Πολύτιμα εκθέματα από το «τελευταίο δείπνο» της Πομπηίας

Ένα φθινοπωρινό πρωινό του 79 μ.Χ. την ώρα που η γη άρχισε να σείεται και το βουνό να βρυχάται, τη στιγμή που ένα σκοτεινό σύννεφο ανέβαινε σιγά-σιγά από τον Βεζούβιο και σκέπαζε αργά τον ουρανό της πόλης, σε μια μικρή ταβέρνα στο μέσο ενός εύφορου αμπελώνα λίγο έξω από την κεντρική πλατεία της Πομπηίας, κάποιος έβραζε ένα κοτόπουλο στη χύτρα για να φτιάξει κοτόσουπα. Κανένας, ποτέ, δεν θα έτρωγε αυτή τη σούπα: η κατσαρόλα πυρακτώθηκε, ο ζωμός εξαερώθηκε και η πιο διάσημη ηφαιστειακή έκρηξη στην ιστορία κατέστρεφε τη ρωμαϊκή πόλη στα νότια της Ιταλίας. Η τραγωδία αυτού του ανθρώπου είναι το δώρο μας. Γιατί αν δεν συνέβαινε, θα ξέραμε ελάχιστα για αυτόν τον εκπληκτικό πολιτισμό που διεσώθη χάρη σε αυτή την καταστροφική έκρηξη.

Νωπογραφία, Πομπηία

Μέχρι σήμερα οι περισσότερες εκθέσεις για την Πομπηία έχουν επικεντρωθεί στον τρόμο του θανάτου των τελευταίων ωρών που έζησε η πόλη και οι κάτοικοί της.

Φιάλη για το ελαιόλαδο, Πομπηία

Όμως τα εκθέματα που παρουσιάζονται αυτόν τον καιρό στο Μουσείο Ασμόλιαν της Οξφόρδης είναι ένας ύμνος στη ζωή: λίγο πριν την τρομακτική έκρηξη του ηφαιστείου, η Πομπηία χαιρόταν την ευδαιμονία και την αφθονία της εύφορης μεσογειακής γη – το κρασί, το λάδι, τα φρούτα και τα λαχανικά από τις εύφορες πλαγιές γύρω από την πόλη. Ο γάρος, το καρύκευμα/σάλτσα ψαριών που συνήθιζαν να προσθέτουν οι Ρωμαίοι και αργότερα οι Βυζαντινοί σε όλα τα αλμυρά πιάτα. Κουνέλια, ψάρια και θαλασσινά σε ολοζώντανες νωπογραφίες. Τα πλούσια τραπέζια και τα υπέροχα δείπνα που μοιράζονταν οι εκλεκτοί συνδαιτυμόνες των συμποσίων. Τα φαγητά-προσφορές στους θεούς αλλά και δημητριακά ανάμεικτα με ξηρά φρούτα, το τελευταίο κατευόδιο που συντρόφευε τον προσφιλή νεκρό στην αιωνιότητα.

Ο Διόνυσος (Βάκχος) καλυμμένος με σταφύλια και ο Βεζούβιος, Νωπογραφία, Πομπηία

Η έκθεση περιλαμβάνει περίπου 300 αντικείμενα, με πολύτιμα εκθέματα που προέρχονται από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης και τους χώρους γύρω από το ηφαίστειο, πολλά από τα οποία ταξιδεύουν για πρώτη φορά έξω από την Ιταλία. Μεταξύ αυτών είναι εξαίσια γλυπτά, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά, αλλά και καθημερινά αντικείμενα ή απομεινάρια του «Τελευταίου Δείπνου», όπως ένα κομμάτι καρβουνιασμένου ψωμιού που μόλις είχε βγει από το φούρνο εκείνο το μοιραίο πρωινό ή το γυάλινο βάζο του λαδιού, άθικτο μέχρι σήμερα.

