Η συμβολή του ηγέτη της Κούβας στην ίδρυση του Εθνικού της Μπαλέτου
Του Χρήστου Πουγκιάλη από την Ρήξη φ. 129
Πρόλογος
Ο θάνατος του Φιντέλ Κάστρο, ενός αναμφίβολα πρωταγωνιστή της ιστορίας του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, έφερε στην επιφάνεια θετικές και αρνητικές πλευρές της ζωής του και αντίστοιχες κριτικές. Σε μερικές περιπτώσεις η μονόπλευρη εξέταση των γεγονότων οδήγησε τις κριτικές σε σχόλια που άγγιζαν τα άκρα.
Όμως κάποιους από τους φίλους του χορού θα ενδιέφερε να φωτίσουμε τη σχέση του Φιντέλ Κάστρο με την τέχνη της Τερψιχόρης. Στην Ελλάδα, τουλάχιστον, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά τα γεγονότα που οδήγησαν στη συμβολή του κουβανού ηγέτη για την τόσο σημαντική ανάπτυξη του μπαλέτου στη χώρα του. Όλα, όπως θα δούμε, συνέβησαν αφού τον έπεισε η μεγάλη κουβανέζα μπαλαρίνα και δασκάλα του μπαλέτου «πρίμα μπαλαρίνα ασσολούτα»* Αλίσια Αλόνσο.
Ελάχιστα για την ζωή της Αλίσιας Αλόνσο
Η Αλόνσο κατά την δεκαετία του 1940 αναδείχθηκε σε μεγάλο αστέρι του μπαλέτου στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ κατά τη δεκαετία του 1950 έγινε παγκόσμια γνωστή. Η αδυναμία της όρασης της δεν την εμπόδισε να γίνει τόσο μεγάλη μπαλαρίνα, γιατί η αγάπη της για το μπαλέτο της έδινε δύναμη ψυχής. Αποτελεί ένα από τα θαυμάσια παραδείγματα ανθρώπων που ξεπέρασαν την αδυναμία τους στην όραση και έφτασαν τόσο ψηλά.
Συγκεκριμένα πριν γίνει γνωστή είχε υποβληθεί σε τρεις ανεπιτυχείς εγχειρήσεις στο μάτι. Μετά την πρώτη επέμβαση, έπρεπε να μείνει υποχρεωτικά κλινήρης για τρεις μήνες. Εν τούτοις τέντωνε συνεχώς τα πόδια της για να μην χάσει την ελαστικότητά τους και ασκούσε πόδια και χέρια στις κινήσεις των ρόλων του μπαλέτου. Αμέσως μετά ακολούθησε η δεύτερη επέμβαση και τέλος η τρίτη. Μετά την τελευταία υποχρεώθηκε να μείνει τελείως ακίνητη στο κρεβάτι για ένα χρόνο. Τότε ο χορευτής σύζυγός της την δίδασκε τους ρόλους του μπαλέτου χρησιμοποιώντας τα δάκτυλά τους!!! Όπως η ίδια έχει πει, όντας ξαπλωμένη, τυφλή και ακίνητη χόρευε τους ρόλους μέσα στο μυαλό της!!! Εμείς θα προσθέταμε και μέσα στην ψυχή της.
Μετά την αποτυχία και της τρίτης επέμβασης αντιμετώπισε το πρόβλημα της μερικής όρασης στο ένα μάτι και της έλλειψης περιφερειακής όρασης με ισχυρούς προβολείς σε συγκεκριμένα σημεία της σκηνής. Με τη βοήθειά τους προσανατολιζόταν όταν χόρευε. Επίσης τοποθετούσαν ένα λεπτό (για να μην φαίνεται) σύρμα, ώστε να την ειδοποιεί ότι πλησιάζει στην άκρη της σκηνής. Βεβαίως την βοηθούσαν ανάλογα και οι συμπρωταγωνιστές της.
