του π. Παύλου
Σχέση και αντιπαράθεση των δυο εννοιών
Αναμφίβολα το έτος 1997 είναι μια χρονιά κατά την οποίαν η Θεσ/κη είχε την τιμητική της ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Πέραν όμως αυτού θα μπορούσε να θεωρηθεί μια χρονιά σταθμός για την εικόνα και γενικότερα τη βυζαντινή τέχνη.
Ο απολογισμός των εκδηλώσεων που πραγματοποιήθηκαν ή βρίσκονται σε εξέλιξη είναι ήδη σημαντικός. Η έκθεση του Μητρ. Μουσείου της Ν.Υόρκης με τίτλο η «Δόξα του Βυζαντίου» γνώρισε πρωτοφανή επιτυχία. Σύμφωνα με δήλωση του διευθυντή του μουσείου κ. Montebello ξεπέρασε και τα μέτρα σύγκρισης που είχε οριοθετήσει παλιότερα εκείνη του «Τουταγχαμών» πάνω από 500.000 επισκέπτες. Κατά την διάρκεια της, σημαντικές εκδηλώσεις και συνέδρια έλαβαν χώρα. Δεύτερο, μα εξίσου σημαντικό γεγονός παγκοσμίου ενδιαφέροντος, αποτελεί η έκθεση με τίτλο «Θησαυροί του Αγίου Όρους» που διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη και είναι ακόμη εν εξελίξει. Την ίδια χρονιά, δέκα περίπου εκθέσεις με θέμα τη βυζαντινή εικόνα παρουσιάστηκαν στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές πόλεις. Εικόνες από Κύπρο, Ελλάδα, Ρωσία, Βουλγαρία, Ρουμανία και Λίβανο, ταξίδεψαν σε Αθήνα, Λονδίνο, Παρίσι, Βερολίνο, Μόναχο, Βρυξέλλες, Γενεύη, Άμστερνταμ κ.ά. Παράλληλα πάνω από πέντε μεγάλες δημοπρασίες έσπευσαν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον φιλότεχνων και επενδυτών.
Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν τεράστια. Εκατομμύρια μάτια και πολλά από αυτά ίσως για πρώτη φορά αντίκρισαν εικόνες. Ένα μεγάλο πλήθος από φιλότεχνους και περίεργους, πιστούς ή αγνοούντες, ερευνητές ή σχολάζοντες, επενδυτές και αδιάφορους. Λίγοι παρέμειναν ασυγκίνητοι. Οι περισσότεροι έγιναν πιο ένθερμοι υποστηρικτές ή έμειναν μαγεμένοι. Όχι μόνον στην Αγιορείτικη έκθεση των κειμηλίων, αλλά και σ’ αυτήν της Ν. Υόρκης, – σύμφωνα με μαρτυρίες αυτόπτων – πολλά μάτια δάκρυσαν. Στη μνήμη μου το απόγειο της αίσθησης συνοψίζεται στη φωνή μιας απλής γυναίκας που ακούστηκε να ξεχωρίζει μέσα από τη βουή του πλήθους: «μα αφήστε να προσκυνήσω είμαι χριστιανή»!
Αυτή η απλή κουβέντα στάθηκε η κορύφωση του γεγονότος της έκθεσης των κειμηλίων. Υπερκάλυψε σε σημασία λόγους, εγκώμια, επισκέψεις επισήμων, σχολιασμούς και επεξηγήσεις. Δικαίωσε το γεγονός ασκώντας ταυτόχρονα κριτική πάνω του. Σ΄ αυτήν την κριτική αξίζει να σταθούμε λίγο αποτείνοντας φόρο τιμής στην απλή γυναίκα.
Επισκεπτόμαστε την έκθεση με τίτλο «Θησαυροί του Αγίου Όρους». Ποια είναι η τοποθέτηση μας τελικά; Πως δεχόμαστε τους «Θησαυρούς»; Ποια είναι η βιωματική αποδοχή εκ μέρους μας;
Ο Χριστός διευκρίνισε ότι δεν αρκεί απλώς η αναγνώριση της αξίας κάποιου πράγματος, γεγονός που οδηγεί στο διανοητικό βίωμα αλλά η συνάντηση μαζί του που οδηγεί στο εμπειρικό βίωμα. Επαινεί τους ακούοντες και φολαίσαντες(;) το λόγο το Θεού και όχι τους θαυμάζοντες. Όπως λέει και αλλού και τα δαιμόνια ακόμη πιστεύουν και φρίττουν δηλ. Αναγνωρίζουν το μέγεθος και τη σημασία του Θείου. Στο σημείο ακριβώς αυτό είναι που τίθεται το θέμα της ποσοστικοποίησης των αξιών. Έχουμε λοιπόν μεγέθη αντί για ποιότητες* αρίθμηση αντί για ανάγνωση. Σε μια εποχή όμως όπου οι παραστάσεις ψηφιοποιούνται, η ποσοστικοποίηση των αξιών εγκυμονεί πλέον κινδύνους πνευματικής ασφυξίας. Πρέπει να καταλάβουμε καλά πως αν δεν αγωνιστούμε να κρατήσουμε κάποιες αξίες έξω από το χρηματιστήριο θα φτάσουμε στο σημείο να παράγουμε πολιτισμό μέσω κομπιούτερς.
Οι εικόνες και γενικότερα τα κειμήλια είναι πνευματικά αγαθά, πολιτιστικά αγαθά, αντικείμενα λατρείας ό,τι πιο εσώτατο και υψηλό για τον άνθρωπο, για μας τους Έλληνες. Η γλώσσα των αριθμών ως παγκόσμιο μέσο επικοινωνίας έρχεται να καταλύσει την οικουμενικότητα του ελληνικού πνεύματος, τη μια γλώσσα της Ορθοδοξίας.
Η εικόνα είναι θησαυρός τεθησαυρισμένος στις καρδιές μας φωτίζει κάθε εσκοτισμένο νου, επισυνάγει πάντα τα έθνη και οδηγεί ασφαλώς εις την επίγνωση της αλήθειας, τον άνθρωπο.
