ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ από την ΕΛΣ

Είναι δυνατόν ένα ελληνικό ποίημα του 1600 να συγκινήσει ξανά σήμερα ακόμη και κοινό που δεν το γνωρίζει;

Της Μαριάννας Δεσύπρη από την Ρήξη φ. 137

Φαίνεται πως είναι! Ένα κατάμεστο Ηρώδειο παρακολούθησε και καταχειροκρότησε τους συντελεστές μιας προσαρμογής σε μιούζικαλ του αριστουργήματος του Βιτσέντζου Κορνάρου.
Ο λόγος για την παράσταση που ετοίμασαν ο Δ. Μαραμής (σύνθεση) και ο Κ. Ρήγος (σκηνοθεσία) βασισμένη στον Ερωτόκριτο, ένα λογοτεχνικό έργο που αγκάλιασαν οι σκλαβωμένοι Έλληνες και το οποίο – μαζί με αρκετά άλλα – «έσωσαν για πολύ καιρό την καλαισθησία και τη γλωσσική του ακεραιότητα (του ελληνικού λαού)» (Σ. Αλεξίου, Κρητική Ανθολογία, Ηράκλειον 1969). Το έργο υπήρξε δημοφιλές διαχρονικά και επηρέασε μεγάλους Έλληνες ποιητές (ενδεικτικά Σολωμός, Σικελιανός, Ρίτσος, κ.ά.). Στη σύγχρονη εποχή έχει τύχει θεατρικής προσαρμογής (1929 με τη Μ. Κοτοπούλη ως Αρετούσα), χοροδραματικής προσαρμογής (1965 Ρ. Μάνου – Ν. Μαμαγκάκης), μελοποίησης (Χριστ. Χάλαρης – Ν. Ξυλούρης, Ν. Ξυδάκης – Α. Ιωαννίδης, Ψαραντώνης, Γιάννης Χαρούλης και πολλοί άλλοι) και σεναριοποίησης (1966 Νίκος Κούνδουρος) ενώ παραμένει εξαιρετικά δημοφιλές άκουσμα στην Κρήτη, όπου έχει επηρεάσει μαντινάδες και όπου τα ονόματα των ηρώων επιβιώνουν ως βαφτιστικά.
Το αρχικό ποίημα, ένα μεσαιωνικό έπος ή έμμετρη μυθιστορία, αποτελείται από 10,012 ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους ζευγαρωτά ομοιοκατάληκτους στίχους (κουπλέ). Είναι γραμμένο στην κρητική διάλεκτο εκείνης της εποχής και συγκεκριμένα στο ομιλούμενο ιδίωμα της περιοχής της Σητείας, με χρήση όμως και λογιότερων λεξιλογικών στοιχείων. Μαζί με την Ερωφίλη του Γεώργιου Χορτάτζη αποτελούν τα σημαντικότερα έργα της κρητικής λογοτεχνίας από την περίοδο της Ενετοκρατίας.
Το ποίημα αφορά τον έρωτα ανάμεσα σε δύο νέους, τον Ερωτόκριτο – ή Ρωτόκριτο ή Ρώκριτο, γιο έμπιστου συμβούλου του Ρήγα της Αθήνας – και την πριγκίπισσα Αρετούσα – μονάκριβη κόρη του Ρήγα. Γύρω από τη σχέση τους και τις δοκιμασίες που αντιμετωπίζει περιστρέφονται θέματα όπως η τιμή, η φιλία, η γενναιότητα, ο σεβασμός, το ήθος, η συνέπεια λόγων και έργων. Το έργο συγκινεί, όχι μόνο λόγω της νεανικής αγάπης που πραγματεύεται και των κοινωνικών διακρίσεων που στέκονται εμπόδιο σε αυτή, αλλά και λόγω του επαναλαμβανόμενου μοτίβου της Μοίρας και της αστάθειας της Τύχης, καθώς και των αξιών που προάγει. Η δράση εκτυλίσσεται στην αρχαία Αθήνα, αλλά ο κόσμος που απεικονίζεται είναι εκτός ιστορίας, με αρχαιοελληνικές αναφορές, αναχρονισμούς και στοιχεία του δυτικού κόσμου, όπως η κονταρομαχία.
