Η τουρκο-εβραϊκή φιλία

Στις μέ­ρες μας, που εί­ναι δύ­σκο­λο να βρει κά­ποιος φί­λους, οι συ­νε­χι­ζό­με­νες στε­νές σχέ­σεις με­τα­ξύ του Ισ­ρα­ήλ και της Τουρ­κί­ας εί­ναι ό­λο και πιο α­ξιο­ση­μεί­ω­τες και κα­λο­δε­χού­με­νες.
Κα­τά την τρέ­χου­σα πε­ρί­ο­δο, οι ε­μπο­ρι­κές συ­ναλ­λα­γές των δύ­ο χω­ρών έ­φτα­σαν σε ε­πί­πε­δα ρε­κόρ, πε­ρί­που 1,1 δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια δο­λά­ρια, χω­ρίς να συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νο­νται οι α­νταλ­λα­γές στον στρα­τιω­τι­κό το­μέ­α.
Ε­πι­πλέ­ον, κά­θε χρό­νο, 330.000 Ισ­ρα­η­λι­νοί του­ρί­στες στην Τουρ­κί­α ξο­δεύ­ουν πε­ρί­που 250 ε­κα­τομ­μύ­ρια δο­λά­ρια, ε­νώ ε­ται­ρεί­ες του Ισ­ρα­ήλ συμ­με­τέ­χουν στην το­πο­θέ­τη­ση υ­ψη­λών ε­πεν­δύ­σε­ων στα πλαί­σια ε­νός τε­ρά­στιου προ­γράμ­μα­τος α­νά­πτυ­ξης στην νο­τιο-α­να­το­λι­κή Τουρ­κί­α. σε αυ­τά πρέ­πει να προ­σθέ­σου­με την ε­πι­κεί­με­νη συμ­φω­νί­α για την ει­σα­γω­γή τουρ­κι­κού νε­ρού στο Ισ­ρα­ήλ και το ε­μπό­ριο με­τα­ξύ δύ­ο χω­ρών για την προ­μή­θεια στρα­τιω­τι­κού ε­ξο­πλι­σμού.
Τον προ­η­γού­με­νο μή­να, οι δύ­ο χώ­ρες συ­νερ­γά­στη­καν με τις Η­ΠΑ στον Α­ε­τό της Α­να­το­λί­ας, μια με­γά­λη στρα­τιω­τι­κή ά­σκη­ση, διαρ­κείας δύ­ο ε­βδο­μά­δων, στην Τουρ­κί­α, η οποία προ­χώ­ρη­σε πέ­ρα α­πό τις πε­ριο­ρι­σμέ­νες α­σκή­σεις του πα­ρελ­θό­ντος, που στό­χευαν σε ε­πι­χει­ρή­σεις διά­σω­σης. Τα F-16 που χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν α­πό τις 3 χώ­ρες έ­κα­ναν α­σκή­σεις στις α­ε­ρο­μα­χί­ες, στις ε­πι­θέ­σεις ε­δά­φους και στον ε­να­έ­ριο α­νε­φο­δια­σμό.
Έ­τσι, ό­ταν ο α­περ­χό­με­νος Ισ­ρα­η­λι­νός πρέ­σβης στην Ά­γκυ­ρα Ού­ρι Μπαρ-Νιρ α­πο­κά­λε­σε, πρό­σφα­τα, την Τουρ­κί­α ως την δεύ­τε­ρη ση­μα­ντι­κό­τε­ρη χώ­ρα για το Ισ­ρα­ήλ στον κό­σμο (με­τά τις Η­ΠΑ), δεν υ­πε­ρέ­βα­λε.
