Gagarin way του Γκρέγκορι Μπεργκ
Του Κώστα Σαμάντη από τη Ρήξη φ. 102
Αρχές από τις οποίες πρέπει να καθοδηγείται ο επαναστάτης. Η στάση του επαναστάτη απέναντι στο εαυτό του.
…Σκληρός απέναντι στο εαυτό του, πρέπει να είναι σκληρός και απέναντι στους άλλους. Όλα τα τρυφερά και εκθηλυμένα αισθήματα της συγγένειας, της φιλίας, της αγάπης, της ευγνωμοσύνης, ακόμα και της τιμής, πρέπει να καταπνιγούν μέσα το από το ψυχρό και μονοσήμαντο πάθος για την επαναστατική υπόθεση. ….. Μέρα νύχτα πρέπει να έχει μόνο μία σκέψη, ένα σκοπό – την ανελέητη καταστροφή. ……
(Σεργκέι Νετσάγιεφ, Η κατήχηση του επαναστάτη, Μτφ. Ζήσης Σαρίκας, Πανοπτικόν, 2011.)
Στις 11 Φεβρουαρίου ο Κώστας Σακκάς δεν εμφανίστηκε στο αστυνομικό τμήμα των Καμινίων, όπως απαιτούσαν οι περιοριστικοί όροι που του είχαν επιβληθεί, ακολουθώντας το παράδειγμα του Χριστόδουλου Ξηρού, συμπληρώνοντας τον κύκλο των επίδοξων θιασωτών του ένοπλου αγώνα. Λίγο αργότερα, και συγκεκριμένα την 1η Μαρτίου, η βασκική οργάνωση ΕΤΑ ανακοίνωνε τη σφράγιση του οπλοστασίου της, ύστερα από τουλάχιστον σαράντα χρόνια ένοπλης δράσης. Παράδοξο; Καθόλου. Η ασύμπτωτη αυτή πορεία εξηγείται εύκολα. Στα τελευταία 30 χρόνια του 20ου αιώνα, τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης συντάραζαν κινήματα ένοπλου αγώνα. Κάποια από αυτά με ιδιαίτερες εργατικές αναφορές (βλέπε Ερυθρές Ταξιαρχίες), κάποια με αναφορές έμπρακτης αλληλεγγύης στους αγώνες του Τρίτου Κόσμου (βλέπε Φράξια Κόκκινος Στρατός/RAF), κάποια με αναφορές εθνικές, αντικαπιταλιστικές και αντικατοχικές (βλέπε INLA, IRA στη Β. Ιρλανδία και ΕΤΑ στη χώρα των Βάσκων). Τα συγκεκριμένα κινήματα, τόσο επειδή πήγαζαν από υπαρκτά προβλήματα της εποχής, αλλά επίσης και επειδή ήταν σε όσμωση (μέχρι ενός σημείου, βέβαια) με την κοινωνία από την οποία ξεπήδησαν, κάποια νωρίς, κάποια καθυστερημένα, συνειδητοποίησαν το αδιέξοδο της επιλογής και με τον έναν ή τον άλλο τρόπο σταμάτησαν την ένοπλη αντιπαράθεση. Μόνο στη χώρα μας, επειδή ακριβώς κάποιες ομάδες δεν έχουν επαφή με την κοινωνία, επειδή κάποιοι προσλαμβάνουν τον πολιτικό αγώνα εν είδει βεντέτας με την αστυνομία, επειδή κάποιοι λειτουργούν με ατομικά, στο τέλος, κριτήρια και όχι κοινωνικά/πολιτικά, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο βλέπουμε φαρσικές απόπειρες συγκρότησης ένοπλου αγώνα, οι οποίες όμως όσο φαρσικές και αν είναι, έχουν τραγικές επιπτώσεις στο πολιτικό γίγνεσθαι.
