Το ακραίο κέντρο και το εθνικό ζήτημα στην Ισπανία
Ο Στράτος Μεϊντανόπουλος γράφει από τις Βρυξέλλες, Ρήξη φ. 114
Το νέο ισπανικό «κέντρο» φαίνεται να σημειώνει τελευταία κατακόρυφη άνοδο στις δημοσκοπήσεις, ανάλογη με αυτή του Podemos το 2014.
Η σύγκριση με το ελληνικό «Ποτάμι» είναι αναπόφευκτη και εν πολλοίς ορθή ωστόσο η ισπανική πολιτική αγορά παρουσιάζει μία ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα που θα δούμε εν συντομία παρακάτω πριν εξετάσουμε την πορεία των ισπανικών κεντρώων κομμάτων.
Εθνικές ταυτότητες στην Ισπανία
Η Ισπανία είναι ένα ασύμμετρα ομοσπονδιακό κράτος. Αποτελείται από 17 ομόσπονδες ενότητες («αυτόνομες περιοχές»), οι οποίες έχουν μεν δική τους κυβέρνηση η κάθε μία, αλλά ο βαθμός αυτονομίας τους διαφέρει. Η Καταλωνία και η Χώρα των Βάσκων ανήκουν στις περιοχές με τον μεγαλύτερο βαθμό αυτονομίας (π.χ. ξεχωριστή αστυνομία, μεγάλος βαθμός οικονομικής αυτονομίας, ιδίως για τους Βάσκους). Στην περίπτωση των δύο αυτών περιοχών, θα ήταν μεν πολιτικά λεπτό αλλά όχι υπερβολικό να μιλήσουμε για καταλανικό και βασκικό «έθνος». Πάντως οι όροι καταλανικός, βασκικός και ισπανικός εθνικισμός χρησιμοποιούνται ευρέως στον ισπανικό πολιτικό διάλογο, άλλοτε υποτιμητικά, συχνά απλώς περιγραφικά.
Είναι γνωστές οι αποσχιστικές τάσεις Καταλανών και Βάσκων και η βίαια μορφή που έχουν προσλάβει μεταπολεμικά οι δεύτερες. Ουσιαστικά πρόκειται για μία μακρόχρονη διελκυστίνδα μεταξύ αυτόνομων περιοχών και κεντρικής κυβέρνησης. Πάντως πρέπει να έχουμε κατά νου ότι δεν πρόκειται για αλυτρωτισμό ή επεκτατικές βλέψεις άλλων κρατών, όπως στα Βαλκάνια, π.χ., αλλά για αμιγώς αποσχιστικές τάσεις ή, έστω, για διεκδίκηση της μέγιστης δυνατής αυτονομίας.
Κάπως λιγότερο γνωστή είναι η καταπίεση που υπέστησαν οι δύο αυτοί λαοί από δικτατορικά ισπανικά καθεστώτα και ο μεγαλύτερος βαθμός ελευθερίας που είχαν σε περιόδους δημοκρατικής διακυβέρνησης της Ισπανίας. Εξ ου και η τάση, η διεκδίκηση μεγαλύτερης αυτονομίας να είναι «προοδευτικό» αίτημα και οι φανατικοί πολέμιοί της τείνουν να είναι Ισπανοί «δεξιοί».
Αυτή η ισπανική ιδιαιτερότητα, έχει επιπτώσεις στην πολιτική αγορά. Σε άλλα δυτικά κράτη, τα κόμματα καταλαμβάνουν μία θέση σε έναν οικονομικό άξονα και σε έναν άξονα αξιών: Μπορεί να είναι πιο κεϋνσιανά ή πιο νεοφιλελεύθερα και μπορεί να εκφράζουν πιο παραδοσιακές ή πιο «μοντέρνες» αξίες. Στην Ισπανία είναι απαραίτητη η τοποθέτηση και σε έναν άξονα υπέρ ή κατά του ισπανικού εθνικισμού1.
Γένεση του ισπανικού «κέντρου»
Το νέο ισπανικό κέντρο δεν είναι, όπως οι Podemos, προϊόν της οικονομικής κρίσης. Στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας ομάδες διανοουμένων δημιούργησαν στην Ισπανία δύο κεντρώα κόμματα2: Unión Progreso y Democracia, UPyD («Ένωση για την Πρόοδο και τη Δημοκρατία») και Ciudadanos («Πολίτες»). Το πρώτο είναι σήμερα σε καθοδική3, το δεύτερο σε ανοδική4 εκλογική πορεία. Το κοινό τους σημείο: ιδρύθηκαν στη Χώρα των Βάσκων και την Καταλωνία αντίστοιχα ως τοπικά κόμματα, αντίβαρο στον βασκικό και καταλανικό εθνικισμό. Αφού εδραιώθηκαν τοπικά, επεκτάθηκαν στην κεντρική πολιτική αγορά. Με άλλα λόγια, τα κόμματα του ισπανικού κέντρου ξεκίνησαν ως πολιτικοί σχηματισμοί με κύριο σημείο διαφοροποίησής τους τη στάση τους στο ζήτημα της εθνικής ταυτότητας! Η δε στάση τους είναι αναφανδόν υπέρ της ισπανικής εθνικής ταυτότητας εις βάρος των περιφερειακών εθνικισμών. Όχι όμως εις βάρος της ευρωπαϊκής ταυτότητας5: εν προκειμένω υποστηρίζουν την περαιτέρω εκχώρηση αρμοδιοτήτων στην ΕΕ. Εκφράζουν λοιπόν και τα δύο μία τάση μάλλον συγκεντρωτική παρά «πατριωτική». Το UPyD, λόγου χάριν, το οποίο έχει πιο συγκεκριμένες απόψεις στον τομέα αυτό, ζητά την κατάργηση του σημερινού ομοσπονδιακού συστήματος αλλά και την αφαίρεση αρμοδιοτήτων από τις επαρχίες και τη συνένωση δήμων.
