του Φωτιάδη Όμηρου
“Ο γνήσιος Αγιορείτης είναι η ειλικρινεστέρα ευρωπαϊκή ψυχή.”
αναφέρει ο Πρωτεπιστάτης του Αγίου Ορους Ιερομόναχος Καλίνικος Ιβηρίτης, στην προσφώνηση του προς τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Ενωσης κ.Jacues Santer, στις 10.5.1997, κατά την επίσκεψη του τελευταίου στην Αθωνική Πολιτεία.
Ο Αθως αποτελεί ζωντανό μνημείο, όπου δεν υφίσταται παρελθόν και μέλλον. Η εικόνα του επιβλητικού του όγκου, του αμετακίνητου μεγαλείου της ιστορίας τού και των πνευματικών αξιών τού, υπέρ των χιλίων και πλέον ετών, στην ουσία, αποτελεί έναν υπεριστορικό θεσμό, μοναδικό στον κόσμο, τον οποίο δεν μπόρεσαν να παρασύρουν τα ορμητικά ρεύματα των αιώνων, χάρη στην βαθειά βίωση του Ορθόδοξου Ανατολικού Μοναχικού Ιδεώδους, το οποίο τόσους αιώνες, κυριαρχεί την ζωή των οικιτώρων του Αθω.
Τό Αγιον Ορος, με την μοναδική φυσική του υπόσταση, συνιστά ένα χώρο πνευματικό, ο οποίος στην έκφρασή του παραμένει ανά τούς αιώνες οικουμενικό, άνευ γεωγραφικών ορίων, στερούμενος κριτιρίων συγχύσεως, όπως η πολυγλωσία, η πολυεθνικότητα, η πολιτισμική ανακατάταξη,η πάλη του κτιστού με το άκτιστο, η πάλη τόυ πνεύματος και της ύλης.
Ο Αθως ανά τους αιώνες, παρουσιάζεται, ως μια πολυσυλλεκτική πολιτισμική κοινότητα, στην ευρύτερη και πληρέστερη ύπαρξη και υπόστασή της, όπου η αρμονική συνύπαρξη διαφορετικών παραγόντων εθνολογικής προελεύσεως, υφίστανται,λόγω της Ορθοδόξου εθνικής και πολιτισμικής, αυτοσυνείδησης των λαών, που τροφοδοτούν τον Αθω, ανά τους αιώνες με Μοναχούς.Η εν Χριστώ Ιησού ενοποίηση, κάτω από την Οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας και τού Αγίου Ορους, εκφράζεται ως πόθος για πνευματική ανάταση, σε αναζήτηση του Θεού. Ο Θεός είναι ο “άλλος” στο Αγιο Ορος είναι ο “εν Χριστώ αδελφός”, κατ’όνομα και κατ’ουσία.
Ετσι λοιπόν, η δημιουργία της ενιαίας κοινότητας, προέρχεται από την ενιαία αντίληψη, περί πραγματικής αδελφοσύνης, αδελφογνωσίας, η οποία οδηγεί προς τον απώτερο υπαρξιακό σκοπό* την Θεογνωσία.
Η Οικουμενικότητα ως Θεογνωσία, λογίζεται ως πνεύμα και σχήμα Παραδοσιακό, όπου το εφικτό και βιώσιμο, κατακτάται στην συνείδηση του Αγιορείτη Μοναχού, ως Μαρτυρία του Σταυρού, και ως αγώνας για την γνησιότητα της πνευματικής παρακαταθήκης των παρελθόντων Πατέρων και Αδελφών.
Ο Αγιορείτης Μοναχός δεν προσεύχεται “εθνικά”. Προσεύχεται “οικουμενικά”.
Γι’ αυτό και σε κάθε βήμα, κάθε πνοή της αιωνίου καθημερινότητας του, εκφράζεται η προσευχή τού, ως προωθημένο εναγώνιο αίτημα ζωής, σωτηρίας, ενότητας, αδελφοσύνης, δυναμικής υγιούς δημιουργίας.
Η Αγιορείτικη Πολιτεία, είναι ολοκληρωτική, αφού ολοκληρωτικός είναι και ο αγώνας του Μοναχού στο υπαρξιακό τού πεδίο.
