Ο κόσμος σύμφωνα με τον Σόρος

Αποσπάσματα από άρθρο της επιθεώρησης The New Yorker, 23 Ιανουαρίου 1995.

Πουθενά αλλού δεν αναλώνει ο Σόρος περισσότερα χρήματα και ενέργεια για την υποστήριξη μίας κυβέρνησης απ’ ό,τι στη ΠΓΔΜ. «Ο Σόρος είναι ο σωτήρας της “Μακεδονίας”», δήλωσε ο φίλος του, Μόρτον Αμπράμοβιτς. H αντιπρόσωπος της ΠΓΔΜ στην Ουάσιγκτον, Λιούμπικα Ασέβσκα, δήλωσε για τα δύο ξεχωριστά δάνεια του Σόρος, ύψους 25 εκατομμυρίων δολαρίων: «Ο λαός ακόμα δεν μπορεί να το πιστέψει. Η αντιπολίτευση έλεγε ότι “αφού δεν σας βοηθούν οι χώρες, θα σας βοηθήσει ένα άτομο;”. Θυμηθείτε, είκοσι πέντε εκατομμύρια δολάρια στη “Μακεδονία” αξίζουν όσο δισεκατομμύρια εδώ… Το γεγονός ότι ο Σόρος βοήθησε την κυβέρνηση είναι πολύ σημαντικό».

Στοιχηματίζοντας επιθετικά στην ΠΓΔΜ, ο Σόρος ενεπλάκη σε μια από εκείνες τις βαλκανικές διαμάχες που, πίσω από φαινομενικά απλά ζητήματα, κρύβουν θανάσιμες περιπλοκές. Η «Μακεδονία», που συγκίνησε τον Σόρος, ήταν μια επαρχία της Γιουγκοσλαβίας, γνωστή με το όνομα Βαρντάρ Μπανοβίνα˙ το 1945, μετονομάστηκε από τον στρατηγό Τίτο σε «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Ο πληθυσμός της ποικίλει, με το μεγαλύτερο τμήμα της να αποτελείται από Σλάβους, οι πρόγονοι των οποίων έφτασαν στην περιοχή χίλια περίπου χρόνια μετά από τους διασημότερους Μακεδόνες, τον Φίλιππο τον Β΄ και τον γιό του, Μέγα Αλέξανδρο. Εντούτοις, ο Τίτο –εποφθαλμιώντας το μεγάλο τμήμα της ελληνικής Μακεδονίας– ενθάρρυνε την αλυτρωτική ιδέα μιας διακριτής μακεδονικής ταυτότητας.

