Η βύθιση του Βίλχελμ Γκούστλοφ

Η μεγαλύτερη ναυτική τραγωδία στην ιστορία

του Κωνσταντίνου Μαυρίδη από τη Ρήξη φ. 90

Το βράδυ της 30ης Ιανουαρίου του 1945, το γερμανικό υπερωκεάνιο Βίλχελμ Γκούστλοφ, το οποίο έπλεε στη Βαλτική με κατεύθυνση το Κίελο, τορπιλίστηκε από το σοβιετικό υποβρύχιο S13 και βυθίστηκε. Το μοιραίο πλοίο είχε αποπλεύσει από το λιμάνι του Γκέτενχαφεν, που βρίσκεται στη σημερινή Πολωνία, μεταφέροντας πάνω από δέκα χιλιάδες πρόσφυγες, τραυματίες και ναυτικό προσωπικό, συμπεριλαμβανομένων και τεσσάρων χιλιάδων παιδιών, από τους οποίους περίπου εννέα χιλιάδες έχασαν τη ζωή τους. Η βύθιση του Βίλχελμ Γκούστλοφ αποτελεί τη μεγαλύτερη ναυτική τραγωδία στην ανθρώπινη ιστορία, από την άποψη του αριθμού απωλειών σε ανθρώπινες ζωές και παρ’ όλα αυτά είναι παντελώς άγνωστη στους περισσότερους.

