Η Θεσσαλονίκη και οι Βλάχοι

541

από το Άρδην τ. 30, Μάιος-Ιούνιος 2001

με­λέ­τες για τους βλά­χους
α) η θεσ­σα­λο­νί­κη & οι βλά­χοι
Α­στέριος Ι. Κου­κού­δης
εκδόσεις Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2000, σελ. 235.

Πρό­κει­ται για τον πρώ­το τό­μο μιας τε­τρά­το­μης, βρα­βευ­μέ­νης α­πό την Α­κα­δη­μί­α Α­θη­νών, ι­στο­ρί­ας, η ο­ποί­α εκ­δό­θη­κε α­πό το Ιν­στι­τού­το Α­μυ­ντι­κών Α­να­λύ­σε­ων και τις εκ­δό­σεις Ζή­τρος. Ό­πως α­να­φέ­ρει και στον πρό­λο­γό του ο καθ. Γιάν­νης Δρό­σος, “Η τε­τρά­το­μη ε­νό­τη­τα, δεν έ­χει ως α­ντι­κεί­με­νο ε­ξέ­τα­σης την α­πώ­τε­ρη κα­τα­γω­γή των Βλά­χων, το εν­δια­φέ­ρον ε­πι­κε­ντρώ­νε­ται στο ε­ρώ­τη­μα ‘ποιοι εί­ναι’ και ό­χι ‘τί εί­ναι’ οι Βλά­χοι.

Η ερ­γα­σί­α του κ. Κου­κού­δη ε­ξε­τά­ζει τη συμ­βί­ω­ση και την εν­σω­μά­τω­ση των βλα­χό­φω­νων πλη­θυ­σμών με τους ελ­λη­νό­φω­νου­ς, μα κυ­ρί­ως μας πα­ρου­σιά­ζει την ι­διαί­τε­ρα ση­μα­ντι­κή συμ­βο­λή και προ­σφο­ρά στη δη­μιουρ­γί­α της νε­ο­ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νι­κής ταυ­τό­τη­τας. Η ταύ­τι­ση των Βλά­χων με τα ο­ρει­νά δεν πρέ­πει να ε­κλαμ­βά­νε­ται ως έν­δει­ξη στε­γα­νό­τη­τας μί­ας κλει­στής και α­πο­κομ­μέ­νης κοι­νω­νί­ας. Α­ντί­θε­τα, η αρ­χι­κή και για αιώ­νες α­νά­πτυ­ξη των μη­τρο­πο­λι­τι­κών ε­στιών τους στα ο­ρει­νά προ­σέ­φε­ρε στους Βλά­χους τις καλ­ύτε­ρες ευ­και­ρί­ες για διά­κρι­ση. Ε­πω­φε­λού­με­νοι α­πό τη γε­ω­γρα­φί­α, τις ι­διόρ­ρυθ­μες σχέ­σεις τους με την κε­ντρι­κή ε­ξου­σί­α, τους πλού­σιους και α­ξιο­ποι­ή­σι­μους στον δε­δο­μέ­νο χρό­νο πό­ρους, πρό­βα­λαν α­πο­φα­σι­στι­κά στο ι­στο­ρι­κό προ­σκή­νιο τό­σο ως βα­σι­κά στε­λέ­χη της πα­ρα­δο­σια­κής classe militaire των ο­ρει­νών Βαλ­κα­νί­ων ό­σο και ως ι­διαί­τε­ρα δυ­να­μι­κά στε­λέ­χη της ε­μπο­ρο­βιο­τε­χνι­κής τά­ξης των α­στι­κών κέ­ντρων. Τε­λι­κά, η οι­κο­νο­μι­κή και κοι­νω­νι­κή ε­ξέ­λι­ξη των διά­φο­ρων βλά­χι­κων ο­μά­δων, και ό­χι η γλωσ­σι­κή τους ταυ­τό­τη­τα ή η κα­τα­γω­γή τους, ή­ταν ο κα­θο­ρι­στι­κός πα­ρά­γοντας που δια­μόρ­φω­σε τις σχέ­σεις τους με τους υ­πό­λοι­πους Έλ­λη­νες.