Επί πλέον η αγάπη της για το μπαλέτο την ώθησε να δημιουργήσει, μαζί με τον σύζυγό της και τον αδελφό του μια εταιρία μπαλέτου στην Αβάνα το 1948. Την ονόμασαν Εταιρεία Μπαλέτου Αλίσια Αλόνσο, ενώ προκειμένου να την εμπλουτίσουν με εντόπιους κουβανούς χορευτές δημιούργησαν και την Εθνική Ακαδημία Μπαλέτου Αλίσια Αλόνσο, το 1950.
Η Αλόνσο, αγαπώντας την πατρίδα της και θέλοντας την ανάπτυξη του μπαλέτου σε αυτήν, χρηματοδοτούσε την εταιρεία από τις αποταμιεύσεις της. Επίσης από δωρεές πλουσίων οικογενειών και μια μικρή επιχορήγηση από το τότε Υπουργείο Παιδείας της Κούβας. Έφερνε στην χώρα τους καλύτερους καθηγητές του κόσμου για να εκπαιδεύσει τους νέους σπουδαστές της.
Όμως το 1956 το αυταρχικό καθεστώς Μπατίστα έκοψε την επιχορήγηση της εταιρείας, ως απάντηση στην άρνηση της μεγάλης μπαλαρίνας να γίνει πράκτορας της προπαγάνδας του. Εκείνη για να διαμαρτυρηθεί έστειλε δημόσια επιστολή, ενώ προέβη και σε άλλες ενέργειες, μέσω καλλιτεχνικών εκδηλώσεων. Στο τέλος κατέληξε να αρνείται να χορέψει στην Κούβα.
Ο ρόλος του Φιντέλ Κάστρο
Στη συνέχεια θα χρησιμοποιήσουμε και στοιχεία από όσα σχετικά περιλαμβάνονται σε μια παλαιά εκπομπή του CCTV America**, με αφιέρωμα στην μεγάλη αυτή κουβανέζα απόλυτη πρίμα μπαλαρίνα.
Η Αλίσια λέει για εκείνη την εποχή:
«Κάθε φορά που είχα διακοπές πετάγαμε στην Κούβα και διδάσκαμε στη σχολή εδώ, αυτά του έπρεπε να τους διδάξουμε. Τους δίδασκα. Χόρευα για αυτούς όλη την ώρα. Και αυτός ήταν ο τρόπος που κτίσαμε την εταιρεία».
Σύμφωνα με την εκπομπή η Αλόνσο, παρά την πλούσια καταγωγή της, ήταν υποστηρίκτρια της κουβανικής επανάστασης και έγραψε στον Φιντέλ Κάστρο, όταν εκείνος μαχόταν στην οροσειρά Σιέρρα Μαέστρα.
Η ίδια διηγείται:
«Όταν εκείνος ήταν στο μέτωπο, στους λόφους, του στείλαμε ένα εκτενές έγγραφο με όλους τους λόγους για τους οποίους θεωρούσαμε ότι πρέπει να γίνει μια εταιρεία (σ.σ. μπαλέτου) στην Κούβα. Επίσης η σχολή, μια μεγάλη επαγγελματική σχολή, που ήταν απαραίτητη».
Όπως έχει γίνει γνωστό ο Κάστρο της έστειλε απάντηση από τη Σιέρρα Μαέστρα το 1958, καλώντας την να ηγηθεί της εταιρείας μπαλέτου που τόσο εκείνη επιθυμούσε, μετά την επικράτηση της επανάστασης. Το ότι ο κουβανός ηγέτης ασχολήθηκε με το μπαλέτο εν μέσω πολέμου, αναμφίβολα μαρτυρά την αγάπη του για την τέχνη αυτή.
Έτσι μετά την επανάσταση η Αλίσια επέστρεψε μονίμως στην Κούβα. Έβγαλε έξω τους χορευτές της στις φυτείες καλαμοσάκχαρου και στα εργοστάσια, για να δείξει στους μέσους κουβανούς όλα τα σχετικά με το μπαλέτο. Ο Φιντέλ εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ που υποσχέθηκε να υποστηρίξει την εταιρεία.