Οι φόβοι της Ελλάδος αναζωπυρώθηκαν το 1991, όταν το κρατίδιο της Γιουγκοσλαβίας κήρυξε την ανεξαρτησία του ως έθνος με το όνομα «Μακεδονία». Ο πρώτος πρόεδρος του νεοσύστατου κράτους, ο Κίρο Γκλιγκόροφ, ήταν ένα από τα πρωτοπαλίκαρα του Τίτο στην περιοχή και βοήθησε στην εξάπλωση της ιδέας μιας ξεχωριστής εθνικής ταυτότητας για τους «Μακεδόνες». Ο Γκλιγκόροφ βέβαια δήλωσε ότι το κράτος του δεν έχει εδαφικές διεκδικήσεις, αλλά οι Έλληνες δεν πείστηκαν. Το 1992 και το 1993, η κυβέρνηση του Γκλιγκόροφ εξέδωσε νέα σχολικά εγχειρίδια που έδειχναν τα «γεωγραφικά εθνικά σύνορα» να καλύπτουν και ολόκληρο το ελληνικό τμήμα της Μακεδονίας. η νέα σημαία του κράτους έφερε το σύμβολο της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. τέλος, ένας πρόλογος στο Σύνταγμα του 1991 αναφέρει ότι το κράτος δεσμεύεται για την προστασία των «απανταχού Μακεδόνων». Οι Έλληνες δεν ισχυρίζονται ότι το λιλιπούτειο κρατίδιο, με τα δυο εκατομμύρια κατοίκους, αποτελεί αληθινή απειλή γι’ αυτούς προς το παρόν. Η ιστορία τους, όμως, τους έχει διδάξει να κοιτούν μακροπρόθεσμα. Σ’ ένα σενάριο που αρκετοί Έλληνες θεωρούν πιθανό, για παράδειγμα, η ΠΓΔΜ θα μπορούσε, ενδεχομένως, να επιχειρήσει μια εχθρική κίνηση στο μέλλον, σε συνεργασία με τους αδελφούς τους Σλάβους της Βουλγαρίας, οι οποίοι κατείχαν ένα μεγάλο μέρος της Ελλάδος κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Έτσι είχε η κατάσταση όταν ο Σόρος έφτασε στα Σκόπια, την πρωτεύουσα του κράτους, τον Σεπτέμβριο του 1992, στα πλαίσια μιας περιοδείας του στα ανά τον κόσμο τμήματα του ιδρύματός του. Πριν πάει εκεί, βρισκόταν στη Βουλγαρία, όπου ένα μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ιδρύματός του στη Σόφια του παρουσίασε την κυρίαρχη βουλγαρική άποψη για το θέμα: ότι δεν υπάρχει μακεδονική εθνότητα και ότι οι έντονες προσπάθειες να εδραιωθεί αυτή η ταυτότητα έκρυβαν τις αλυτρωτικές διαθέσεις, τις κληροδοτημένες από τον Τίτο. «Ο Σόρος δεν γνώριζε τίποτα για τη “Μακεδονία”» δήλωσε η Ασέβσκα. «Όταν έφτασε, ήταν επηρεασμένος απόλυτα από τη βουλγαρική προπαγάνδα – και μάλλον είχε μετανιώσει για το ταξίδι του. Έπειτα συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό, τον οποίο τον συμπάθησε αμέσως και ο πρόεδρος παρέθεσε ένα γεύμα προς τιμήν του. Κατά την διάρκεια αυτών των συναντήσεων, άλλαξε τις απόψεις του».

Το ίδιο απόγευμα, ο Σόρος έδωσε μια συνέντευξη τύπου στην οποία ανακοίνωσε ότι αυξάνει κατά ένα εκατομμύριο δολάρια τον προϋπολογισμό του ιδρύματός του στη ΠΓΔΜ, ενώ δήλωσε επίσης ότι μετονομάζει το ίδρυμά του από Ίδρυμα για την Ανοιχτή Κοινωνία των Σκοπίων σε Ίδρυμα για την Ανοιχτή Κοινωνία της Μακεδονίας – γεγονός που είχε μεγάλη πολιτική βαρύτητα. […]

Στη λογική των «καλών και των κακών», την οποία ο Σόρος ακολουθεί με μεγάλη μεροληψία, οι Έλληνες μεταβλήθηκαν στους «κακούς» της υπόθεσης. Ο ίδιος, δεν πήγε στην Ελλάδα ν’ ακούσει και την άλλη πλευρά. Στις λίγες ώρες που συναντήθηκε με τον Γκλιγκόροφ, πείστηκε, και από τότε επιμένει συχνά σε αυτό, ότι η «Μακεδονία» είναι το μόνο πολυεθνικό κράτος που έχει απομείνει στα Βαλκάνια και ότι η κυβέρνησή του είναι αφοσιωμένη στον πλουραλισμό και τις δημοκρατικές αρχές. […]

Ο εκτελεστικός διευθυντής του ιδρύματος του Σόρος στα Σκόπια, ο Βλαντιμίρ Μίλτσιν, υποστηρίζει ότι και αυτός είναι προσηλωμένος στις αρχές της ανοικτής κοινωνίας. Ωστόσο, δυσκολεύεται κανείς να συνδυάσει την αφοσίωση στον πλουραλισμό με το δημαγωγικό πάθος που επιδεικνύει ο Μίλτσιν πάνω στο ζήτημα της μακεδονικής ταυτότητας. Ο ίδιος μου έδωσε πολύ προπαγανδιστικό υλικό σχετικά με τη ΠΓΔΜ και την Ελλάδα (που περιλάμβανε και μια συλλογή κειμένων που τιτλοφορούνταν «Οι σύγχρονοι Έλληνες δεν κατάγονται από τους Αρχαίους Έλληνες»). Οι προσπάθειες για την επίλυση της συνεχιζόμενης διπλωματικής διένεξης με την Ελλάδα συμπεριλάμβαναν και διμερείς συνομιλίες για την υιοθέτηση μιας σύνθετης ονομασίας όπως είναι οι «Μακεδονία του Βαρδάρη» και «Νέα Μακεδονία». Όμως, σε μια συνέντευξη που πήρα από τον πρωθυπουργό της κυβέρνησης Μπράνκο Τσερβενκόφσκι, στην οποία παρίστατο και ο Μίλτσιν, οι δύο άνδρες επέμεναν ότι το όνομα δεν είναι διαπραγματεύσιμο. Ο Μίλτσιν μάλιστα δήλωσε: «Εάν αλλάξουν το όνομα, θα πάω στα βουνά και θα πολεμήσω με τους αντάρτες!».