Καρπός του ολοκληρωτισμού αυτού, είναι η ελευθερία. Τούτη η όντως πολιτική αντίφαση των εννοιών και των ονομάτων, στον Αθω γίνεται αιώνες τώρα πραγματικότητα βιώσιμη.Μια πραγματικότητα η οποία βιώνεται μόνον στην σφαίρα του μεταφυσικού.Δεν εκβιάζεται με λογική ή εγκεφαλική γνώση και αντίληψη. Κατακτάτε στην καρδιά, στα δάκρυα, στον ιδρώτα και τον πόνο ενός αγωνά σκληρού και ανελέητου μέχρις εσχάτων. Ως έκφραση και στάση ζωής. Απαντάται ως αγαπητική διάθεση ενός δυναμικού ενδιάθετου λόγου. Ακραίου ερωτικού πόθου προς το κάλλος. Τούτο το κάλλος θα το γευθείς αόριστα στο ανέσπερο φως του Οικουμενικού βλέμματος του Αγιορείτη Μοναχού, όταν αυτός κοιτά στο δικό σου βλέμμα το βλέμμα του Θεού, το βλέμμα του αδελφού του.
Το Αγιον Ορος, ως ορισμός και σημείο αναφοράς του Οικουμενικού Πνεύματος της Ορθοδοξίας, αποτελεί το μεγαλύτερο ζωντανό τεκμήριο για την υπόστασή της.
Το Αγιον Ορος δεν είναι κατεεστημένο. Δεν μπορεί να γίνει κατεστημένο* γιατί τότε θα πάψει να υφίσταται. Οσο στον Αθω η Οικουμενική αναγωγή και βίωση του Μοναχικού πνεύματος, θα ζουν στομν ολοκληρωτικό αγώνα και θα καρπούνται την εν Χριστώ ελευθερία, συνεχώς η Οικουμενική του προσφορά θα επεκτείνεται ως κατάθεση αγάπης του κάλλους* ως κάλλος πολιτισμικό ως μνημείο της ανθρώπινης υπάρξεως στην παγκοσμιότητα.
Ο Αθως προϋπήρχε του Βυζαντίου, ως Πολιτεία Μοναχική, όπου το Πολίτευμα ακολουθούσε τις ευαγγελικές επιταγές απαρέκλιτα, όπως και σήμερα.Ο Αθως αποτέλεσε το προϊμιο του Βυζαντινού Πολιτισμού, ως ανεξάντλητη πηγή πνεύματος, και ως ακένωτη δεξαμενή του Οικουμενικού Πολιτικού Μηνύματος του Βυζαντινού Πολιτισμικού Οντος.
Κατά το Βυζάντιο πήρε σχήμα και δομή, ως οργανωμένη πλέον κοινότητα, η οποία καλλιέργησε και βίωσε τον κοινοτισμό, εντός τού κοινοβιακού Χριστιανικού ιδεώδους. Ετσι λοιπόν, η προσπάθεια αιώνων, πήρε την ιδιαίτερη διοικητική της μορφή, ως διαχρονικό συστατικό της υπόστασης του Πολιτεύματος τού Αθω. Χωρίς το οποίο, θα παρέμεινε ευνουχισμένο, μη βιώσιμο τούτο το Πολίτευμα.Απ’ αρχής η διοικητική κλίμακα του Αθω, άρχιζε ως Οικουμενική προσπάθεια και ζήτηση.Κατέληγε, ως Οικουμενική προσφορά, στον περιβάλοντα κόσμο.Το Αγιορείτικο Πολίτευμα, είχε τεράστιο βάθος στα υποστατικά τού στοιχεία, γι’αυτό και παρέμεινε ζωντανό και μετά το Βυζάντιο.
Το Αγιον Ορος, σκλαβωμένο από τούς Οθωμανούς, “ελευθερώθηκε” πνευματικά, συμπαρασύροντας με την Οικουμενικότητά τόυ, και τους λοιπούς Ορθόδοξους Λαούς προς την πνευματική τους απελευθέρωση, καθώς και στην φυσική τούς αποκατάσταση από τον Οθωμανικό ζυγό.
Κατά τη διάρκεια της σκλαβιάς τού, δεν έπαψε ποτέ να προσεύχεται Οικουμενικά. Να δημιουργεί Οικουμενικό Πολιτισμό.
Στις μέρες μας κυριαρχεί η αντίληψη ότι, στο Αγιον Ορος ζει το Βυζάντιο. Η Μεσαιωνική ατμόσφαιρα η οποία κυριαρχεί τον γεωφυσικό του χώρο, προσδίδει μια τέτοια αντίληψη, συνδιαζόμενη με το αρχαίο τυπικό της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ανατολής.
Θα ήταν μεγάλος υποβιβασμός, του Αγίου Ορους, να περιορίζαμε την παρουσία τού και την αναφορά τού, μόνον σε μια συγκεκριμένη πολιτισμική περίοδο, άσχετα εάν αυτή διακρίνεται από μεγαλείο πνευματικού και πολιτιστικού κάλλους.
