Του Δημήτρη Μπούσμπουρα από το Άρδην τ. 94
Η άνοδος του Γεωργίου Ανδρέα Παπανδρέου στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ, στην ηγεσία της Σοσιαλιστικής Διεθνούς και στην εξουσία στην Ελλάδα, σημαδεύτηκε από τις βασικές αρχές που προέταξε: πράσινη ανάπτυξη – πράσινη επιχειρηματικότητα, ανοικτή διακυβέρνηση – ηλεκτρονική δημοκρατία, πολυπολιτισμός και κατάφαση προς την διεθνή διακυβέρνηση.
Η «ανοικτή διακυβέρνηση», αν και συνέβαλε στην διαφάνεια, παρέμεινε στην δημιουργία του opengov.gr και της «Διαύγειας» που έδωσαν την ψευδαίσθηση συμμετοχής και ελέγχου στην «κοινωνία των πολιτών» των λόμπι και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Ο «πολυπολιτισμός», που αντιλαμβανόταν την Ελλάδα ως «χώρο» για την κίνηση και ανθρώπων και κεφαλαίου, έφτασε σε ανοχή των γκέτο και στην πανηγυρική εισαγωγή δελτίων ειδήσεων σε όλες τις γλώσσες επί μία ώρα, στην δημόσια ραδιοφωνία, δημιουργώντας ακόμη και στους πολίτες της υπαίθρου μια αίσθηση ότι ζουν στην Νέα Υόρκη και, σαν αντίδραση, οδήγησε στην ανάπτυξη του ρατσισμού. Η κατάφαση στην διεθνή διακυβέρνηση οδήγησε στο Καστελόριζο και την δημιουργία της τρόικας.
Η πράσινη ανάπτυξη και η πράσινη επιχειρηματικότητα, όπως εκφράστηκε από τον ίδιο τον Παπανδρέου και την σύμβουλό του και υπουργό περιβάλλοντος Τίνα Μπιρμπίλη, είχε σαν αιχμή του δόρατος την προώθηση της αιολικής ενέργειας με διαδικασίες φαστ τρακ. Ο Παπανδρέου και η υπουργός του μιλούσαν συνεχώς για την «πράσινη ανάπτυξη» βάζοντας μπροστά το ζήτημα της ενέργειας. Το υπουργείο Περιβάλλοντος αποδεσμεύτηκε από τα Δημόσια Έργα και τις υποδομές και από ΥΠΕΧΩΔΕ έγινε ΥΠΕΚΑ (υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής). Η νομοθεσία αλλάζει και απλοποιείται ώστε μεγάλα αιολικά να μπορούν να τοποθετηθούν ακόμη και σε περιοχές NATURA. Ταυτόχρονα, επικοινωνιακά, βλέπουμε τις λάιφ στάιλ περιβαλλοντικές ειδήσεις στον τηλεοπτικό ΣΚΑΙ, με σταθερή προβολή των γιγαντιαίων ανεμογεννητριών και στην διαφήμιση της Τράπεζας Πειραιώς ένα χάρτινο πουλί να πετάει πάνω από ένα ειδυλλιακό τοπίο με ανεμογεννήτριες.
Οι πράσινοι Κoν Μπεντίτ και Γιόσκα Φίσερ εκφράζονται κολακευτικά για τον Παπανδρέου. Ο δεύτερος, μη ενεργό στέλεχος των Πράσινων πλέον, αλλά βασικός λομπίστας για την προώθηση του αμερικάνικου αγωγού φυσικού αερίου Ναμπούκο, μετείχε και στο υπουργικό συμβούλιο σαν σύμβουλος του Παπανδρέου. Οι Πράσινοι στην Ελλάδα προσπαθούν να διαφοροποιηθούν μιλώντας για «πράσινη οικονομία», χωρίς όμως να έχουν σοβαρές διαφορές από την πράσινη ανάπτυξη που προτείνει ο Παπανδρέου. Ταυτόχρονα, στελέχη τους είναι βασικά στελέχη της ΕΛΕΤΑΕΝ (Ελληνική Εταιρεία Αιολικής Ενέργειας), που αποτελεί το λόμπι των μεγάλων εταιρειών στον τομέα της αιολικής ενέργειας, που προωθεί τις μεγάλες ανεμογεννήτριες οριζοντίου άξονα. Φτάνουμε έτσι στην συναίνεση να τοποθετούνται στην χώρα μεγάλοι Αιολικοί Σταθμοί Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΣΠΗΕ) και πολλοί να βρίσκονται στο στάδιο της αδειοδότησης, ονομαζόμενοι κατ’ ευφημισμόν Αιολικά Πάρκα.
