Η λανθασμένη πλευρά των οδοφραγμάτων

Η ο­ξυδερκέστερη α­νά­λυ­ση της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης που γρά­φτη­κε πο­τέ εί­ναι η α­κό­λου­θη: “Η μο­ντέρ­να βιο­μη­χα­νί­α θε­με­λί­ω­σε την πα­γκό­σμια α­γο­ρά. Ό­λες οι πα­λιές, ε­θνι­κές βιο­μη­χα­νί­ες έ­χουν κα­τα­στρα­φεί. Ε­κτο­πί­στη­καν α­πό νέ­ες των ο­ποί­ων τα προ­ϊ­ό­ντα κα­τα­να­λώ­νο­νται σε κά­θε γω­νιά της γης. Στη θέ­ση των πα­λιών α­να­γκών, ε­πι­ζη­τού­με και­νούρ­γιες που α­παι­τούν για την ι­κα­νο­ποί­η­σή τους προ­ϊ­ό­ντα α­πό α­πο­μα­κρυ­σμέ­νες πε­ριο­χές και κλί­μα­τα… Οι πα­λιές, α­με­τά­βλη­τες σχέ­σεις σα­ρώ­νο­νται, ε­νώ αυ­τές που δια­μορ­φώ­νο­νται τώ­ρα, εξαερώνονται δί­χως να προ­λά­βουν να πα­γιω­θούν. Κά­θε τι το παγιω­μέ­νο λιώ­νει στην ε­πα­φή με τον α­έ­ρα”.
Οι α­πό­ψεις αυ­τές, που α­νή­κουν στον Μάρ­ξ και τον Έ­νγκελ­ς, α­πο­τε­λούν μέ­ρος του Κομ­μου­νι­στι­κού Μα­νι­φέ­στου, το ο­ποί­ο εκ­δό­θη­κε τον Φε­βρουά­ριο του 1848, λί­γες εβδο­μά­δες πριν δυ­να­μι­κές ε­πα­να­στά­σεις συ­γκλο­νί­σουν την Ευ­ρώ­πη. Αυ­τές α­πέ­τυ­χαν κι ο Μάρ­ξ έ­χα­σε την α­πή­χη­σή του. Μέ­χρι την δε­κα­ε­τί­α του 1870, το “Κομ­μου­νι­στι­κό Μα­νι­φέ­στο” δεν κα­τά­φε­ρε να κερ­δί­σει έ­να με­γά­λο κοι­νό. Τώ­ρα, ε­νώ στη Γέ­νο­βα προ­ε­τοι­μά­ζονται για την μα­ζι­κό­τε­ρη, ί­σως, δια­δή­λω­ση που έ­χει πραγ­μα­το­ποι­η­θεί ε­νά­ντια στην πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση, το “Μα­νι­φέ­στο” α­πο­κτά και πά­λι εν­δια­φέ­ρον. Ό­χι, μην νο­μί­σε­τε ό­τι α­στειευό­μα­στε.
Για τον Μάρ­ξ και τον Έ­γκελ­ς, η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση ή­ταν έ­να φαι­νό­με­νο ε­πα­να­στα­τι­κό: Ο θρί­αμ­βος του πα­γκό­σμιου κα­πι­τα­λι­σμού α­πο­δυ­νά­μω­νε τις α­λυ­σί­δες οι ο­ποί­ες δέσμευαν τις ανθρώπινες δυνατότητες. Αυ­ταρ­χι­κοί κυ­βερ­νή­τες και πα­πά­δες εί­δαν ξαφ­νι­κά την ε­ξου­σί­α τους να ε­ξα­νε­μί­ζε­ται. Η τε­χνο­λο­γί­α εί­χε προ­σφέ­ρει το ό­ρα­μα της α­φθο­νί­ας. Με­γά­λες πό­λεις εί­χαν σώ­σει ε­κα­τομ­μύ­ρια αν­θρώ­πων α­πό την “η­λι­θιό­τη­τα της α­γρο­τι­κής ζω­ής”. Το ε­μπό­ριο μεί­ω­σε τις δια­φο­ρές και τους α­ντα­γω­νι­σμούς α­νά­με­σα στα κρά­τη, σε ση­μεί­ο που να γί­νε­ται ε­φι­κτό το ό­νει­ρο ε­νός γνή­σιου διε­θνι­σμού. Με λί­γα λό­για, η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση ή­ταν δυ­νη­τι­κά α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή.