Το Αγιον Ορος ή η Αθωνική Πολιτεία, δεν έπαψε ποτέ απο της υπάρξεώς της, να δημιουργεί Οικουμενικά σε όλα τα επίπεδα που την χαρακτηρίζουν. Η πολυεπίπεδη πολυπραγμοσύνη των Αγιορειτών Μοναχών, συνιστάται από τον ξεχωριστό χαρακτήρα και την Πολιτεία του Αγίου Ορους.
Ο Αγιορείτης Μοναχός και το ολιτικό γίγνεσθαι, είναι Χριστοκεντρικό.Γι αυτό είναι υπεριστορικό, υπερεθνικό, υπέρκοσμο εντός του κόσμου.
Γι’ αυτό ο Αγιορείτης Μοναχός είναι εκ παραδόσεως και εκ φύσεως Οικουμενικό ον,ελεύθερο, πέραν των συμβατικών ορίων και του ορισμού και του Οικουμενισμού ακόμη. Η Αγιορειτική Μοναχική Πολιτεία είναι ριζοσπαστική επαναστατική στην φύση της και στην πορεία της.
Οι Βυζαντινοί Αυτοκράτοες έχοντας επαυξημένη ευαισθησία(Ορθοδόξου Παιδείας τέκνα και αυτοί), κατενόησαν την Οικουμενική πρεία του Αθω, και προσέδωσαν σε αυτήν, προνόμια τα οποία, θα συνέβαλαν στην ανέλιξη του Οικουμενισμού όχι μόνο ως αξίας, αλλά και ως βιώσιμου διαχρονικού πολιτισμικού θεσμού.
Εξού και το πρώτο προνόμιο, “το αυτοδέσποτον του Αθω” το οποίο είχε στην ουσία του την κατανόηση και εφαρμογή της ένοιας, στην συνείδηση.
Ο Αγιορείτης ως επαναστάτης εκ της φύσεώς του, είναι ανυπόταχτος σε κάθε μορφή δεσποτίας.Οχι για λόγους “άναρχου φύσεως”, αλλά για να μπορεί απερίσπαστα να υποταχθεί στον όντος Δεσπότη των Πάντων. Ο Αγιορείτης Μοναχός, εκουσίως ζει την υποταγή στην Δεσποτία του Ιησού Χριστού, για να ελευθερωθεί από παν κοσμικό μέσο υποταγής, ξεκινόντας τον σκληρό αγώνα του, πρώτα από την ίδια την ανθρώπινη φύση του.
Ορθά λοιπόν, οι Αυτοκράτορες,άφησαν τον Δεσπότη Χριστό να κυβερνήσει τους υποτακτικούς Του, διασφαλίζοντας το δώρο αυτό, και με άλλα προνόμια τα οποία βοηθούν αυτήν την σχέση να γίνει απερίσπαστα ποιό δυνατή και ουσιώδης.
Ο Αγιορείτης Μοναχός, στο Βυζάντιο “αυτοδέσποτος” και όχι “αδέσποτος”, σήμερα “αυτοδιοίκητος” και όχι “αδιοίκητος” συνεχίζει την πνευματική του πορεία και την Οικουμενική του προσφορά στον κόσμο.
Η Αθωνική Πολιτεία έχει δημουργήσει αιώνες τώρα, την δική ξτης πολιτισμική υπόσταση. Ως Κοιτική Πολιτεία, έχει δημοουργήσει το δικό της ιδιαίτερο δίκαιο και οργάνωση, το δικό της γραμματιακό πνευματικό πλούτο, την δική της αρχιτεκτονική μορφή, την δική της τέχνη και ζωγραφική. Ανάγαγε κάθε πνευματικό και υλικό μέσο, σε προϊόν πολιτισμικής προαγωγής, ως μαρτυρία της Οικουμενικής Αποστολής της.
Αναφέραμε, την πολυεπίπεδη πολυπραγμωσύνη, διότι ο Αφιορείτης Μοναχός αιώνες τώρα, ο ίδιος είναι ο νομοθέτης, ο ίδιος είναι ο συγγραφεύς και μουσικός υμνογράφος, ο ίδιος είναι ο ρχιτέκτων, ο ζωγράφος ο τεχνίτης.
