του Γιώργου Ρακκά
Mέσα στη δίνη της ελληνικής κρίσης, δεν έχουμε συλλάβει επαρκώς τις διαστάσεις των γεγονότων που συντελούνται αυτή τη στιγμή στη μακρινή Ιαπωνία. Πέρα από το τρομακτικό ανθρωπιστικό δράμα που εξελίσσεται υπό τα αλλεπάλληλα χτυπήματα του σεισμού των 9 ρίχτερ, του τεράστιου τσουνάμι και της δεινής πυρηνικής κρίσης, τα γεγονότα στη Φουκουσίμα έχουν παγκόσμια εμβέλεια, αντίστοιχη μ’ εκείνη της 11/09/2001. Αν τότε, η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, συμβόλιζε το τέλος της παγκόσμιας αμερικανικής ηγεμονίας, η πυρηνική κρίση της Ιαπωνίας θέτει το απόλυτο οικολογικό όριο εξάντλησης του δυτικού μοντέλου ανάπτυξης
Το δράμα της Ιαπωνίας δεν επικεντρώνεται στον μεγαλύτερο καταγεγραμμένο σεισμό της νεώτερης ιστορίας της ανθρωπότητας, ούτε και στο τεράστιο τσουνάμι που επακολούθησε. Μπορεί οι δυνάμεις της φύσης να είναι φονικές, όμως τα τεχνήματα ενός ορισμένου πολιτισμού, που βασίζεται στη διαρκή συσσώρευση και την αέναη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, είναι φονικότερα. Η ιστορία της Φουκουσίμα συμπυκνώνει όλα τα αδιέξοδα του δυτικού αναπτυξιακού δρόμου.
Πρώτον, έχουμε να κάνουμε με το αδιέξοδο της βαθύτερης λογικής του. Οι ευθύνες της καταστροφής βαραίνουν πρώτα και κύρια το ιαπωνικό πυρηνικό κράτος, που διευθύνεται από ένα σύμπλεγμα επιχειρηματικών συμφερόντων και μιας αμείλικτης, συγκεντρωτικής γραφειοκρατίας. Αυτοί επέμεναν στον πυρηνικό δρόμο με κάθε τίμημα, συγκάλυπταν κατηγορηματικές για την επικινδυνότητα των εργοστασίων εκθέσεις ασφαλείας, κατασκευαστικές αστοχίες στις εγκαταστάσεις, αλλά και τα μικρά, μα πολύ ενδεικτικά, ατυχήματα που είχαν προηγηθεί. Το πρόβλημα δεν έγκειται απλώς στην «ορθή διαχείριση», είναι πρόβλημα της εργαλειακής, χρησιμοθηρικής ύβρεως που κρύβεται πίσω από την πυρηνική τεχνολογία. Οι λογικές που την κινούν έχουν ως κριτήριο μόνο το ενεργειακό και οικονομικό κέρδος, αγνοώντας το οικολογικό και κοινωνικό κόστος. Αυτή είναι η βαθύτερη αιτία των σκανδάλων που βαραίνουν τις εταιρείες TEPCO και ΜΕΤΙ, αλλά και τη ρυθμιστική αρχή πυρηνικής ενέργειας της χώρας. Οι συγκαλύψεις και τα ψέματα αποσκοπούσαν στη μετακύληση του οικολογικού και ανθρώπινου ρίσκου της πυρηνικής ενέργειας πάνω στην κοινωνία και να που τώρα ο ιαπωνικός λαός βρίσκεται ενώπιον ενός δεύτερου πυρηνικού ολέθρου μέσα σε 60 χρόνια!
Δεύτερον, έχουμε να κάνουμε με την αλλοτριωτική του διάσταση: Η Ιαπωνία διαθέτει μια ισχυρή παράδοση ενός οικολογικού μοντέλου κοινωνίας και οικονομίας, που βασίζεται στην εξοικονόμηση ενέργειας, στη μικροϊδιοκτησία και την πολυειδίκευση.