Ο Γκρέγκορι Μπεργκ έγραψε το Gagarin Way (Οδός Γκαγκάριν) στο τέλος του 20ου αιώνα, θέλοντας να κάνει μία καταγραφή του πολιτικού παρόντος και έχοντας στο μυαλό το τι συνέβη στην Αγγλία της Θάτσερ από το 1980 και ύστερα. Κατορθώνει να καταθέσει ένα θεατρικό κείμενο 15 χρόνια μετά τη λήξη της μεγάλης απεργίας των ανθρακωρύχων, αλλά και 10 χρόνια μετά την κατάρρευση του «υπαρκτού» σοσιαλισμού, μέσα στο οποίο είναι έντονη η εντύπωση ασφυξίας και αδιεξόδου που πρόσκαιρα κυριαρχούσε τη συγκεκριμένη περίοδο. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι το μπεστ σέλερ της συγκεκριμένης περιόδου ήταν το Τέλος της ιστορίας του Φουκουγιάμα. Ήρωες του είναι τέσσερα πρόσωπα με διαφορά ηλικίας 10 ετών του ενός από τον άλλο. Καθόλου τυχαία η διαφορά αυτή, σηματοδοτεί τέσσερις διαφορετικές γενεές με διαφορετική εξέλιξη, αλλά με κοινή αφετηρία. Και οι τέσσερις ήρωες του Γκαγκάριν είναι παιδιά του Φάιφ, το οποίο υπήρξε περιοχή/άντρο των ανθρακωρύχων για πολλές δεκαετίες, αλλά και μεγάλη εστία του κουμμουνιστικού κινήματος στα μέσα του 20ου αιώνα. Άλλωστε το έργο έχει πάρει το όνομά του από ένα δρόμο στο χωριό Λούμφινανς, στο δυτικό Φάιφ, προς τιμήν του Ρώσου κοσμοναύτη, όταν ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας θαύμαζε τα επιτεύγματα της «μεγάλης σοσιαλιστικής πατρίδας». Μέσα από το βαθιά μελετημένο κείμενό του, μας δίδει την ακτινογραφία της μετεξέλιξης της κοινωνίας στα χρόνια της θατσερικής κυριαρχίας.
Ο Φρανκ, πενηντάρης, είναι αυτός ο οποίος, αν και γνωρίζει το βάρος της εργατικής καταγωγής του, δουλεύει πλέον ως στέλεχος εταιρείας η οποία αγοράζει, μετεξελίσσει, κομματιάζει ή κλείνει άλλες εταιρείες. Είναι αυτός που παίρνει τη συγκεκριμένη απόφαση σε μια Αγγλία η οποία, όπως αναφέρεται και στο κείμενο, πλέον «είναι μια οικονομία που βασίζεται σε υπηρεσίες».
Ο Γκάρι, σαραντάρης, εργάτης εργοστασίου και μάλιστα εκπρόσωπος για ένα διάστημα των εργατών, είναι αυτός ο οποίος βιώνει τη σταδιακή εξαφάνιση της εργατικής τάξης, τόσο ως μέγεθος όσο και ως αναφορά, και ο οποίος κυριαρχείται έντονα από τη ματαίωση των ιδανικών του.
Ο Έντι, τριαντάρης, σηματοδοτεί τη νέα γενιά, γενιά της παραγωγής με αρκετά αναπτυγμένα τα ατομικά χαρακτηριστικά, αλλά με αναπτυγμένη επίσης την πεποίθηση ότι το σύστημα αυτό τον ξεβράζει. Είναι αυτός που κυριαρχείται από την επιθυμία της εκδίκησης απέναντί του.
Τέλος, ο εικοσάρης Τομ, δουλεύει περιστασιακά στο εργοστάσιο που διαδραματίζεται η υπόθεση, ως σεκιούριτι, έχει σπουδάσει πολιτικές επιστήμες (η πτυχιακή του είναι πάνω στους αγώνες των ανθρακωρύχων του Φάιφ), αλλά ταυτόχρονα έξω από τα μέχρι τούδε στερεότυπα. Όπως αναφέρει «δεν είναι ανάγκη να είσαι ή σοσιαλιστής ή καπιταλιστής. Μπορείς να διαλέξεις ό,τι θες και από τα δύο. Να τα συνδυάσεις».
Στην υπόθεση ο Γκάρι και ο Έντι απαγάγουν το στέλεχος της εταιρείας, προσπαθώντας να δώσουν ένα μήνυμα στο σύστημα, η κατάληξη όμως είναι ο θρίαμβος της προσωπικής και τυφλής βίας του τριαντάχρονου «Νετσάγιεφ» απέναντι τόσο στον πενηντάχρονο Φρανκ, όσο και στον εικοσάχρονο Τομ. Αυτός ο αγώνας είναι αγώνας εναντίον όλων, δυστυχώς.
Ο Αλέξανδρος Αβρανάς, γνωστός μας και από την ταινία Miss Violence που απέσπασε τον Αργυρό Λέοντα (βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας) στο 70ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας, σκηνοθετεί το έργο του Μπεργκ. Επιλέγει να αποδώσει το θεατρικό κείμενο μέσα από την ιδιαίτερη ματιά του Reservoir Dogs του Ταραντίνο, προσπαθώντας να μεταφέρει στο κοινό μία παράσταση εγκιβωτισμένης βίας, αδιέξοδης όσο και ασφυκτικής. Χαρακτηριστικό είναι το ντύσιμο του Νετσάγιεφ – Έντι.