Αυ­τό που έ­χει ι­διαί­τε­ρη ση­μα­σί­α –και δεν έ­χει ση­μειω­θεί ευ­ρέ­ως– εί­ναι το γε­γο­νός ό­τι τα α­ρα­βι­κά κρά­τη έ­χουν α­πο­δε­χτεί την τουρ­κο-ισ­ρα­η­λι­νή συμ­μα­χί­α. Ό­ποιος κα­τα­νο­εί πως λει­τουρ­γούν οι διε­θνείς υ­πο­θέ­σεις θα πρέ­πει να α­ντι­λαμ­βά­νε­ται ό­τι οι προ­η­γού­με­νες κα­τη­γο­ρί­ες των Α­ρά­βων δεν ή­ταν λό­γος για να πε­ριο­ρι­στεί ο συ­να­σπι­σμός, αλ­λά α­ντί­θε­τα αυ­τός α­πέ­δει­ξε την α­πο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τά του.
Στο κά­τω κά­τω, ε­άν στη Συ­ρί­α ή σε άλ­λες χώ­ρες δεν α­ρέ­σει αυ­τή η συμ­μα­χί­α τού­το συμ­βαί­νει διό­τι α­νη­συ­χούν ό­τι έ­τσι πε­ριο­ρί­ζε­ται η ι­κα­νό­τη­τά τους να πιέ­σουν ή να ε­πι­τε­θούν ε­νά­ντια στην Τουρ­κί­α και στο Ισ­ρα­ήλ. Ό­μως, στις τε­λευ­ταί­ες α­ρα­βι­κές και ι­σλα­μι­κές συ­νό­δους, δεν γί­νε­ται, πλέ­ον, λό­γος για την τουρ­κο-ισ­ρα­η­λι­νή συ­νερ­γα­σί­α. Α­ντι­θέ­τως, στις συ­νό­δους κο­ρυ­φής των Ι­σλα­μι­κών κρα­τών, Ά­ρα­βες δι­πλω­μά­τες ζή­τη­σαν α­πό την Τουρ­κί­α να α­σκή­σει την ε­πιρ­ρο­ή της στο Ισ­ρα­ήλ για να κα­τευ­να­στεί η πρό­σφα­τη κρί­ση.
Ε­πι­πλέ­ον, με αί­τη­μα του Ισ­ρα­ήλ, η Τουρ­κί­α προ­σπά­θη­σε να παί­ξει έ­να ε­ποι­κο­δο­μη­τι­κό ρό­λο στη διευ­κό­λυν­ση των ισ­ρα­η­λι­νο-πα­λαι­στι­νια­κών συ­νο­μι­λιών.
Έ­τσι οι τουρ­κο-ισ­ρα­η­λι­νές σχέ­σεις συ­νέ­χι­σαν να α­να­πτύσ­σο­νται πέ­ρα α­πό τα υ­ψη­λά ε­πί­πε­δα που εί­χαν φτά­σει προ­η­γου­μέ­νως. Ι­διαί­τε­ρα ση­μα­ντι­κό εί­ναι το γε­γο­νός ό­τι έ­νας α­ριθ­μός α­πό τουρ­κι­κά ι­δρύ­μα­τα υ­πο­στη­ρί­ζουν και συμ­με­τέ­χουν στη συ­νερ­γα­σί­α των δύ­ο χω­ρών που έ­χει ε­ξα­πλω­θεί πέ­ρα α­πό τον στρα­τιω­τι­κό το­μέ­α, στα πλαί­σια του ο­ποί­ου ξε­κί­νη­σε αυ­τή η συμ­μα­χί­α.