Ένα καρβουνιασμένο καρβέλι ψωμί από κάποιον από τους 32 φούρνους της Πομπηίας

Το ψωμί, απαραίτητο στη διατροφή των Ρωμαίων, Νωπογραφία, Πομπηία

Η συντηρήτρια του Μουσείου, Αλεξάνδρα Μπόλντουιν, μαζί με τον επιμελητή Πολ Ρόμπερτς ανέλαβαν το δύσκολο έργο του καθαρισμού και της συντήρησης πολλών εκθεμάτων που έφτασαν στην Οξφόρδη. Χύτρες, δοχεία, πιάτα και τηγάνια επισκευάστηκαν ενώ πολλά σκεύη καθαρίστηκαν από κηλίδες και στίγματα -χρησιμοποίησαν ακόμη και λεπτά νυστέρια- χωρίς βέβαια να λείπουν και οι εκπλήξεις: οι ατελείωτες ώρες που περνούσαν οι κάτοικοι της Πομπηίας, τρώγοντας και πίνοντας είχαν και τις αναπόφευκτες συνέπειες. Η ασυνήθιστη διάβρωση ενός δοχείου και η ειδική κατασκευή του χείλους που προφανώς σχεδιάστηκε για να αποφευχθούν τυχόν ατυχήματα… υπερχείλισης έχουν προκαλέσει υποψίες ότι το συγκεκριμένο δοχείο με την ωραία λαβή δεν ήταν κύπελλο κρασιού, αλλά ένα φορητό ουρητήριο που έφερνε κατά την διάρκεια των συμποσίων στους ξαπλωμένους σε ανάκλιντρα κυρίους του, ο υπηρέτης του σπιτιού.

Ρόδια, σταφύλια, αμύγδαλα, τυριά και φοκάτσια από τερακότα, Ιταλία

Χταπόδια, χέλια, λυθρίνια και κοκκινόψαρα. Ο θαλάσσιος πλούτος της Μεσογείου, αγαπημένη διατροφική συνήθεια των Ρωμαίων, Μωσαϊκό, 79 μ.Χ.

Ωστόσο, τόσο οι κάτοικοι της Πομπηίας όπως και οι υπόλοιποι Ρωμαίοι είχαν επίγνωση ότι ο θάνατος ήταν η άλλη όψη της ζωής. Η ίδια η πράξη του φαγητού συνοδευόταν από υπενθυμίσεις της θνητότητας ενώ σύμβολα με ανθρώπινους σκελετούς χρησιμοποιήθηκαν μερικές φορές για να διακοσμήσουν τα σκεύη ή ακόμη και τα δάπεδα και τους τοίχους των ρωμαϊκών σπιτιών. Προς το τέλος της έκθεσης βρίσκεται ένα ψηφιδωτό που βρέθηκε στο δαπέδου μιας τραπεζαρίας στην Πομπηία: απεικονίζει έναν ανθρώπινο σκελετό που κρατά μια κανάτα κρασιού σε κάθε χέρι του.

Πιθανόν αυτό το σκεύος ήταν ένα φορητό ουρητήριο που χρησιμοποιούσαν στα συμπόσια, Μουσείο Ασμόλιαν, Οξφόρδη

«Ποτέ δεν ήταν μεγάλη η απόσταση που χώριζε τους δύο κόσμους, το συμπόσιο και τον θάνατο, το γιορτινό τραπέζι και τον τάφο», διαβάζουμε στο κείμενο που συνοδεύει το μωσαϊκό. Το μήνυμα είναι σαφές: Carpe diem – αδράξτε την ημέρα. «Όλοι θα πεθάνουμε. Αλλά μέχρι τότε ας απολαύσουμε ένα καλό φαγητό».

Μωσαϊκό σε τραπεζαρία. «Όλοι θα πεθάνουμε. Αλλά μέχρι τότε ας απολαύσουμε ένα καλό φαγητό», Πομπηία, 1-50 μ.Χ.

Info: Last Supper in Pompei, Μουσείο Ashmolean, Οξφόρδη, 25 Ιουλίου-12 Ιανουαρίου 2020

Η αφίσα της έκθεσης για την Πομπηία