Ποια όμως είναι η κατάσταση ως προς το περιβάλλον και την οικονομία; Η αιολική ενέργεια είναι μια καθαρή μεν δραστηριότητα ως προς τις εκπομπές αερίων ρύπων, βιομηχανική δε ως προς τις σημαντικές επιπτώσεις της στη φύση. Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι πάντα πράσινη.
Με την ανάπτυξη των ΑΣΠΗΕ έχουμε την άνευ όρων πρόσβαση μιας αναπτυξιακής δραστηριότητας στους τελευταίους ανέγγιχτους πυρήνες της ελληνικής φύσης. Οι ζώνες με υψηλό αιολικό δυναμικά είναι στην πλειοψηφία τους απομονωμένες περιοχές χωρίς δρόμους και χαρακτηρισμένες ως ειδικά διαχειριζόμενες για την προστασία της φύσης και του τοπίου και για την διατήρηση της βιοποικιλότητας. Για την δημιουργία των ΑΣΠΗΕ απαιτούνται δρόμοι μεγάλου μήκους και μεγάλου πλάτους σε παρθένες περιοχές, καταστρέφοντας το τοπίο. Στον Βούρινο π.χ. σχεδιάζονται δρόμοι 40 χιλιομέτρων. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ελληνικής φύσης που οι ευαίσθητες αυτές περιοχές γίνονται προσβάσιμες σε τέτοια κλίμακα για εμπορική εκμετάλλευση. Και αυτό έχει γίνει δυνατό βασισμένο στην υπόθεση ότι η δραστηριότητα αυτή είναι «πράσινη» και καθαρή.
Με βάση την διεθνή βιβλιογραφία, τα πτηνά και οι νυχτερίδες είναι οι πλέον ευάλωτοι οργανισμοί στις επιπτώσεις των αιολικών πάρκων. Οι επιπτώσεις είναι η θανάτωσή τους λόγω πρόσκρουσης, όπως ήδη συμβαίνει σε σοβαρό βαθμό με σπάνια αρπακτικά πουλιά που φωλιάζουν κοντά, τρέφονται στον χώρο ή μεταναστεύουν, η εκτόπισή τους και η απώλεια ενδιαιτημάτων. Οι επιπτώσεις αυτές έχουν μελετηθεί διεξοδικά τα τελευταία χρόνια από την διεθνή επιστημονική κοινότητα, με αποτέλεσμα να υπάρχει σήμερα πληθώρα δημοσιεύσεων σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά, όπου περιγράφονται οι επιπτώσεις των αιολικών πάρκων και έχουν καταρτιστεί κατάλογοι με τα πλέον ευάλωτα είδη. Το λόμπι όμως των αιολικών στην ΕΕ και στην Ελλάδα έχει καταφέρει να μην αναδειχθούν αυτές οι επιπτώσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σε προσχέδιο μελέτης της ΕΕ αναφέρονταν προτάσεις για ζώνες αποκλεισμού σε απόσταση από φωλιές σπάνιων και απειλούμενων ειδών πουλιών. Στην τελική έκδοση όμως η πρόταση αυτή παραλήφθηκε. Στην Ελλάδα, μια πολύ διαλλακτική πρόταση – μελέτη της Ελληνική Ορνιθολογικής Εταιρείας για ζώνες αποκλεισμού στο 25% της επικράτειας πήγε στο καλάθι των αχρήστων του ΥΠΕΚΑ.
