Η έλλειψη φροντίδας των Οθωμανών για την Θεσσαλονίκη είχε ως αποτέλεσμα ότι κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας (1430-1912) πάμπολλες ήταν οι επιδημίες στην πόλη. Αν συνδυάσουμε τα στοιχεία που δίνουν ο Απ. Βακαλόπουλος, ο Γ. Νεχαμά και ο Β. Δημητριάδης, επιδημίες χολέρας και πανώλης παρουσιάστηκαν 50 φορές, σε 65 από τα 482 χρόνια οθωμανικής κυριαρχίας (περίπου 1 επιδημία κάθε 7 χρόνια): 1497, 1516, 1530, 1545, 1550, 1553, 1555, 1572, 1577, 1581, 1586, 1588, 1594, 1598, 1604, 1609, 1618, 1620-1622, 1630, 1635, 1640, 1648, 1660, 1662, 1667-1669, 1679, 1689, 1712-1714, 1717, 1719-1721, 1730, 1739, 1741, 1744, 1748, 1754, 1757-1761, 1772, 1778, 1781, 1784, 1792, 1832, 1837, 1838, 1847-8, 1853, 1855-57, 1893, 1911.

Οι περιγραφές και οι (προφανώς κατά προσέγγιση μετρήσεις) είναι αποκαρδιωτικές: Το 1545, σε ενάμιση μήνα πεθαίνουν από την πανώλη 7.000 άτομα. Το 1618, οι άνθρωποι πέφτουν νεκροί ακόμη και στο δρόμο. Μόνο το καλοκαίρι του 1713, πέθαναν 8.000 άτομα, και το 1788 οι νεκροί στοιβάζονται σε ομαδικούς τάφους· η θνησιμότητα είναι τόση μεγάλη ώστε κάποιες φορές δεν υπάρχουν σάβανα για τους νεκρούς. Κατά την τελευταία επιδημία, του 1911, οι νεκροί Εβραίοι θάβονταν στο χώρο πλησίον της σημερινής Παλαιάς Φιλοσοφικής, ο οποίος χαρακτηριστικά πήρε το όνομα «Χολέρα». Οι αριθμοί αυτοί συγκρινόμενοι με το συρρικνωμένο πληθυσμό της πόλης (σε σχέση με τον 12^ο αι.), που κυμαινόταν μεταξύ 28 χιλιάδων το 1519, 18.000 το 1613, και που μόνο κατά στο β΄ μισό του 19^ο ξεπέρασε τους 100.000, δείχνουν και το μέγεθος του θανατικού. Η έλλειψη παντελούς φροντίδας εκ μέρους των Οθωμανών τουλάχιστον για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της κυριαρχίας τους δεν αποτυπώνεται μόνο στα παραπάνω στοιχεία. Η μνεία ξένων περιηγητών για την μπόχα που επικρατούσε στις γειτονιές, το βαλτώδες των δρόμων, την παρουσία ελών δυτικά της πόλης, οι τρόποι ταφής εκ μέρους των θεσσαλονικιών Τούρκων (*) και το γεγονός ότι τρεχούμενο νερό υπήρχε άφθονο μόνο στις πάνω, τουρκικές, γειτονιές, ήταν λόγοι επαρκείς για να εξηγηθεί η συχνή εμφάνιση επιδημιών.

(*) To 1809 o άγγλος περιηγητής Galt γράφει (Α. Γρηγορίου – Ευ Χεκίμογλου, Η Θεσσαλονίκη των περιηγητών 1430-1930): «Μας δόθηκε η ευκαιρία να περάσουμε μέσα από κάποιο νεκροταφείο. Αλλά οι φριχτές αναθυμιάσεις από τους τάφους μας ανάγκασαν να αλλάξουμε διαδρομή. Οι Τούρκοι δε χρησιμοποιούν φέρετρα. Αφού αποθέσουν τον νεκρό στον τάφο, τοποθετούν πάνω από τη σορό μερικά λεπτά κομμάτια ξύλου και στη συνέχεια τη σκεπάζουν με χώμα. Οι έντονες βροχοπτώσεις συχνά ανοίγουν διόδους προς το αποσυντιθέμενο σώμα, προξενώντας αυτή την ολέθρια και φριχτή οσμή που αισθανθήκαμε και εμείς, στην οποία μπορεί να αποδοθεί, ως έναν βαθμό, η συχνότητα των λοιμωδών ασθενειών στην Τουρκία».

Φωτογραφία: Η σφαγή των προξένων στη Θεσσαλονίκη τον Μάιο του 1876. Πηγή φωτογραφίας: wikipedia.