Εν συ­ντο­μί­α, αυ­τή η σχέ­ση εί­ναι τό­σο μα­κρο­πρό­θε­σμη και στα­θε­ρή ό­σο και ο­ποιοσ­δή­πο­τε τέ­τοιου εί­δους δε­σμός στον κό­σμο. Ε­δρά­ζε­ται σε ε­θνι­κά συμ­φέ­ρο­ντα, βε­βαί­ως, ι­διαί­τε­ρα α­πέ­να­ντι στα ρι­ζο­σπα­στι­κά κα­θε­στώ­τα και δυ­νά­μεις στη Μέ­ση Α­να­το­λή. Ε­πί­σης, υ­πάρ­χει α­κό­μη έ­να στοι­χεί­ο πο­λι­τι­σμι­κό και κοι­νω­νι­κό, ο δε­σμός με­τα­ξύ δύ­ο δη­μο­κρα­τι­κών κρα­τών με λα­ούς που δεν εί­ναι ε­ντε­λώς α­πο­δε­χτοί εί­τε στη Μέ­ση Α­να­το­λή, εί­τε στην Ευ­ρώ­πη. Ε­νώ υ­φί­στα­νται δια­φο­ρές στα συμ­φέ­ρο­ντα και στις α­ντι­λή­ψεις, αυ­τές εί­ναι δυ­να­τόν να γε­φυ­ρω­θούν. Σε α­ντί­θε­ση με τη θέ­ση του Ισ­ρα­ήλ, η Τουρ­κί­α θα ε­πι­θυ­μού­σε διεύ­ρυν­ση του ε­μπο­ρί­ου με το Ι­ράν και το Ι­ράκ, ευ­νο­ώ­ντας τη χα­λά­ρω­ση των κυ­ρώ­σε­ων ε­να­ντί­ον των χω­ρών αυ­τών. Ό­μως, ό­πως και το Ισ­ρα­ήλ, η Τουρ­κί­α α­νη­συ­χεί α­πό τις προ­θέ­σεις και τις προ­σπά­θειες αυ­τών των στρα­τιω­τι­κών κα­θε­στώ­των να α­πο­κτή­σουν πυ­ρη­νι­κά ό­πλα και πιο α­πο­τε­λε­σμα­τι­κούς πυ­ραύ­λους. Πράγ­μα­τι, το αυ­ξα­νό­με­νο εν­δια­φέ­ρον της Τουρ­κί­ας για την α­πό­κτη­ση των μέ­σων να α­μυν­θεί ε­να­ντί­ον των πυ­ραύ­λων –σε έ­ναν το­μέ­α ό­που το Ισ­ρα­ήλ εί­ναι ο πα­γκό­σμιος η­γέ­της– εί­ναι μια και­νούρ­για διά­στα­ση στις σχέ­σεις.
Υ­πάρ­χουν κά­ποια αρ­νη­τι­κά ση­μεί­α. ό­χι πολ­λά. Οι ι­σλα­μι­κές ο­μά­δες και οι ε­ντυ­πω­σιο­θη­ρι­κές ε­φη­με­ρί­δες στην Τουρ­κί­α υ­πο­δαυ­λί­ζουν τις α­ντι-ισ­ρα­η­λι­τι­κές εκ­στρα­τεί­ες. Δια­δί­δουν ψεύ­τι­κες ει­δή­σεις ό­τι το Ισ­ρα­ήλ ε­πι­θυ­μεί έ­να ε­χθρι­κό α­πέ­να­ντι στην Τουρ­κί­α κουρ­δι­κό κρά­τος στο βό­ρειο Ι­ράκ, ό­πως ε­πί­σης τη γνω­στή προ­πα­γάν­δα για την τρέ­χου­σα κα­τά­στα­ση.