Η έ­ρευ­να εί­χε στρα­φεί στο πα­ρελ­θόν πε­ρισ­σό­τε­ρο γύ­ρω α­πό τις ο­μά­δες των νο­μα­δο­κτη­νο­τρό­φων Βλά­χων και μάλ­λον α­γνό­η­σε τους ε­ξί­σου πο­λυ­πλη­θείς αλ­λά ε­δραί­ους ε­μπο­ρο­βιο­τέ­χνες. Ω­στό­σο, οι ε­μπο­ρο­βιο­τε­χνι­κές – “α­στι­κές” κα­τα­βο­λές των Βλά­χων δε φαί­νε­ται να εί­ναι λι­γό­τε­ρο πα­λιές α­πό τις νο­μα­δο­κτη­νο­τρο­φι­κές. Το α­ντί­θε­το μά­λι­στα, η α­στι­κή τους τά­ξη εί­ναι ταυ­τό­χρο­νη ή και πα­λαιό­τε­ρη πολ­λών άλ­λων βαλ­κα­νι­κών ο­μά­δων. Τα πα­ρα­δείγ­μα­τα των βλά­χι­κων ε­γκα­τα­στά­σε­ων στις πο­λι­τεί­ες της ελ­λη­νι­κής χερ­σο­νή­σου, ι­διαί­τε­ρα αυ­τών της Μα­κε­δο­νί­ας, μα κυ­ρί­ως στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, α­πο­τε­λούν μαρ­τυ­ρί­ες μιας μάλ­λον α­γνο­η­μέ­νης διά­στα­σης των Βλά­χων.

Στον πα­ρό­ντα τό­μο, η α­να­λυ­τι­κό­τε­ρη ε­ξέ­τα­ση της βλά­χι­κης πα­ρου­σί­ας στη Θεσ­σα­λο­νί­κη ε­πι­βε­βαιώ­νει το γε­γο­νός ό­τι για τη συ­ντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φί­α των, μάλ­λον α­γνο­η­μέ­νων, α­στών Βλά­χων η ταύ­τι­σή τους με την τύ­χη της νε­ό­τε­ρης Ελ­λά­δας α­πο­τε­λού­σε έ­ναν αυ­το­νό­η­το και ό­χι α­πλά έ­ναν ε­πι­λεγ­μέ­νο μο­νό­δρο­μο. Οι ελ­λη­νορ­θό­δο­ξες κοι­νό­τη­τες των α­στι­κών κέ­ντρων των ο­θω­μα­νι­κών Βαλ­κα­νί­ων στε­λε­χώ­θη­καν α­πό τους Βλά­χους σε πο­σο­στό δυ­σα­νά­λο­γο του μι­κρού δη­μο­γρα­φι­κού τους δυ­να­μι­κού. Στην ο­θω­μα­νι­κή Θεσ­σα­λο­νί­κη των αρ­χών του 20ού αιώ­να, οι Βλά­χοι δεν α­πο­τε­λού­σαν α­πλά τα μι­σά σχε­δόν α­πό τα μέ­λη της το­πι­κής ελ­λη­νι­κής κοι­νό­τη­τας, αλ­λά ί­σως το πλέ­ον δυ­να­μι­κό στοι­χεί­ο της. Δί­χως τη συμ­βο­λή τους τα πράγ­μα­τα ί­σως ή­ταν δια­φο­ρε­τι­κά. Πα­ρου­σί­α­ζαν την πλέ­ον δυ­να­μι­κή οι­κο­νο­μι­κή, κοι­νω­νι­κή, πο­λι­τι­σμι­κή και πα­τριω­τι­κή δρά­ση. Α­νε­ξάρ­τη­τα της γλωσ­σι­κής τους ταυ­τό­τη­τας, συμ­με­τεί­χαν ι­σό­τι­μα σε ό­λα τα κοι­νο­τι­κά κλι­μά­κια. Τους συ­να­ντού­με ως βιο­πα­λαι­στές στην α­γο­ρά της πό­λης, ως παν­δο­χείς, ε­στιά­το­ρες και κα­φε­τζή­δες, αλ­λά και στις τά­ξεις των ελ­λη­νορ­θό­δο­ξων αρ­χόντων. Υ­πήρ­ξαν εκ­δό­τες ε­φη­με­ρί­δων, γυ­μνα­σιάρ­χες, με­γα­λέ­μπο­ροι, τρα­πε­ζί­τες, κτη­μα­τί­ες, για­τροί και δι­κη­γό­ροι. Πα­ρέ­μει­ναν πι­στοί στο ‘ρω­μαί­ι­κο μι­λέτ’ και διέ­πρε­ψαν ως βα­σι­κοί α­ρω­γοί τον Μα­κε­δο­νι­κού Α­γώ­να και στυ­λο­βά­τες του Ελ­λη­νι­κού Προ­ξε­νεί­ου.”

Το βι­βλί­ο προ­λο­γί­ζει και ο πρό­ε­δρος της Δη­μο­κρα­τί­ας Κω­στής Στε­φα­νό­πουλος