Το Αγιον Ορος, απορρόφησε με μοναδικό τρόπο κάθε εθνολογική ιδιαιτερότητα και κάθε εθνολογικό στοιχείο, των οικιτόρων του. Το καλλιέργησε ανά του αιώνες και το απέδωσε με έναν εξίσου μοναδικό τρόπο, ως πολιτισμική πραγματικότητα. Τούτη η πολιτισμική πραγματικότητα, συνεχίζει να ζει, συνεχώς δημιουργεί νέες συνισταμένες και καταθέτει νέα τεκμήρια πολιτισμού.
Στον Αθω δημιουργήθηκε και συνεχίζει να δημιουργείται ένας ολόκληρος πολιτισμός. Ο Αθωνικός Πολιτισμός.
Ο Αθωνικός Πολιτισμός, είναι Οικουμενικός γιατί περιέχει πολυσυλλεκτικά στοιχεία αρμονικά δεμένα μεταξύ τους και αποδιδόμενα με ξτον μοναδικό Αγιορείτικο Τρόπο, το ύφος και το ήθος.
Έστω και εάν η διατύπωση αυτή μοιάζει αρκετά προωθημένη ως αντίληψη υφίσταται ως διαχρονική πραγματικότητα.
Υφίσταται ως Οικουμενική προσευχή, όπου όλοι αναλλίσκονται για τους άλλους σε μία μετεκένωση πνεύματος, η οποία αιώνες τώρα κρατά στην ζωή αυτήν την μοναδική πολιτεία.
Ο Αθωνικός Πολιτισμός, είναι στην ουσία του, προϊόν αγαπητικού ερωτισμού. Στην Ορθοδοξία, ο άνθρωπος ως “κατ’ εικόνα και ομοίωση” του Δημιουργού του,είναι ον ποιητικό. Ο Ποιητής Θεός,ποίησε τον άνθρωπο,καθ’ ομοίωσή Του δίδοντάς του, ζωή με την πνοή Του.
Τούτη η ένθεη πνοή που έδωσε ζωή στον άνθρωπο, είναι η πνοή της Αγάπης του θεού προς τον άνθρωπο. Τούτη την πνοή ο άνθρωπος την ζει ως στοιχείο της ζωής του. Ως ερωτική διάθεση, ως αγάπη,ως θυσία για τον άλλον.
Κατόπιν ο Θεός έπλασε πλάϊ στον Αδάμ την Εύα, για να μην είναι μόνος του. Ο Αδάμ πλέον διαχέειτην ενδιάθετη αγάπη του και προς την Εύα.
Δηλαδή,και “οριζοντίως”. Η “κάθετη” αγάπη λογίζεται ως αγάπη προς τα άνω.
Ως αγαπητική αναγωγή προς τον Δωρητή της αγάπης, τον Θεό.
Ετσι λοιπόν, ο Αδάμ, εκφράζει την αγάπη του σε σχήμα σταυρού θα λόγαμε, “καθέτως” και “οριζοντίως”, όπου στην τομή της αγαπητικής αυτής γραμμικής απεικόνισης, στο Ιερό Κέντρο βρίσκεται, ο Ιησούς Χριστός.
Τούτη η αγάπη του Αδάμ στην αρχική μορφή της, πριν την έκπτωση, ήταν εκ φύσεως ολοκληρωτική. Η αγάπη του Αδάμ στην πλήρωσή της διαχέεται παντού.
Σε κάθε γωνιά του τότε κόσμου. Σε κάθε κατεύθυνση. Αλλωστε και πάλι σε γραμμική αναφορά, η προσωνυμία Αδάμ, προσιορίζει θα λόγαμε, και πάλι τα σημεία του ορίζοντα σε σχήμα Σταυρού. Ανατολή-Δύση-Αρκτος-Μεσηβρία.
Ως Αδάμ διαχρονικά νοείται ο άνθρωπος, ο οποίος ως υπαρξιακή του κλίση και αποστολή, φέρει την έκφραση της αγάπης. Της αγάπης που πηγάζει από την δημιουργία, και το νόημα του Σταυρού. Τούτη η Σταυρική αγάπη, είναι η Μοναχική κλίση. Ο Γολγοθάς και η Σταύρωση προηγούνται της Ανάστασης.
Ο Αγιορείτης Μοναχός, ως πολιτικό και υπαρξιακό ον, είναι ολοκληρωτικά ερωτικός. Εδώ ο έρως ανταποκρίνεται ως αγώνας αγάπης και έρωτα προς το θείο. Ο Ενθεος έρως, αποτελεί και όλη την προσπάθεια του μοναχού για την υπαρξιακή του ολοκλήρωση.