Τόσο έντονος φανατισμός δεν συνηθίζεται στα ιδρύματα. Στον βαθμό που, σύμφωνα με τους κανόνες του I.R.S. (σ.τ.μ. φορολογική υπηρεσία των Η.Π.Α.) , τα ιδρύματα του Σόρος απαλλάσσονται από φορολογικές υποχρεώσεις και λαμβάνουν αφορολόγητες δωρεές (από τον ίδιο τον Σόρος), δεν μπορούν να αναμειγνύονται στις περισσότερες μορφές πολιτικής δραστηριότητας […]. Ο Λούπκο Γκεοργκιέφσκι, ηγέτης της δεξιάς τάσης του αντιπολιτευτικού κόμματος V.M.R.O. (Διεθνής Επαναστατική Μακεδονική Οργάνωση), κατηγορεί το ίδρυμα του Σόρος ότι αποτελεί ουσιαστικά μία «μηχανή κυβερνητικής υποστήριξης». Σχεδόν όλες οι επιχορηγήσεις, υποστηρίζει, πηγαίνουν σε όσους σχετίζονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο με το κυβερνών κόμμα. Σχετικά μ’ έναν τηλεοπτικό σταθμό που υποστηρίζεται από τον Σόρος, τον Α1, ο Γκεοργκιέφσκι δήλωσε ότι: «[ο σταθμός] συνιστά μια πραγματική εναλλακτική λύση σε ό,τι αφορά το πολιτιστικό του πρόγραμμα. Αλλά στο πολιτικό του πρόγραμμα… βλέπει κανείς τους υπουργούς της παρούσας κυβέρνησης να εμφανίζονται πιο συχνά απ’ ό,τι στην κρατική τηλεόραση».[…]

Από το φθινόπωρο του 1992, ο Σόρος πιέζει έντονα τις Ηνωμένες Πολιτείες να αναγνωρίσουν την Π.Γ.Δ.Μ. ως Μακεδονία, ενώ η Ελλάδα θεωρούσε ότι η αναγνώρισή της δεν πρέπει να προκύψει πριν προβεί στις αναγκαίες παραχωρήσεις η άλλη πλευρά σε σχέση με το όνομα, το σύνταγμα και τη σημαία. Τον προηγούμενο Φεβρουάριο, ο πρόεδρος Κλίντον συμφώνησε ν’ αναγνωρίσει τη «Μακεδονία» ως Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας – σε μια προσπάθεια να δείξει ότι δεν θέλει να βλάψει καμία πλευρά. Η Ελλάδα απάντησε με την επιβολή εμπάργκο και ο Κλίντον, έπειτα από συνάντηση που είχε με μέλη του ελληνοαμερικανικού λόμπι, πάγωσε τις διαδικασίες της αναγνώρισης.

Εκείνη τη στιγμή, ένα πρόσωπο, υψηλά ιστάμενο στην κυβέρνηση Κλίντον, μου είπε ότι ο Σόρος μεγιστοποίησε τις προσπάθειές του: «Έγραψε μια αιχμηρή επιστολή στον πρόεδρο, παραλληλίζοντας την πολιτική του με εκείνη του κατευνασμού που επέδειξαν οι Δυτικές Δυνάμεις έναντι της Γερμανίας το 1938», μου είπε το πρόσωπο αυτό. […] Σε δημόσιες εμφανίσεις του κατήγγελλε την Ελλάδα και το ελληνοαμερικανικό λόμπι. Ασκούσε πίεση στον Στρόουμπ Τάλμποτ και σε άλλα στελέχη του Στέιτ Ντηπάρτμεντ και του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας. Στις συναντήσεις του Μπρέτον-Γουντς, στην Ουάσιγκτον, τον περασμένο Ιούλιο, ο Σόρος δούλεψε με επιμονή παρασκηνιακά, προσπαθώντας να πείσει κάποια μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να βοηθήσουν την Π.Γ.Δ.Μ. (Η Ελλάδα, που κατείχε τότε την προεδρία της Ένωσης, έθεσε βέτο σε κάθε τέτοια προσπάθεια).