Α­σφα­λώς, αυ­τό έ­χει έ­να α­πο­τέ­λε­σμα στην κοι­νή γνώ­μη, αλ­λά εί­ναι πε­ριο­ρι­σμέ­νο και δεν φαί­νε­ται να διευ­ρύ­νε­ται. Οι προ­σπά­θειες των Α­ρά­βων να εκ­φο­βί­σουν την Τουρ­κί­α έ­χουν γί­νει συ­χνά μπού­με­ραν­γκ για τους ί­διους, κα­θώς οι Τούρ­κοι τις α­πορ­ρί­πτουν με αί­σθη­μα πα­τριω­τι­σμού βλέ­πο­ντάς τις ως ε­νέρ­γειες προ­σβλη­τι­κές και α­πό­πει­ρες ε­ξα­γο­ράς. Το συ­νο­λι­κό ζή­τη­μα των ι­σλα­μι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων στην Τουρ­κί­α πρέ­πει να τε­θεί σε μια ευ­ρύ­τε­ρη προ­ο­πτι­κή. Ε­νώ το Ι­σλα­μι­κό κόμ­μα για μι­κρό διά­στη­μα η­γή­θη­κε μιας κυ­βερ­νη­τι­κής συμ­μα­χί­ας, η θη­τεί­α του στην ε­ξου­σί­α ή­ταν μια κα­τα­στρο­φή. Η στρα­τιω­τι­κή α­ντι­πο­λί­τευ­ση ε­πη­ρέ­α­σε πολ­λούς ψη­φο­φό­ρους που ε­γκα­τέ­λει­ψαν το κόμ­μα, το ο­ποί­ο δια­σπά­στη­κε στα δύ­ο. Πρό­σφα­τα, το διά­δο­χο κόμ­μα ε­πί­σης α­πα­γο­ρεύ­τη­κε και υ­πάρ­χει η πι­θα­νό­τη­τα εί­τε να δια­σπα­στεί εί­τε να θριαμ­βεύ­σει μια με­τριο­πα­θής πτέ­ρυ­γά του. Οι Ι­σλα­μι­στές εί­ναι λι­γό­τε­ρο πι­θα­νό να α­να­λά­βουν την ε­ξου­σί­α στην Τουρ­κί­α α­πό το να συμ­βεί το α­ντί­στοι­χο με τα υ­περ-ορ­θό­δο­ξα θρη­σκευ­τι­κά κόμ­μα­τα στο Τελ Α­βίβ.
Έ­να ση­μα­ντι­κό στοι­χεί­ο σε αυ­τή τη σχέ­ση εί­ναι ο ρό­λος των Η­ΠΑ. Η υ­πο­στή­ρι­ξη της Α­με­ρι­κής σε δύ­ο τέ­τοιους έ­μπι­στους, δη­μο­κρα­τι­κούς συμ­μά­χους εί­ναι ζω­τι­κής συμ­μα­χί­ας για την προ­στα­σί­α των α­με­ρι­κα­νι­κών συμ­φε­ρό­ντων. Επίσης, ό­πως και οι Α­με­ρι­κα­νοί πο­λι­τι­κοί α­να­γνω­ρί­ζουν, εν­δυ­να­μώ­νο­ντας τη συ­νερ­γα­σί­α με­τα­ξύ τέ­τοιων συμ­μά­χων α­κό­μη πε­ρισ­σό­τε­ρο, προ­ά­γε­ται η πε­ρι­φε­ρεια­κή στα­θε­ρό­τη­τα και ο α­με­ρι­κα­νι­κός έ­λεγ­χος στην πε­ριο­χή.
Α­συ­ζη­τη­τί, οι α­με­ρι­κα­νο-ε­βρα­ϊ­κές ο­μά­δες έ­χουν παί­ξει έ­ναν τε­ρά­στιο και πιο πα­ρα­γω­γι­κό ρό­λο σε αυ­τό το μέ­τω­πο α­πό ο­ποιο­δή­πο­τε άλ­λο ζή­τη­μα για την ε­ξω­τε­ρι­κή πο­λι­τι­κή του Ισ­ρα­ήλ. Προ­σω­πι­κό­τη­τες των Ε­βραιο-α­με­ρι­κα­νών έ­χουν ε­πί­σης παί­ξει ε­ξέ­χο­ντα ρό­λο στην υ­πο­στή­ρι­ξη της Τουρ­κί­ας μέ­σα στην α­με­ρι­κα­νι­κή κυ­βέρ­νη­ση και το Κο­γκρέ­σο.
Τε­λι­κώς, η ελ­λη­νο-τουρ­κι­κή προ­σέγ­γι­ση –μί­α α­πό τις πιο ευ­νο­ϊ­κές πρό­σφα­τες ε­ξε­λί­ξεις στις διε­θνείς σχέ­σεις– ση­μαί­νει ό­τι οι κα­λές τουρ­κο-ισ­ρα­η­λι­νές σχέ­σεις δεν θε­ω­ρού­νται α­πει­λη­τι­κές προς την Α­θή­να. Α­ντι­θέ­τως, η Ελ­λά­δα θε­ω­ρεί αυ­τή τη συμ­μα­χί­α ως πα­ρά­δειγ­μα, και ε­πι­ζη­τεί ε­νερ­γη­τι­κά να βελ­τιώ­σει τις σχέ­σεις της με το Ισ­ρα­ήλ.