Ετσι λοιπόν,ο Αγιορείτης Μοναχός, ωθουμενος ενδιάθετα από έρωτα προς τα “άνω”, επέλεξε και πάλι την ολοκληρωτική μορφή αφιέρωσης στον Θεό.Για το απερίσπαστο της προσπάθειας, και την υπέρτατη πλήρωση της ενδιάθετης ερωτικής του κλίσης, ο Αγιορείτης “Αδάμ” απέκλισε τον έρω των ανθρώπων.
Δηλαδή, την μορφή του ανθρώπινου έρωτα, του έρωτα της “Εύας”.
Δεν απέριψε την Εύα ως φυσικό πρόσωπο της δημιουργίας του Θεού, ως σπλάχνο από τα σπλάχνα του. Αλλά ως συμβατική ένοια ξένη προς τον σκοπό της κλίσεώς του από τον Ιησού Χριστό.
Η Εύα ως εικόνα και πρόσπο Θεού, εξυμνείται καθημερινά στο Αγιον Ορος, στο πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου, η οποία ενώνει εν Χριστώ Ιησού, όλους τους ανθρώπους ως πρόσωπα και εικόνες Θεού, και όχι ως γένη.
Γι’ αυτό το Αγιον Ορος είναι “άβατο” προς τις γυναίκες.
Το “άβατο” της Αθωνικής Πολιτείας δημουργήθηκε στην καρδιά του Αγιορείτη Μοναχού, ως ολοκληρωτική κλίση έρωτος προς τον Θεό.
Κάποτε αυτό έγινε εθιμικό δίκαιο, όσπου έλαβε και νομική υπόσταση, για την διασφάλισή του. Ως προνόμιο, ενθέου κλίσεως και εξαγιαστικής προοπτικής, και ως Σταυρός μαρτυρίου, ο οποίος καλεί τον Αγιορείτη Μοναχό στην αυθυπέρβαση της ίδιας του της φύσης. Σ’ έναν παρά φύση αγώνα, μέχρι εσχάτων, για την βίωση του αιωνίου του όντος έρωτος. Του ενθέου έρωτος.
Γι’αυτό το ‘άβατο” δεν θα καταργηθεί ποτέ. Γιατί δεν έχει καμμιά σχέση με την νομικιστική ή πεζή αντίληψη της συμβατικής διανόησης, η οποία δίδει τις όποιες όσες ερμηνείες της, στον ορισμό αυτό.
Ο ορισμός του “αναδέσποτου και αυτοδιοίκητου” έχει άμεση σχέση με τον ορισμό του “άβατου”. Αποτελούν και οι δύο ένοιες ένα συστατικό. Τον ένθεο έρωτα.Το “άβατον” της Αθωνικής Πολιτείας “αυτοδιοικείται”στην καρδιά του Μοναχού. Ο οικουμενικός Αγιορείτης Μοναχός, πρσφέρει τούτο τον υπερβατικό και λαμπρό πολιτισμό του, ως προϊόν και έκφραση του ένθεου έρωτα ο οποίος κυριαρχεί την ζωή του, προσδιορίζει την κάθε πράξη του.
Το Αγιον Ορος, γι’ αυτό θα ζήσει ως Οικουμενικό Κέντρο, γιατί είναι κέντροένθεου ερωτικής αναφοράς, “άβατο” προς κάθε έκπτωση ανθρωποκεντρική και μικροπρέπεια που θα μείωνε την υπερβατική διάστασή του.
Τούτη την έκφραση του ενθέου έρωτά του, ως προϊόν και κατάθεση πολιτισμικής πραγματικότητος,η Αθωνική Πολιτεία δώρησε στην παγκόσμιο κοινωνία, ως Οικουμενικό μύνημα ζωής και δημιουργίας.
Τούτη την ερωτική ένθεη έκφραση και το δημιουργικό μήνυμα ζωής, προσπαθώ και ‘γώ περίπου επτά(7) χρόνια τώρα να προσεγγίσω, με νόθο νεοελληνικό μου πνεύμα, “άβατο” προς τα υπαρξιακά μηνύματα των Αγιορειτών Πατέρων, οι οποίοι τόσα χρόνια με ανέχονται ανάμεσά τους, με τον “αυτοδέσποτο εγωϊσμό μου” και την όντως “αδέσποτη ζωή” μου.
Ας συγχωρέσουν την κρίση μου για την Πολιτεία τους και τις διατυπώσεις μου για την ερωτική διάθεσή τους, και ας προσευχηθούν για μένα στον Θεό να νιώσω κάποτε στο ελάχιστο το προϊόν του αγαπητικού ερωτισμού τους.