Βέβαια, δεν ήταν όλες οι προσπάθειες του Σόρος δημόσιες. Η χρηματοδοτούμενη από αυτόν οργάνωση, Action Council for Peace in the Balkans, δραστηριοποιήθηκε έντονα στην Π.Γ.Δ.Μ. Τον Φεβρουάριο του 1994, εξέδωσε τη «Λευκή Βίβλο για τη Μακεδονία», η οποία υποστήριζε τις θέσεις της κυβέρνησης της Π.Γ.Δ.Μ. εναντίον της Ελλάδος. Η έκθεση αυτή κυκλοφόρησε στον Λευκό Οίκο, στα γραφεία των υπουργείων, στο Κονγκρέσο και σε εκατοντάδες ανθρώπους των Μ.Μ.Ε. Μερικούς μήνες αργότερα, τον Μάιο, το ίδιο ίδρυμα εξέδωσε και άλλη έκθεση που επίσης υποστήριζε την ΠΓΔΜ. Σύμφωνα με το κείμενο στο οπισθόφυλλο, η έκθεση είχε προετοιμαστεί από μια «ανεξάρτητη αντιπροσωπεία και των δύο πλευρών». […]

Λίγοι θα διαφωνούσαν με την υψηλή προτεραιότητα που είχε δώσει ο Σόρος στο να σταθεροποιήσει την κατάσταση στην Π.Γ.Δ.Μ. Γιατί, εάν ξεσπούσαν εντάσεις ανάμεσα στη σλαβική πλειοψηφία και την ισχυρή αλβανική μειονότητα, η σύγκρουση αυτή θα μπορούσε να οδηγήσει σε έναν ευρύτερο βαλκανικό πόλεμο –στον οποίο θα μπορούσαν να εμπλακούν η Αλβανία, η Σερβία, η Βουλγαρία, η Τουρκία και η Ελλάδα. […].

Το πρόβλημα με τον Σόρος, όμως, είναι η ακρότητα των απόψεών του –που πηγάζει από την τάση του να εξιδανικεύει τη μια πλευρά και να δαιμονοποιεί την άλλη– αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αυτή εκφράζεται στις ενέργειές του. Εάν ο Σόρος είχε ακολουθήσει μια πιο μετριοπαθή, διπλωματική, οδό από την αρχή, ακούγοντας και τις δυο πλευρές, είναι πολύ πιθανόν ότι –με την επιρροή και τους πόρους που διέθετε– θα ήταν σε θέση να μεσολαβήσει για μια συνεννόηση προτού το πρόβλημα αναχθεί σε μείζον ζήτημα μεταξύ των δυο πλευρών. Στην περίπτωση αυτή, όμως, η παρέμβαση του Σόρος –που αυτοανακηρύχθηκε σε από μηχανής θεό– δεν έκανε τίποτε για να οδηγήσει τη διένεξη σε λύση. αντίθετα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο ζήλος του (και τα χρήματά του) συνέβαλε τα μέγιστα στην αδιαλλαξία της Π.Γ.Δ.Μ. Όπως μου είπε ένα πρόσωπο με σημαντική διπλωματική εμπειρία, «ο Γκλιγκόροφ είναι πολύ έξυπνος, αλλά, μην ξεχνάς, ότι πέρασε τριάντα πέντε χρόνια στην κυβέρνηση του Τίτο – και για να επιβιώσεις σ’ αυτό το σύστημα, πρέπει να είσαι σκληρό καρύδι. Ο Σόρος εξιδανικεύει την εικόνα του Γκλιγκόροφ».

«Ο Σόρος αναλύει την κατάσταση με τους όρους του “άσπρου” και του “μαύρου”», συνέχισε το άτομο αυτό. «Αλλά για μένα, δεν είναι έτσι. Στην περιοχή αυτή δεν υπάρχει ούτε μαύρο, ούτε άσπρο, και είναι λάθος να την προσεγγίζει κανείς μ’ αυτούς τους όρους».