Οι τοπικές αντιδράσεις πολλές φορές ήταν πολύ έντονες, αλλά καθώς οι περιοχές εγκατάστασης των ΑΣΠΗΕ είναι σε βουνά και μακριά από μεγάλους οικισμούς, δεν είχαν την τύχη και την υποστήριξη όπως σε άλλες περιβαλλοντικές καταστροφές που αποκτούν εθνική προβολή. Οι κάτοικοι αντιδρούν κυρίως για το τοπίο. Πρέπει κανείς να σταθεί κάτω από μια ανεμογεννήτρια για να καταλάβει το μέγεθος και θα καταλάβει πώς θα είναι ένας ιστορικός και μεγάλης αισθητικής αξίας τόπος, όπως μια περιοχή στην Μάνη ή την Μονεμβασιά ή σε ένα νησί του Αιγαίου μετά την εγκατάσταση των αιολικών. Σε περιοχές όπου παλαιότερα δεν επιτρεπόταν να τοποθετηθούν ούτε ηλιακοί θερμοσίφωνες για λόγους αισθητικής, σήμερα επιτρέπεται η τοποθέτηση δεκάδων ανεμογεννητριών με ύψος πυλώνα τα 120 μέτρα και διάμετρο φτερωτής που ξεπερνά τα 130 μέτρα, με συνολικό ύψος δηλαδή τα 190 μέτρα.
Η αντίληψη του τοπίου είναι βασική για την αντίληψη της φύσης. Η βιομηχανοποίησή του στο όνομα του περιβάλλοντος είναι η τελική υποχώρηση στην εμπορευματοποίηση των πάντων. Το μέγεθος είναι τόσο καθοριστικό για την τελική εικόνα. Οι μεγάλες ανεμογεννήτριες δεν έχουν καμιά σχέση με τους παλιούς ανεμόμυλους. Ένα εξωκλήσι στην κορυφή σχεδόν εξαφανίζεται. Οι ανεμογεννήτριες φαίνονται από δεκάδες χιλιόμετρα μακριά. Στην Ελλάδα όμως το πράσινο κίνημα κυριαρχείται από κατοίκους των πόλεων με μικρή ευαισθησία σε θέματα τοπίου και με μια χρησιμοθηρική αντίληψη. Το παλιό σύνθημα «το μικρό είναι όμορφο», που σαν κονκάρδα το φορούσαν την δεκαετία του ’80, μαζί με το «Πυρηνική ενέργεια; Όχι ευχαριστώ», έχει ξεχαστεί. Σήμερα παραμένει η πάση θυσία αποτροπή της κλιματικής αλλαγής αποδεχόμενοι το κυρίαρχο τεχνολογικό πρότυπο.
Πρέπει όμως να εξετάσουμε την κατάσταση και όσον αφορά την οικονομία.
Στην διεθνή αγορά υπάρχουν πολύ λίγα εργοστάσια που παράγουν τις τεράστιες ανεμογεννήτριες οριζοντίου άξονα. Αυτές οι εταιρείες ελέγχουν την διεθνή αγορά στον τομέα και λειτουργούν μονοπωλιακά. Αυτό που δημιουργείται είναι μια συνεργασία μεταξύ του εργοστασίου, της τράπεζας που χρηματοδοτεί και του τοπικού επενδυτή που βασικά φροντίζει για την αδειοδότηση, την δέσμευση, δηλαδή, ενός δημόσιου συνήθως χώρου για την ανάπτυξη του ΑΣΠΗΕ. Οι ανεμογεννήτριες παράγονται σε μια άλλη χώρα και μεταφέρονται εδώ με πλοία σε κομμάτια. Η μόνη απασχόληση τεχνικών στην χώρα είναι η διάνοιξη των δρόμων και των βάσεων, το μοντάρισμα των ανεμογεννητριών και η ηλεκτρική σύνδεση με το δημόσιο δίκτυο όπου πωλείται η ενέργεια. Στην συνέχεια, χρειάζεται μια συντήρηση μια φορά το εξάμηνο. Πρόκειται για μια σίγουρη επένδυση. Είναι ίσως η μόνη βιομηχανική δραστηριότητα χωρίς κανένα ρίσκο, αφού υπάρχει σίγουρη απορρόφηση. Δεν έχει όμως σαν αποτέλεσμα την βελτίωση της απασχόλησης στην Ελλάδα. Η τεχνολογία σχεδιάζεται και δημιουργείται στο εξωτερικό. Οι εδώ μηχανικοί περιορίζονται στην μέτρηση του αιολικού δυναμικού και στην διαδικασία της αδειοδότησης.
