του Γ. Χ. Κούζα, από το Άρδην τ. 75, Μάιος-Ιούνιος 2009
Τον περασμένο Δεκέμβριο η Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία, ένα ιστορικό επιστημονικό σωματείο που ιδρύθηκε στα τέλη του 1908 από τον Νικόλαο Πολίτη, τον πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, συμπλήρωσε έναν αιώνα ζωής. Τα εκατοντάχρονα της Ε.Λ.Ε. –που συμπίπτουν με τα 100 χρόνια διδασκαλίας και έρευνας της λαογραφίας στην Ελλάδα– γιορτάστηκαν με ένα ιδιαίτερα σημαντικό τριήμερο συνέδριο στο κεντρικό κτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών (11-13 Μαρτίου 2009), στο οποίο συμμετείχαν 52 πανεπιστημιακοί και ερευνητές. Εκεί παρουσιάστηκε και το βιβλίου του Γιώργου Κούζα, Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία. Η ιστορική διαδρομή της (1908-2008), το οποίο αναφέρεται στην ίδρυση και τη μέχρι σήμερα πορεία της Ε.Λ.Ε.
Το βιβλίο κοσμείται με πρόλογο του προέδρου της εταιρείας, ομότιμου καθηγητή λαογραφίας, Μ.Γ. Μερακλή, ο οποίος τονίζει τη σημασία του βιβλίου για την ιστορία της Εταιρείας, που ήταν μέχρι σήμερα εν πολλοίς άγνωστη, καθώς και το γεγονός ότι σκοπός της Ε.Λ.Ε. δεν ήταν μια έρευνα στραμμένη προς το παρελθόν, που αναζητούσε τη «συνέχεια» μεταξύ αρχαίου και νεώτερου ελληνισμού, αλλά, αντίθετα, στρεφόταν προς τον σύγχρονο πνευματικό και κοινωνικό βίο του λαού, συμπεριλαμβάνοντας ακόμα και τα βιομηχανικά επιτεύγματα, σε μια εποχή κατά την οποία η βιομηχανία ήταν ακόμα ανύπαρκτη στην Ελλάδα (σελ. 11-13).
Η συγγραφή του βιβλίου συνέπεσε με μια ευτυχή σύμπτωση, όπως αναφέρει ο συγγραφέας στον πρόλογό του (σελ. 15-16): την ανακάλυψη από τον ίδιο ενός μέχρι σήμερα άγνωστου αρχείου, το οποίο και βρισκόταν στο βάθος ενός ερμαρίου στα γραφεία της Εταιρείας. Το αρχείο αυτό, αποτελούμενο από επτά ογκώδη δέματα, περιέχει χιλιάδες έγγραφα από τις αρχές του αιώνα μέχρι περίπου το 1975, όπου και σταματά η εισαγωγή εγγράφων και εικάζεται ότι είχε τοποθετηθεί εκεί από τον Γεώργιο Μέγα, καθώς το τέλος των εγγράφων, συμπίπτει με το τέλος της προεδρίας του. Το αρχείο αυτό αποτελεί έναν πραγματικό θησαυρό, όχι μόνο για την ιστορία της Ε.Λ.Ε., αλλά και για την ίδια την επιστήμη της λαογραφίας ευρύτερα. (Αρκεί να σκεφτεί κανείς πως περιέχει χειρόγραφα του Νικολάου Πολίτη, του Καρκαβίτσα, του Τριανταφυλλίδη, του Γρυπάρη, του Βάρναλη και όλων των λογοτεχνών και λόγιων της εποχής, όπως και χειρόγραφες επιστολές ξένων επιστημόνων που άφησαν ιστορία στον τομέα τους: Pernot, H. Delehaye, Max Lüthi, E. Hoffman-Krayer, Vl. Propp κ.ά.).
Ο συγγραφέας κατέταξε και ταξινόμησε αυτό το αρχείο βάσει της χρονολογικής του σειράς, και με αυτό το υλικό συνέθεσε την εργασία. Συνοπτικά, το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο, Τα πριν από την ίδρυση (σελ. 19-34), ο κ. Κούζας αναφέρεται στην ακτινοβολία του Ν. Πολίτη στον πνευματικό κόσμο της εποχής, στην επιρροή που είχε η λαογραφία στους λογοτέχνες της εποχής, με τη στροφή στον «κόσμο του χωριού» (γενιά 1880 – ηθογραφία), ενώ εντάσσει την ίδρυση της Εταιρείας μέσα στο πλαίσιο γενικότερης ανάπτυξης των επιστημονικών Εταιρειών στην Ελλάδα από το 1875 και εξής.