Το ένα σκέλος της παράδοσης αυτής, το παραγωγικό, επιβίωσε και εντάχθηκε στο κύμα του ιαπωνικού εκσυγχρονισμού, το οποίο συντελέστηκε μετά τον πόλεμο, υπό την κηδεμονία των Αμερικανών. Είναι ο τόσο ξακουστός τογιοτισμός των ιαπωνικών εργοστασίων, ένα μοντέλο εργασίας που προωθούσε την οριζόντια διάρθρωση της παραγωγής, την πολυλειτουργικότητα και την υψηλή κατάρτιση των εργαζομένων. Σε αυτό το στοιχείο οφείλει η χώρα την φήμη που είχε μέχρι χθες, για την άριστη ποιότητα και την υψηλή τεχνολογία των προϊόντων που παρήγε.
Αντίθετα, το «ενεργειακό θαύμα» της χώρας που επιδείκνυε την τεχνολογική της λάμψη και τις υπερφωταγωγημένες μητροπόλεις σε όλο τον πλανήτη, ενώ δεν διέθετε παρά ελάχιστες ενεργειακές πηγές, στηρίχθηκε στην άρνηση της οικολογικής παράδοσης. Κατά τις δεκαετίες που διαδέχθηκαν τον πόλεμο, η Ιαπωνία, υπό την ευλογία και την καθοδήγηση των Αμερικάνων, αναδείχθηκε πρωτοπόρος στην εφαρμογή ειρηνικών χρήσεων της πυρηνικής τεχνολογίας. Αυτό υπήρξε το κύριο χαρακτηριστικό της δυτικοκεντρικής πλευράς του ιαπωνικού εκσυγχρονισμού. Και αυτή την προσαρμογή στο δυτικό μοντέλο πληρώνει σήμερα η χώρα ολόκληρη.
Ο ιαπωνικός λαός, στη βάση της εμπειρίας της Χιροσίμας και του Ναγκασάκι, έχει αναπτύξει έντονα αντιστασιακά αντανακλαστικά, και συγκρούστηκε με τις ελίτ και τον αμερικάνικο παράγοντα κατά την οικοδόμηση του πυρηνικού κράτους. Ο ιαπωνικός «Μάης του ’68» έζησε τις πιο μαζικές συγκρουσιακές στιγμές του, σε κινητοποιήσεις έξω από αμερικανικές βάσεις που έκρυβαν πυρηνικά. Και το αντιπυρηνικό κίνημα έχει σταθερά τη στήριξη τουλάχιστον ενός 40% της ιαπωνικής κοινής γνώμης.
Αυτή η κληρονομιά, μαζί με την ανάμνηση των παραδόσεων της εξοικονόμησης ενέργειας, είναι η μόνη υγιής βάση πάνω στην οποία μπορεί να σχεδιαστεί η ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης χώρας. Τα πιο προοδευτικά κομμάτια της ιαπωνικής κοινωνίας έχουν κατανοήσει ότι η βαθύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει τώρα ο ιαπωνικός λαός έχει να κάνει με την απόρριψη του δυτικού αναπτυξιακού μοντέλου. Το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής σύγκρουσης, που ήδη εξελίσσεται, θα κρίνει πολλά, κι όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας. Η Ανατολική Ασία είναι το νέο οικονομικό κέντρο του πλανήτη και γι’ αυτό τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα εκεί αποκτούν αυτόματα παγκόσμια διάσταση.
Υπό αυτή την έννοια, το δίλημμα που έχει τεθεί στη χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου αφορά ολόκληρο τον πλανήτη. Ή λοιπόν θα συνεχίσουμε στα μονοπάτια του δυτικού μοντέλου, επιτείνοντας την οικολογική κρίση και πολλαπλασιάζοντας τις πιθανότητες επικείμενων καταστροφών, ή θα πάψουμε να υποθηκεύουμε τις ζωές των μελλοντικών γενεών, προχωρώντας σε ριζικούς οικολογικούς μετασχηματισμούς.