Υ­πάρ­χουν πολ­λά α­κό­μη να κά­νου­με, ι­διαί­τε­ρα στο ε­πί­πε­δο των σχέ­σε­ων των δύ­ο λα­ών, αν και ο του­ρι­σμός α­πο­τε­λεί έ­να κα­λό πρώ­το βή­μα. Μέ­σα στο Ισ­ρα­ήλ εί­ναι α­νά­γκη να γί­νουν πε­ρισ­σό­τε­ρα για την κα­τα­νό­η­ση της Τουρ­κί­ας, δια­λύ­ο­ντας τα αρ­νη­τι­κά στε­ρε­ό­τυ­πα και εν­δυ­να­μώ­νο­ντας την κα­τα­νό­η­ση των κα­λύ­τε­ρων μας “γει­τό­νων” μας.
Α­κό­μη, έ­χει ση­μα­σί­α να μη ξε­χνά­με ό­τι ο α­ριθ­μός των Τούρ­κων στην ευ­ρύ­τε­ρη Μέ­ση Α­να­το­λή ι­σού­ται με τον α­ριθ­μό των Α­ρά­βων. Θυ­μη­θεί­τε ό­τι ε­κα­τομ­μύ­ρια αν­θρώ­πων τουρ­κι­κής ε­θνι­κό­τη­τας ζουν στο Α­ζερ­μπα­ϊ­τζάν, στο Ουζ­μπε­κι­στάν, στο Κα­ζακ­στάν, στο Τουρ­κμε­νι­στάν και στο Κιρ­γι­ζι­στάν. Δεν εί­ναι συ­μπτω­μα­τι­κό ό­τι αυ­τές οι χώ­ρες –ό­λες πρώ­ην τμή­μα­τα της ΕΣ­ΣΔ– έ­χουν τις κα­λύ­τε­ρες σχέ­σεις με το Ισ­ρα­ήλ α­πό ο­ποιο­δή­πο­τε άλ­λο μου­σουλ­μα­νι­κό κρά­τος στο κό­σμο.
Έ­να 20% του πλη­θυ­σμού του Ι­ράν εί­ναι τουρ­κι­κής ε­θνο­τι­κής κα­τα­γω­γής. Ε­νώ δια­φέ­ρουν σε γλώσ­σα και ταυ­τό­τη­τα, ό­λες αυ­τές οι κοι­νό­τη­τες έ­χουν ι­σχυ­ρούς δε­σμούς.
Αυ­τή η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα θα έ­πρε­πε να α­ντα­να­κλά­ται στα σχο­λεί­α μας, στα μέ­σα ε­νη­μέ­ρω­σης και στην ψυ­χο­λο­γί­α. Πό­σα πράγ­μα­τα γνω­ρί­ζουν οι Ισ­ρα­η­λι­νοί για την  Τουρ­κί­α; Πό­σοι Ισ­ρα­η­λι­νοί σπου­δά­ζουν την τουρ­κι­κή γλώσ­σα; Πό­σα μα­θή­μα­τα δι­δά­σκο­νται στα πα­νε­πι­στή­μια για την Τουρ­κί­α; Πό­σο χρό­νο κα­τα­να­λώ­νουν τα ισ­ρα­η­λι­νά μέ­σα ε­νη­μέ­ρω­σης για αυ­τή την χώ­ρα; Αυ­τά τα ζη­τή­μα­τα α­παι­τούν σο­βα­ρή σκέ­ψη και αλ­λα­γές.

* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην Jerusalem Post στις 11 Ιου­λί­ου 2001

Με­τά­φρα­ση: Γε­ρά­σι­μος Ξυ­διάς