» του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου (τχ. 205) «Η έκταση αυτών των πράξεων ήταν σαφώς μικρότερης διάρκειας από αυτές που καταγγέλθηκαν τις πρώτες μέρες της ελληνικής κατοχής προς διεθνείς οργανώσεις και τον ξένο τύπο». Τονίζεται επίσης, στο βιβλίο του Γ. Μέγα ότι πλήθος στρατιωτών του βουλγαρικού στρατού (35 χλδ. έναντι 50 χλδ. του ελληνικού) βρίσκονταν στην πόλη μεταξύ 29/10 και 14/11/1912, σαφώς λιγότερο πειθαρχημένοι, και ότι η πρόθεση της Βουλγαρίας ήταν –μέσω της «δημιουργίας αταξίας» και των εσκεμμένων βιαιοπραγιών– να δοθεί στην διεθνή κοινότητα η εντύπωση ότι οι Έλληνες δεν μπορούσαν να διατηρήσουν την τάξη.
Βέβαια, είναι γνωστή η συμμετοχή των Ελληνοεβραίων στον ελληνικό στρατό κατά τους Βαλκανικούς και η ύπαρξη Ελληνοεβραίων εθελοντών στο Μακεδονικό Αγώνα όπως του Δαβίδ Σιακκή («Χρονικά», τχ. 211 και 200), όπως και η μελέτη του Σπ. Λουκάτου «Εβραϊκός Φιλελληνισμός στα χρόνια του ’21». Ο Γ. Μέγας, κατά το ήμισυ εβραϊκής καταγωγής, αναλύει (σσ. 141, 148) τους λόγους της δυσπιστίας των οθωμανών Εβραίων της πόλης προς τους Έλληνες. επίσης δείχνει ότι αν κάποιοι ήταν στην πόλη εγγενώς ανθέλληνες, εκτός των Τούρκων, αυτοί ήταν οι Ντονμέδες και όχι ειδικά οι Οθωμανοί Εβραίοι, οι οποίοι νοιάζονταν πάνω απ’ όλα για τη διατήρηση της οικονομικής ευημερίας τους. Εκτός από όλα τα παραπάνω, στο βιβλίο «Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης 1912-1913» βρίσκει κανείς πλούσιο φωτογραφικό υλικό, εικόνες και καρτ ποστάλ από την περίοδο 1912-1913.