Από το κέντρο στο ακραίο κέντρο
Οι διαφορές των δύο κομμάτων δεν είναι αμελητέες. Πολλά στελέχη του UPyD προέρχονται από το σοσιαλιστικό κόμμα ενώ στους Ciudadanos υπερτερεί η δεξιά προέλευση. Στα οικονομικά ζητήματα, ενώ και τα δύο κόμματα είναι σαφώς υπέρ της οικονομίας της αγοράς, οι Ciudadanos υποστηρίζουν πιο ανοιχτά τα επιχειρηματικά συμφέροντα και τους πλέον εύπορους: ζητούν μείωση του φόρου εταιρειών αλλά και του ανώτατου ορίου στον φόρο εισοδήματος. Οι διαφορές είναι αισθητές και σε επίπεδο αξιών, παρά τον κοινό φιλελευθερισμό και την κοινή στάση των δύο κομμάτων έναντι της ισπανικής εκκλησίας. Το UPyD εμφανίζεται κάπως πιο συγκρατημένο οι Ciudadanos τάσσονται υπέρ της ευθανασίας, της νομιμοποίησης της πορνείας (η οποία, όπως εξηγεί ο ηγέτης τους, θα οδηγούσε σε σημαντική αύξηση των φορολογικών εσόδων) και των μαλακών ναρκωτικών.
Οι Ciudadanos εν ολίγοις είναι ένα «κέντρο», οικονομικά πιο «δεξιό» και κοινωνικά πιο «αριστερό» (με την έννοια της λεγόμενης αριστεράς του χαβιαριού). Μπορεί λοιπόν να ισχυρίζεται ότι δεν είναι ούτε δεξιό ούτε αριστερό και αυτό να περνάει στους ψηφοφόρους ή τουλάχιστον να προκαλεί (δημιουργική ασφαλώς) ασάφεια. Οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις είναι χαρακτηριστικές. Το ήμισυ των Ισπανών ψηφοφόρων δεν μπορεί να τοποθετήσει ιδεολογικά τους Ciudadanos. Το άλλο ήμισυ εκτιμά, κατά πλειονότητα, ότι ανήκουν στο κέντρο. Οι ίδιοι οι ψηφοφόροι τους, τοποθετούν το κόμμα στη δεξιά κατά 47%, στο κέντρο κατά 34% και στην αριστερά κατά 19%. Ωστόσο, οι ψηφοφόροι στην Καταλωνία –όπου οι Ciudadanos είναι περισσότερο και επί μακρότερον γνωστοί– τους κατατάσσουν στις παρυφές της ακροδεξιάς!
Το κόμμα των «Πολιτών» προβάλλεται και υποστηρίζεται από τον κόσμο των ΜΜΕ. Τούτο, σε συνδυασμό με τα παραπάνω χαρακτηριστικά εξηγεί πώς οι ψηφοφόροι μετακινήθηκαν από το ένα κεντρώο κόμμα στο άλλο μέσα σε λίγους μήνες – ομολογουμένως χωρίς την παβλωφική ταχύτητα που χαρακτήρισε τη μετακίνηση από την ΔΗΜΑΡ στο Ποτάμι. Δείχνει επίσης ότι στην πολιτική αγορά υπάρχει ένα κενό που πρέπει να καλυφτεί: ψηφοφόροι δυσαρεστημένοι με τη διαφθορά ή την αναποτελεσματικότητα του πολιτικού συστήματος αλλά σε καμία περίπτωση με τις αρχές του οικονομικού συστήματος. Σήμερα στην Ισπανία το κενό αυτό το καλύπτουν οι Ciudadanos. Μετά από λίγους μήνες, ίσως, κάποιοι άλλοι.
Σημειώσεις
1 Και στην Ελλάδα, ενδεχομένως. Στη χώρα μας όμως το ζήτημα αυτό δεν είναι τόσο προβεβλημένο στον – ουσιαστικό – δημόσιο διάλογο.
2 Τα στοιχεία προέρχονται από τις εμπεριστατωμένες και με πλήθος συνδέσμων σελίδες της Wikipedia για τα δύο κόμματα (οι ισπανικές, καταλανικές και αγγλικές σελίδες είναι οι πιο πλούσιες).
3 Το UPyD κατέβηκε για πρώτη φορά στις ισπανικές βουλευτικές εκλογές όπου συγκέντρωσε το 1,19% ενώ το 2009 στη Χώρα των Βάσκων απέσπασε 2,15%. Η ανοδική του πορεία είχε ως αποκορύφωμα τις ευρωεκλογές του 2014 (6,51%). Έκτοτε υποχωρεί προς όφελος των Ciudadanos. Στις πρόσφατες τοπικές εκλογές στην Ανδαλουσία συγκέντρωσε μόλις 1,93%.
4 Το κόμμα κατέβηκε για πρώτη φορά στις τοπικές εκλογές της Καταλωνίας το 2006 (3,09%). Το 2008 στις ισπανικές βουλευτικές εκλογές συγκέντρωσε μόλις 0,18%. Σημασία σε εθνικό επίπεδο απέκτησε με τις ευρωεκλογές του 2014 (3,16%). Στις πρόσφατες τοπικές εκλογές στην Ανδαλουσία, εκτός δηλαδή της παραδοσιακής του βάσης, συγκέντρωσε το 9,28%. Στις δημοσκοπήσεις εμφανίζεται πλέον με διψήφια ποσοστά.
5 Κάτι που δεν εμπόδισε τους Ciudadanos, να συμμαχήσουν με συντηρητικούς ευρωσκεπτικιστές στις ευρωεκλογές του 2009.