Στο δεύτερο κεφάλαιο, Η πορεία της εταιρείας από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα (σελ. 37-128), εξιστορείται η διαδρομή της από το 1908 μέχρι και σήμερα. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι στον λόγο του ο Πολίτης σημειώνει: «Ιδίως δε η επιθυμία καταπολέμησης των γνωμών του Φαλμεράγερ προήγαγε τας λαογραφικάς ερεύνας, επί εσφαλμένης όμως βάσεως. Διότι όλοι εζήτουν να εύρουν εις τον σημερινόν λαόν ίχνη του αρχαίου βίου. Η λαογραφία πρέπει να εξετάζεται καθ’ εαυτήν, τούτο δε είναι ο σκοπός της Εταιρείας, να καθοδηγή εις την αληθή επιστημονικήν του νεωτέρου βίου» (σελ. 41). Τα παραπάνω λόγια του Πολίτη καταρρίπτουν, λοιπόν, την κατηγορία που πολλοί προσάπτουν στη λαογραφία για προσκόλληση στη θεωρία της «συνέχειας». Η επιστήμη ήταν εξαρχής προσανατολισμένη προς το παρόν, τον σύγχρονο λαϊκό βίο. Μάλιστα, στο πρώτο άρθρο του στο περιοδικό Λαογραφία, ο Πολίτης αφενός θα στρέψει τη μελέτη της λαογραφίας και προς τον «στρατιωτικόν βίον», «τα βιομηχανικά επιτηδεύματα» και την «κοινωνικήν εθιμοτυπίαν», και αφετέρου θα προτείνει τη συγκριτική εξέταση λαογραφικών φαινομένων των λαών της Βαλκανικής (σελ. 42-43). Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό στον αναγνώστη ότι η επιστήμη ούτε κατ’ αποκλειστικότητα προς τον επαρχιακό χώρο ήταν προσανατολισμένη ούτε αυστηρά εθνοκεντρική, όπως την είχαν κατηγορήσει.
Έχει, επίσης, ενδιαφέρον για τον αναγνώστη να δει στη συνέχεια τον αγώνα κάθε προέδρου για την οργάνωση επιτόπιων ερευνών, για τη λειτουργία της Εταιρείας, ενώ ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην προσπάθεια του Μέγα τόσο για τη διοργάνωση του διεθνούς συνεδρίου του 1964, όσο και για την προσπάθεια ίδρυσης του πρώτου υπαίθριου λαογραφικού μουσείου στον ελληνικό χώρο. Μια προσπάθεια που μπορεί να μην τελεσφόρησε, εντούτοις αξίζει να αναφέρεται για την πρωτοποριακή της σύλληψη και για τη συνεισφορά της στην ιστορία της μουσειολογίας στην Ελλάδα.
Ακολουθεί το τρίτο κεφάλαιο, Οι προσωπικότητες της Εταιρείας (σελ. 132-186), όπου δίνονται οι κυριότερες πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση των πρωταγωνιστών της Ε.Λ.Ε. Την Εταιρεία δεν υπηρέτησαν μόνο λαογράφοι, αλλά και πλήθος επιστημόνων, όπως ιστορικοί, αρχαιολόγοι, φιλόλογοι, γλωσσολόγοι, θεολόγοι, νομικοί, αστροφυσικοί, καθηγητές Πανεπιστημίου και ακαδημαϊκοί. Ενδεικτικά είναι τα ονόματα των Γ. Χατζιδάκι, Σπ. Λάμπρου, Δ. Αιγινήτη, Μ. Τριανταφυλλίδη, Μ. Δέφνερ, Στ. Κυριακίδη, Κ. Ρωμαίου, Θ. Βορέα, Σ. Κουγέα, Εμμ. Κριαρά, Γ. Μέγα, Δ. Λουκάτου, Μ. Μερακλή κ.ά., ενώ εξαρχής συμμετείχαν σε αυτήν ως μέλη λογοτέχνες του διαμετρήματος του Παλαμά, του Δροσίνη, του Ξενόπουλου, του Νιρβάνα, του Καρκαβίτσα κ.ά.
Τέλος, στο τελευταίο κεφάλαιο, Αρχεία μουσειακής συλλογής και βιβλιοθήκη της Ε.Λ.Ε. (σελ. 184-205), παρουσιάζονται αναλυτικά τα σημαντικά αρχεία που διαθέτει η Εταιρεία και είναι διαθέσιμα σε κάθε ερευνητή.
Η Ε.Λ.Ε., μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Μ.Γ. Μερακλή, έχει εισέλθει σε μια φάση διαρκούς ανάπτυξης και ανάκαμψης από τα προβλήματα του παρελθόντος. Όψη της διαρκούς αυτής προσπάθειας είναι και το βιβλίο του νέου λαογράφου κ. Κούζα, ο οποίος είναι φιλόλογος, υποψήφιος διδάκτωρ λαογραφίας και επιστημονικός συνεργάτης της Λαογραφικής Εταιρείας. Το καθοριστικό άνοιγμα του προέδρου της Εταιρείας Μιχάλη Μερακλή σε νέους επιστήμονες φέρνει αποτελέσματα και στη Λαογραφική Εταιρεία, όπως και γενικότερα εξάλλου στον χώρο της επιστήμης της λαογραφίας. (Το μαρτυρεί αυτό και το πλήθος των μαθητών του, είκοσι πέντε εκ των οποίων έχουν καταλάβει πανεπιστημιακές ή άλλες ερευνητικές θέσεις, προωθώντας τη σύγχρονη λαογραφική έρευνα.)
Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία, 2009