Προ­φα­νώς, αυ­τοί που δια­δη­λώ­νουν στην Γέ­νο­βα δεν σκέ­φτο­νται με τον ί­διο τρό­πο. Γι’ αυ­τούς, η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση φέρ­νει κα­κά νέ­α, ό­πως τον θρί­αμ­βο γι­γά­ντιων πο­λυε­θνι­κών, τη ρύ­παν­ση του πλα­νή­τη και το τέ­λος του δι­καιώ­μα­τος της αυ­το­κυ­βέρ­νη­σης…
Πα­ρό­λα αυ­τά, έ­να νέ­ο, εν­δια­φέ­ρον βι­βλί­ο πραγ­μα­τεύ­ε­ται τις θε­τι­κές ό­ψεις της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης. Αν και εκ­δό­θη­κε μό­λις πέρ­σι, η “Αυ­το­κρα­το­ρί­α” του Α.Νέ­γκρι και του Μ. Χάρ­ντ, έ­χει με­τα­φρα­στεί σε τέσ­σε­ρις γλώσ­σες, ε­νώ πρό­κει­ται να με­τα­φρα­στεί σε άλ­λες έ­ξι. Το βι­βλί­ο αυ­τό, που­λιέ­ται μα­ζι­κά μέ­σα α­πό το Amazon.com, ε­νώ πλέ­ον εί­ναι ε­ξαι­ρε­τι­κά δυ­σεύ­ρε­το στα βι­βλιο­πω­λεί­α του Μαν­χά­ταν. Για 413 σε­λί­δες πυ­κνής πο­λι­τι­κής α­νά­λυ­σης –που σχο­λιά­ζει τα πά­ντα α­πό το body piercing μέ­χρι τον Μα­κια­βέ­λι– το γε­γο­νός αυ­τό εί­ναι ε­ντυ­πω­σια­κό.
Ο Νέ­γκρι μου μί­λη­σε την προ­η­γού­με­νη βδο­μά­δα α­πό τη Ρώ­μη, ό­που βρί­σκε­ται σε κατ’ οί­κον πε­ριο­ρι­σμό, ε­κτί­ο­ντας την ποι­νή που του ε­πι­βλή­θη­κε για “η­θι­κή αυ­τουρ­γί­α” σε ε­νέρ­γειες α­ρι­στε­ρών α­κτι­βι­στών της δε­κα­ε­τί­ας του 1970. Η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση, υ­πο­στη­ρί­ζει, έ­χει διτ­τή φύ­ση. Απ’ τη μια μπο­ρεί να κρα­τά υ­πο­τε­λείς τους αν­θρώ­πους, αλ­λά α­πό την άλ­λη “τους πα­ρέ­χει τη δυ­να­τό­τη­τα να ε­ξε­γερ­θούν ε­να­ντί­ον του κα­πι­τα­λι­σμού”. Για τον Χάρ­ντ, κα­θη­γη­τή του πα­νε­πι­στή­μιου του Ντιούκ, ο σύγ­χρο­νος κό­σμος χα­ρα­κτη­ρί­ζε­ται α­πό την α­που­σί­α ε­νός κέ­ντρου ε­ξου­σί­ας. Οι Η.Π.Α, μπο­ρεί να εί­ναι ι­σχυ­ρό­τε­ρη απ’ ό­λα τα άλ­λα έ­θνη, αλ­λά με την πο­λι­τι­κή και την οι­κο­νο­μι­κή ι­σχύ ευ­ρύ­τα­τα δια­νε­μη­μέ­νες, δεν μπο­ρεί πά­ντο­τε να η­γε­μο­νεύ­ει. Α­πό μια δια­φο­ρε­τι­κή α­φε­τη­ρί­α, ο Χάρ­ντ και ο Νέ­γκρι ε­πι­κε­ντρώ­νουν την α­νά­λυ­σή τους στην κι­νη­τι­κό­τη­τα –ό­χι μο­να­χά των α­γα­θών και των υ­πη­ρε­σιών– αλ­λά και των αν­θρώ­πων. “Έ­να φά­ντα­σμα πλα­νιέ­ται πά­νω α­πό τον κό­σμο”, γρά­φουν, “και εί­ναι το φά­ντα­σμα της με­τα­νά­στευ­σης”. Σε έ­ναν κό­σμο που τα σύ­νο­ρα εί­ναι πο­ρώ­δη, η δυ­να­τό­τη­τα των ε­θνών να αυ­το­προσ­διο­ρί­ζο­νται ως δια­κρι­τές ο­ντό­τη­τες έ­χει α­τρο­φή­σει.