Επίσης, ενώ για τους ειδικούς της ναυτικής ιστορίας, η βύθισή του ισοδυναμεί με πέντε Τιτανικούς, στα εξήντα οχτώ χρόνια που πέρασαν από τη νύχτα του ναυαγίου έχουν υπάρξει διάφορες θεωρίες για το τι πραγματικά συνέβη και το ναυάγιο έχει χαρακτηριστεί σοβιετικό έγκλημα πολέμου, ή ως η μέγιστη απόδειξη της ανευθυνότητας του ναζιστικού καθεστώτος που κατέρρεε, ή και τα δύο. Η εξέταση των γεγονότων εκείνης της νύχτας, αλλά και των προσωπικών ιστοριών κάποιων εκ των πρωταγωνιστών, είναι άκρως αποκαλυπτική για τον φωτισμό μιας από τις πλέον σκοτεινές στιγμές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στις 21 Ιανουαρίου του ’45, αποφασίζεται η έναρξη της γερμανικής επιχείρησης «Αννίβας», της μεταφοράς δηλαδή προσφύγων, τραυματιών και βοηθητικού προσωπικού από την Πρωσία στα δυτικά της Γερμανίας, για να ξεφύγουν από τον σοβιετικό κλοιό. Τέσσερα μεγάλα πλοία, το μεγαλύτερο εκ των οποίων είναι το υπερωκεάνιο, πρώην νοσοκομειακό πλοίο, Βίλχελμ Γκούστλοφ και πολλά μικρότερα παίρνουν μέρος στην επιχείρηση εκκένωσης των προσφύγων, οι οποίοι καταφθάνουν καθημερινά στα λιμάνια Ντάντσιχ και Γκέτενχαφεν, μετά από απίστευτες κακουχίες και ενώ η θερμοκρασία πέφτει τη νύχτα στους -10 με -30 βαθμούς Κελσίου. Έτσι, το μεσημέρι της 30/1 αποπλέει και το Βίλχελμ Γκούστλοφ από το λιμάνι του Γκέτενχαφεν. Είχε προηγηθεί διήμερη φόρτωση προσφύγων και τραυματιών, όχι υπό τις καλύτερες συνθήκες, καθώς πλήθος κόσμου προσπαθούσε να βρει έναν τρόπο να τρυπώσει στο πλοίο για το πολυπόθητο ταξίδι προς τα δυτικά και την ασφάλεια.
Τελικά, ενώ το πλοίο είναι σχεδιασμένο να μεταφέρει 1880 επιβάτες και πλήρωμα, θα φορτωθεί με πάνω από δέκα χιλιάδες επιβάτες, οι οποίοι θα παστωθούν στην κυριολεξία σε κάθε πιθανή γωνιά του πλοίου. Σημειωτέον ότι στο πλοίο επιβαίνουν και 900 εκπαιδευόμενοι στα υποβρύχια, αλλά και 350 γυναίκες της βοηθητικής υπηρεσίας του ναυτικού. Ενώ τα παγοθραυστικά ανοίγουν τον πάγο στο λιμάνι για τον απόπλου του σκάφους, στη γέφυρα του πλοίου έχει ξεσπάσει διαφωνία για την επιλογή της πορείας προς το Κίελο. Οι δύο ανώτεροι αξιωματικοί πάνω στο πλοίο διαφωνούν για το αν θα πρέπει να πλεύσουν κοντά στην ακτή ή στα ανοιχτά και τελικά, μιάμιση ώρα μετά την έξοδο από τον κόλπο, επιλέγεται να ακολουθήσουν τη δίοδο 58, ένα κανάλι που έχει καθαριστεί από τις νάρκες πριν μερικές μέρες, αλλά που οδηγεί σε πιο βαθιά νερά.
Η μοιραία αυτή κίνηση θα φέρει το Βίλχελμ Γκούστλοφ στη ρότα του σοβιετικού υποβρυχίου S13, το οποίο ψάχνει απεγνωσμένα για στόχους ευκαιρίας. Ο κυβερνήτης του, Αλεξάντερ Μαρινέσκο έχει πρόσφατα ανακριθεί από τη NKVD για μια υπόθεση «ανάρμοστου στενής σχέσης με υπήκοο καπιταλιστικού κράτους». Στην πραγματικότητα, για μια εβδομάδα, ξεκινώντας από την πρωτοχρονιά του ’45, ο Μαρινέσκο εγκατέλειψε τη σοβιετική βάση του Χάνκο στη Φινλανδία και την πέρασε στο κρεβάτι παρέα με τη Σουηδέζα ιδιοκτήτρια ενός τοπικού εστιατορίου και ατελείωτα μπουκάλια βότκα. Η ποινή για παρόμοιες σχέσεις ήταν καθαίρεση και αρκετά χρόνια στα Γκούλαγκ, αλλά ο Μαρινέσκο στάλθηκε για να επανορθώσει στο πεδίο της μάχης, υπό τη δαμόκλειο σπάθη του Μπέρια να κρέμεται πάνω από το κεφάλι του. Χρειαζόταν μια τρανταχτή επιτυχία και γρήγορα, αν ήθελε να παραμείνει κυβερνήτης υποβρυχίων.
Στο μεταξύ, η εξωτερική θερμοκρασία είναι σταθερά στους -18 βαθμούς και η θάλασσα όλο και αγριεύει, με τραγικές συνέπειες για τους ήδη εξασθενημένους πρόσφυγες και τραυματίες στα έγκατα του Βίλχελμ Γκούστλοφ. Ο παγετός στο κατάστρωμα του πλοίου, αλλά και στη συνοδό τορπιλάκατο Λόεβε, προκαλεί νέκρωση των οργάνων ηχοβολισμού και τα δύο σκάφη αναγκάζονται να τοποθετήσουν σκοπούς στα παγωμένα καταστρώματα για εντοπισμό υποβρυχίων. Λίγο μετά τις 6 μ.μ. το σκάφος λαμβάνει σήμα, πως ένας στολίσκος από ναρκαλιευτικά έρχεται από τα δυτικά και ανάβουν τα φώτα ναυτιλίας για την αποφυγή πιθανής σύγκρουσης. Η απόφαση αυτή θα σφραγίσει την τύχη του Γκούστλοφ. Δύο ώρες μετά ο σκοπός βάρδιας του S13 εντοπίζει αχνά φώτα ναυτιλίας μέσα στη χιονοθύελλα και σημαίνει συναγερμό. Ο Μαρινέσκο γυρίζει το S13 πάνω στον στόχο του και αρχίζει μεθοδικά την επίθεσή του με τρεις τορπίλες στην αριστερή πλευρά του Γκούστλοφ. Και οι 3 θα βρουν τον στόχο τους και το Γκούστλοφ θα πάρει αμέσως κλίση προς τα αριστερά. Μόνο να φανταστεί μπορεί κάποιος τις στιγμές πανικού και πλήρους χάους που εκτυλίχτηκαν πάνω στο πληγωμένο πλοίο, καθώς οι χιλιάδες πρόσφυγες κατρακυλούσαν στο κεκλιμένο κατάστρωμα και έπεφταν στο νερό, ενώ οι σωστικές λέμβοι δεν κατέβαιναν, γιατί οι μηχανισμοί τους είχαν παγώσει από το ψύχος. Το πλοίο βυθίστηκε σε λιγότερο από μία ώρα, παίρνοντας μαζί του πάνω από εννέα χιλιάδες ψυχές. 1230 άνθρωποι διασώθηκαν από το Λόεβε και άλλα πλοία που έσπευσαν στην περιοχή, αλλά το Βίλχελμ Γκούστλοφ υπήρξε, αναμφισβήτητα, η μεγαλύτερη ναυτική τραγωδία όλων των εποχών.
Για χρόνια η βύθιση του Γκούστλοφ έγινε αντικείμενο προπαγάνδας από τη γερμανική άκρα δεξιά ως σοβιετικό έγκλημα πολέμου, αλλά πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν ότι, αν και ο τορπιλισμός ενός πλοίου μεταφοράς προσφύγων είναι σίγουρα μια ειδεχθής πράξη, ταυτόχρονα αποκαλύπτει και την απόλυτη ανευθυνότητα του ναζιστικού καθεστώτος, καθότι το πλοίο δεν έφερε διακριτικά του Ερυθρού Σταυρού, αλλά ήταν βαμμένο με το γκρι του γερμανικού ναυτικού και έφερε αντιαεροπορικό οπλισμό, ο οποίος, τελικά, αποδείχτηκε τελείως άχρηστος.
Όσο για τον Μαρινέσκο, δεν κατάφερε να ξεφύγει από τα νύχια της NKVD, παρά την «επιτυχία» του. Ο φάκελός του έφερε τον χαρακτηρισμό «μακράν του σοβιετικού ιδεώδους» και απολύθηκε ατιμωτικά από τον Κόκκινο Στόλο, τον Οκτώβρη του ’45. Μετά από έναν καβγά με τον επόπτη του σε κάποιο κρατικό ινστιτούτο, κατηγορήθηκε για κλοπή και καταδικάστηκε σε τρία χρόνια καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία, όπου έπιασε οριστικά την μπουκάλα. Το ’60 κάποιος τον θυμήθηκε και αποκαταστάθηκε. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι, αν και ο ίδιος πέθανε το ’63 από κύρωση του ήπατος, το 1990 του απονεμήθηκε ο τίτλος του ήρωα της ΕΣΣΔ, μόλις την τελευταία χρονιά της ύπαρξης της ΕΣΣΔ ως κρατικής οντότητας.