Η Αλίσια συνεχίζει για τον Φιντέλ:
«Ήρθε να μας δει στον οίκο (σ.σ. της εταιρείας). Και είπε:
«Τώρα τι θέλετε για να αρχίσετε;» Αυτές ήταν οι πρώτες του λέξεις.
Και του είπαμε χρήματα και θέατρα. Έτσι είπε:
«Τα έχετε».
Και το έκανε».
Μετά ταύτα η εταιρεία μετατράπηκε το 1961 στο περίφημο Εθνικό Μπαλέτο της Κούβας και ως επακόλουθο η ακαδημία του μπαλέτου της σε Εθνική Σχολή Μπαλέτου Κούβας. Τοιουτοτρόπως, με την τόσο σημαντική συμβολή του Φιντέλ, ξεκίνησε η ιστορία μιας ομάδας μπαλέτου που αργότερα αναδείχθηκε σε μια από τις καλύτερες του κόσμου. Εν τούτοις το αμερικάνικο εμπάργκο, η απομόνωση της Κούβας και τα πενιχρά οικονομικά εμπόδισαν στο μπαλέτο και τη σχολή του να αποκτήσουν την αίγλη που τους αξίζει.
Ωστόσο από την Εθνική Σχολή της Κούβας έχουν αναδειχθεί δεκάδες αστέρια του μπαλέτου, που στελέχωσαν και στελεχώνουν διάφορες ομάδες κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Στην Ευρώπη είναι κυρίως γνωστοί ο σπουδαίος Κάρλος Ακόστα και, λόγω κάποιων εμφανίσεων, η τελειότατη Βιενγκσάι Βαλντέσ, που θεωρούμε μια από τις μεγαλύτερες μπαλαρίνες του κόσμου σήμερα. Ο δε Φιντέλ πάντοτε ενδιαφερόταν για την πρόοδο του μπαλέτου.
Επίλογος
Πιστεύουμε ότι ο καθένας μας οφείλει να τιμά όσα θετικά πράττουν οι άλλοι, ακόμα και αν σε άλλες περιπτώσεις έχουν υποπέσει σε σφάλματα. Έτσι δεν έχουμε παρά να αφήσουμε την 95χρονη σήμερα ιέρεια του χορού Αλίσια Αλόνσο να κλείσει το άρθρο με τα αποχαιρετιστήρια λόγια της για τον θάνατο του Φιντέλ Κάστρο, τα οποία δημοσίευσε στην ιστοσελίδα του Εθνικού Μπαλέτου της Κούβας:
«Πάντοτε θα θυμάμαι τη φωνή σου, αγαπημένη και οικεία, να με ρωτάει για το καλλιτεχνικό μου έργο, για λεπτομέρειες σχετικά με τις δραστηριότητες των Εθνικών Μπαλέτων της Κούβας, για τα επιτεύγματα και τις ανάγκες τους. Η σημαντική σου συνεισφορά στην τέχνη μας δινόταν πάντα με τρυφερότητα και σεβασμό. Η τεράστια ιστορική κληρονομιά που μας αφήνεις αποτελεί πλέον μέρος του κουβανέζικου πολιτισμού. Γι’ αυτό, για πάντα και πάντοτε, θα το φωνάζουμε: Σε ευχαριστούμε Φιντέλ***».
* “Prima ballerina assoluta” είναι η μέγιστη παγκόσμια διάκριση που απονέμεται σε χορεύτριες του μπαλέτου
** Η εκπομπή υπάρχει στο Youtube με τίτλο: Alicia Alonso Discusses the Life of a Ballerina (Part 1 και Part 2):
*** Ευχαριστώ τον φίλο Κώστα Γρίβα για τη μετάφραση του κειμένου από τα ισπανικά.