Το κλασικό αυτό αριστούργημα της Αναγέννησης ευτύχησε να αγαπηθεί από τον συνθέτη Δ. Μαραμή, ο οποίος είχε γράψει μουσική για παλαιότερη θεατρική παραγωγή του έργου (2011). Εντρυφώντας σε αυτό, ο συνθέτης έγραψε μια σύγχρονη όπερα συνδυάζοντας μάλλον έξυπνα, αν όχι και θαυμαστά, μερικές φορές, ελληνικά και κρητικά μουσικά μοτίβα με ήχους μπλουζ, τζαζ και ροκ. Για το λιμπρέτο, χρησιμοποίησε επιλεγμένους στίχους από το ίδιο το έργο, χωρίς να ακολουθήσει γραμμικά την εξέλιξη της πλοκής, ούτως ώστε να υπηρετήσει τη φόρμα της όπερας καλύτερα και να δημιουργήσει ντουέτα, τρίο και κουαρτέτα χαρακτήρων. Παρά τις κάποιες ανομοιοκαταληξίες που προέκυψαν, καθώς και κάποιες συγχορδίες, που ίσως θα ακούγονταν ξένες σε γνώστες του έργου, το εγχείρημα λειτουργεί, δείχνοντας σεβασμό όχι μόνο στην πλοκή και τη θεατρικότητα που χρειάζεται μια τέτοια παράσταση αλλά και στην ίδια «την ποιητική δύναμη και άφθαρτη ομορφιά του έργου», όπως αναφέρει ο συνθέτης στο προσεγμένο πρόγραμμα.
Αντίστοιχο σεβασμό, κατά κανόνα, έδειξε και ο Κ. Ρήγος στη σκηνοθεσία του εγχειρήματος, επιλέγοντας ένα λιτό σκηνικό με σκάλες και επίπεδα, χορό (αντρική χορωδία) και κάποια αρκετά επιδέξια χρησιμοποιημένα σκηνικά τεχνάσματα (και κινησιολογία). Δεν συμφωνούμε απαραίτητα με όλα όσα διαμείφθηκαν επί σκηνής (ιδιαίτερα τη σκηνή στο νυφικό κρεβάτι στο τέλος, η οποία θεωρούμε ότι πρόδιδε τους χαρακτήρες των δυο ηρώων, καθώς και του έργου, ενώ ήταν «μοντερνιά» μάλλον, παρά απαραίτητη), αλλά το στήσιμο της παράστασης ήταν κατάλληλο για ένα τέτοιο μιούζικαλ. Αντιρρήσεις έχουμε και για τα κοστούμια (Γ. Σεγρεδάκης), τα οποία συχνά δημιουργούσαν ένα αλλοπρόσαλο σύνολο επί σκηνής και ενίοτε αποπροσανατόλιζαν από το/τους χαρακτήρα/-ες. Πολύ καλός ο φωτισμός της παράστασης (Χ. Τζιόγκας), με έμφαση εκεί που χρειαζόταν και διακριτικότητα αλλού.
Τέλος, η παράσταση στηρίχτηκε στις εξαιρετικές δραματικές και φωνητικές ικανότητες ενός νεανικού ντουέτου (Μαρίνα Σάττι-Θοδωρής Βουτσικάκης), καθώς και στην απαράμιλλη και συγκινητική θεατρικότητά τους, παρά τη νεαρή ηλικία τους. Έδωσαν τους καλύτερους εαυτούς τους ακόμη και σε δύσκολες σκηνές. Ταυτόχρονα, υποστηρίχτηκαν πολύ καλά από τους Γκωτιέ Βελισσάρη (Πολύδωρος-φίλος Ερωτόκριτου), Ιωάννα Φόρτη (Νένα) και Κώστα Μαυρογένη (Ρήγας), με τη δεύτερη να ξεχωρίζει στην παράσταση στο Ηρώδειο που παρακολουθήσαμε στις 15 Σεπτεμβρίου. Το έργο πρωτοπαίχτηκε για δέκα παραστάσεις τον Μάιο 2017 στη νέα ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ. Μακάρι το εγχείρημα πετυχημένου εκσυγχρονισμού τέτοιων αριστουργημάτων (που δεν συμβαίνει συχνά, δυστυχώς!) να βρει κι άλλους μιμητές στην εγχώρια καλλιτεχνική σκηνή.