Η πρότασή του αναδεικνύει αυτά τα στοιχεία μέσα από ένα σκηνικό το οποίο περικλείεται από το Εμπόρευμα, με τους ήρωες να αδυνατούν να ξεφύγουν από το καθεστώς του κυρίαρχου τότε νεοφιλελευθερισμού. Το συγκεκριμένο σύστημα, ως άλλος Μεγάλος Αδελφός, αιωρείται πάνω από την παράσταση και αφυδατώνει αργά αλλά σταθερά τους ήρωες του έργου. Ως εκ τούτου, μεταφέρει πετυχημένα το πνεύμα του συγγραφέα και καθοδηγεί δημιουργικά τους ηθοποιούς του από τις καλές ερμηνείες των οποίων αναφέρουμε τον πολύ καλό Μάνο Βακούση στο ρόλο του στελέχους Φρανκ, τον οποίο αποδίδει ως έναν άνθρωπο που κουβαλά την επίγνωση τόσο της αποστασίας του από την ταξική καταγωγή του, όσο και την αποδοχή της ασημαντότητας του ρόλου του σε μια εταιρεία/σύμβολο του οικονομικού μοντέλου, για την οποία δεν είναι παρά ένα αναλώσιμο νούμερο.
Ο Στέφανος Κοσμίδης στο ρόλο του Νετσάγιεφ-Έντι αναδεικνύει αρκετά καλά την ψυχωσική πλευρά, απαραίτητο συστατικό της ανεξέλεγκτης βίας, στο ρόλο που υποδύεται.
Επίσης καλοί ο Κώστας Ανταλόπουλος στον «ξεπερασμένο» Γκάρι και ο Μιχάλης Μουλακάκης στο μετέωρο, αλλά και τραγικά αθώο θύμα τόσο του συστήματος όσο και του μανιακού Έντι.
Δεκατρία χρόνια μετά το πρώτο ανέβασμα του έργου, αυτό παραμένει επίκαιρο λόγω του ότι, δυστυχώς, ως αμνήμονες, ακόμη και τώρα κάποιοι συνεχίζουν να εκστασιάζονται από το (αυτο)καταστροφικό αδιέξοδο της τρομοκρατίας.
Υ.Γ.1. Για το ζήτημα του ένοπλου αγώνα συνοπτικό και συμπυκνωμένο το άρθρο του Γ. Καραμπελιά «Κρατάει σαράντα χρόνια αυτή η ιστορία» Ρήξη φ. 100.
Υ.Γ.2. Το Gagarin Way μεταφράζεται χωρίς ενδοιασμό Οδός Γκαγκάριν. Είναι αλήθεια όμως ότι το τελευταίο χρονικό διάστημα στο χώρο κυρίως του κινηματογράφου, νέοι σκηνοθέτες επιλέγουν ξενόγλωσσους τίτλους για τις ταινίες τους. Miss Violence, όπως είπαμε για τον Αβρανά, Without η πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, αλλά και Atteberg, Dead Road Movie κ.λπ. άλλων. Ένα σημείο το οποίο αξίζει ανάλυσης σε κάποιο άλλο σημείωμα.
Υ.Γ.3. Για ιστορικούς λόγους, αναφέρουμε ότι δρόμο με ονομασία αντίστοιχη της Γκαγκάριν μπορεί να συναντήσει κάποιος στην πόλη της Αμαλιάδας. Συγκεκριμένα βρίσκεις οδούς Τσε Γκεβάρα, Αλιέντε κ.λπ. Έχει το ενδιαφέρον του.
Gagarin Way
ΘΕΑΤΡΟ ΒΑΣΙΛΑΚΟΥ, Προφήτη Δανιήλ 3-5, Κεραμεικός , Τηλ.: 210-3467735
Συγγραφέας Γκρέγκορι Μπεργκ
Μετάφραση: Αλέξανδρος Μπαλαμώτης.
Σκηνοθέτης Αλέξανδρος Αβρανάς
Ηθοποιοί: Στέφανος Κοσμίδης, Μιχάλης Μουλακάκης, Κώστας Ανταλόπουλος, Μάνος Βακούσης
Συντελεστές
Σκηνικά-Κουστούμια: Ευαγγελία Θεριανού. Φωτισμοί: Ολυμπία Μυτιληναίου. Συνεργασία και δραματουργία: Κώστας Περούλης. Βοηθός σκηνοθέτη: Μαριτίνη Γκόγκα. Βοηθός σκηνογράφου: Χρυσούλα Κοροβέση
Μέχρι τη Κυριακή των Βαΐων
Kάθε Τετάρτη, Πέμπτη και Κυριακή, στις 8 μ.μ. Kάθε Παρασκευή και Σάββατο, στις 9 μ.μ.
Διάρκεια 80΄
Εισιτήρια 17€ Διακεκριμένο Εισιτήριο, 13€ Κανονικό, 10€ Φοιτητικό, ανέργων & ΑΜΕ.