Το πιο εν­δια­φέ­ρον στοι­χεί­ο στην α­νά­λυ­ση του Νέ­γκρι και του Χάρ­ντ εί­ναι ε­κεί­νο ό­που υ­πο­στη­ρί­ζουν ό­τι το α­με­ρι­κα­νι­κό μο­ντέ­λο πο­λι­τι­κής ορ­γά­νω­σης έ­χει πολ­λά να προ­σφέ­ρει στο νέ­ο κό­σμο. Η α­με­ρι­κα­νι­κή πα­ρά­δο­ση δια­μοι­ρά­ζει την ι­σχύ δια μέ­σου θε­σμών και συ­νό­ρων. Ο Χάρ­ντ, μι­λώ­ντας μου την προ­η­γού­με­νη ε­βδο­μά­δα, υ­πο­στή­ρι­ξε ό­τι οι Α­με­ρι­κά­νοι ή­ταν πά­ντο­τε δε­κτι­κοί σε “υ­βρι­δι­κές ταυ­τό­τη­τες”. Το παι­δί του Τούρ­κου που με­τα­να­στεύ­ει στη Γερ­μα­νί­α δύ­σκο­λα θα θε­ω­ρη­θεί κά­πο­τε Γερ­μα­νός. Α­ντί­θε­τα, ο Πο­λω­νός που με­τα­να­στεύ­ει στις Η.Π.Α μπο­ρεί εύ­κο­λα να γί­νει Πο­λω­νο­α­με­ρι­κά­νος. Στο νέ­ο κό­σμο, ό­λοι μας θα πρέ­πει να υ­πε­ρα­σπί­σου­με τη δυ­να­τό­τη­τα να α­πο­κτά­με πολ­λα­πλές ταυ­τό­τη­τες.
Στη Γέ­νο­βα, οι Η.Π.Α μάλ­λον θα κα­τη­γο­ρη­θούν για ο­τι­δή­πο­τε πά­ει στρα­βά σ’ αυ­τόν τον κό­σμο. Στη πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, εί­ναι το έ­θνος οι συ­στα­τι­κές ι­δέ­ες του ο­ποί­ου εί­ναι οι πιο χρή­σι­μες προ­κει­μέ­νου να προσ­δώ­σου­με στην πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση έ­να αν­θρώ­πι­νο πρό­σω­πο. Εί­ναι πα­ρά­ξε­νο που χρειά­στη­κε να εκ­πο­νη­θεί έ­να έρ­γο μαρ­ξι­στι­κής φι­λο­σο­φί­ας προ­κει­μέ­νου να ε­ξα­χθεί το συ­μπέ­ρα­σμα αυ­τό. Πα­ρό­λα αυ­τά, ό­σον α­φο­ρά την πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση, οι μαρ­ξι­στές α­ξί­ζει να δια­βάζονται τα τελευταία 153 χρό­νια.
Μά­ι­κλ Έ­λιοτ
Α­πό το πε­ριο­δι­κό Time 23 Ιου­λί­ου
Με­τά­φρα­ση:
Γιώρ­γος Ρακ­κάς