Θα μπορούσε να δημιουργηθεί στην χώρα εργοστάσιο παραγωγής μεγάλων αιολικών; Μάλλον απίθανο σε συνθήκες μονοπωλιακής αγοράς και ανάγκης κεφαλαίων, αν και οι δυνατότητες υπάρχουν σε μεγάλα εργοστάσια όπως τα ναυπηγεία και η αμυντική βιομηχανία. Υπάρχει όμως μια άλλη δυνατότητα στην Ελλάδα: Έλληνες εφευρέτες μηχανικοί έχουν αναπτύξει τεχνολογίες ανεμογεννητριών καθέτου άξονα. Αυτές από την φύση τους είναι μικρές, σε ύψος που δεν ξεπερνάει το ύψος ενός μεγάλου δένδρου. Παράλληλα έχουν την ικανότητα να παράγουν ενέργεια και σε λιγότερη ένταση ανέμου, που δεν είναι ικανή να γυρίσει τις μεγάλες ανεμογεννήτριες οριζοντίου άξονα, και σε μεγαλύτερη ένταση, οπότε οι μεγάλες ανεμογεννήτριες φρενάρουν για να μην καταστραφούν. Ένα μικρό εργοστάσιο υπάρχει στα Γιάννενα και άλλες προσπάθειες έχουν εμφανιστεί χωρίς να υλοποιηθούν. Το αιολικό δένδρο που έχει δημιουργηθεί στα Γιάννενα δεν έχει τύχει υποστήριξης από το κράτος. Προτάσεις επίσης μηχανικών για εύκολη μετατροπή παλιών εργοστασίων για την παραγωγή μικρών αιολικών, όπως στο Νεώριο, δεν έχουν επίσης υποστηριχτεί.
Και αν αναρωτηθεί κανείς γιατί γίνεται αυτό και αν είναι προς το συμφέρον της χώρας, η απάντηση είναι απλή: Η εισαγωγή και η αδειοδότηση εμπλέκει περισσότερο την πολιτική ηγεσία και την διευθύνουσα γραφειοκρατία απ’ ό,τι η παραγωγή. Η διαπλοκή σε πολλές περιπτώσεις είναι εμφανέστατη.
Το κράτος θα μπορούσε να βάλει αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους όσον αφορά το φυσικό περιβάλλον και το τοπίο. Θα έπρεπε, για λόγους περιβαλλοντικούς, να εξαιρεθούν από τις ΑΣΠΗΕ όλες οι περιοχές NATURA, οι αρχαιολογικοί χώροι και τα ενδιαφέροντα τοπία διατηρώντας έτσι την βιοποικιλότητα, την αισθητική και το υπόβαθρο για τον τουρισμό. Τα μικρά αιολικά συστήματα θα μπορούσαν να τοποθετηθούν πιο ευέλικτα, ακόμη και δίπλα στους δρόμους, όπου συνήθως διέρχεται κοντά το δίκτυο του ηλεκτρικού ρεύματος, για την διοχέτευση της παραγόμενης ενέργειας. Από την μορφή τους και τις διαστάσεις τους δεν προσβάλλουν το τοπίο και είναι στην κλίμακα του ελληνικού τοπίου. Αυτό θα έδινε την δυνατότητα σε ελληνικά εργοστάσια και μηχανουργεία να αναπτύξουν την τεχνολογία των μικρών αιολικών καθέτου άξονα με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένας κύκλος εργασιών μέσα στην χώρα, αξιοποιώντας την τεχνογνωσία και τις δυνατότητες των Ελλήνων μηχανουργών. Υπάρχουν δυνατότητες ακόμη και για εξαγωγές, όπως ήδη συμβεί σε μικρή κλίμακα προς την Βουλγαρία.
Εφαρμόζοντας μια ολοκληρωμένη πολιτική στο τομέα της ενέργειας και στην περιβαλλοντική προστασία μπορεί να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή χωρίς να θυσιαστεί η φυσική μας κληρονομιά και ταυτόχρονα να δοθεί ώθηση για την παραγωγική ανασυγκρότηση σε έναν τομέα που πλήττεται, όπως είναι η ελληνική μηχανουργία. Αυτό όμως προϋποθέτει πραγματική οικολογική ευαισθησία, σχεδιασμό αντί για απλή διαχείριση και υποταγή στις αγορές και νοιάξιμο για το τοπίο και την πολιτιστική μας κληρονομιά.
