Του Κωνσταντίνου Μπλάθρα από την Ρήξη φ. 141.
Μια επαλήθευση του σινεμά ως όπερας (παιδικής) φαντασίας, ή, όπως το λέει ο ίδιος ο σκηνοθέτης, κάτι «σαν τραγούδι, είναι μια ερωτική επιστολή στην αγάπη και στον κινηματογράφο», η καινούργια ταινία του Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο. Ένα παραμύθι για μεγάλους, Η μορφή του νερού, μια ταινία με ποιητικό τίτλο, βγήκε στις αίθουσες πλέοντας πάνω στο Χρυσό Λιοντάρι που απέσπασε πέρυσι στη Βενετία, με τα πανιά της φουσκωμένα για δεκατρία Όσκαρ. Στο όμορφο φινάλε της ακούμε ένα ποίημα, μάλλον από μνήμης ανασύνθεση περσικού ποιήματος, πιθανώς του Ρουμί, που ερωτικά μιλά στον εραστή, στον Θεό:
«Ανήμπορος να ιδώ το σχήμα Σου
Εσένα βρίσκω γύρω μου παντού
Η παρουσία Σου τα μάτια μου χορταίνει με την αγάπη Σου
Την καρδιά μου σεμνότητα την ντύνει γιατί Εσύ είσαι παντού.»
Η Ελάιζα Εσπόζιτο είναι μουγγή, αλλ’ όχι κωφή, αφού μένει σιωπηλή από παιδί, λόγω αφαίρεσης των φωνητικών της χορδών. Ζει μόνη της και φροντίζει τον επίσης μοναχικό γείτονά της Τζάιλς, έναν άσημο ζωγράφο που εκλιπαρεί για μια δουλειά στη διαφήμιση. Εκείνη εργάζεται καθαρίστρια, μαζί με την έγχρωμη ευτραφή φίλη της Ζέλντα Φούλερ, που παραπονείται συνέχεια περί του αντρός της, στη βουβή της συνάδελφο. Δουλεύουν σε ένα κυβερνητικό εργαστήριο υψίστης ασφαλείας, πίσω στα χρόνια του ’50, όταν άρχιζε ο Ψυχρός Πόλεμος στο Διάστημα. Ένας Αμερικάνος στρατηγός έχει αιχμαλωτίσει κάπου στον Αμαζόνιο ένα αμφίβιο ανθρωπόμορφο ον, που κρατείται αλυσοδεμένο στο ενυδρείο του εργαστηρίου, με σχέδιο τη θανάσιμη ιατρική τομή του, ώστε να υποβοηθηθεί η έρευνα διαβίωσης στο Διάστημα. Το ον παρακολουθεί επιστημονικά ο δρ. Ρόμπερτ Χοφστέτλερ, (Γερμανός;) πράκτορας των Σοβιετικών, και το φυλάει ο επικεφαλής ασφαλείας Ρίτσαρντ Στρίκλαντ.
Αυτή είναι η ιστορία, αυτός είναι ο απόλυτα κινηματογραφικός και φανταστικός κόσμος του Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο, σε μια συγκινητική ιστορία αγάπης. Ναι, το ον, τέρας για τους φύλακές του, μοναχικό, άφωνο και με ανθρώπινες ιδιότητες, που τις ανακαλύπτει η μοναχική Ελάιζα, γίνεται το έτερον ήμισυ της βουβής καθαρίστριας. Οι Αμερικάνοι θέλουν να το τεμαχίσουν, για να μάθουν τα μυστικά της αμφίβιας επιβίωσής του, οι Ρώσοι θέλουν να το εξοντώσουν, για να χαλάσουν τη δουλειά των Αμερικανών και η ντροπαλή και φοβισμένη Ελάιζα, ψάχνει να βρει τον τρόπο να το γλιτώσει και, φυσικά, να το ελευθερώσει. Γιατί, αγάπη και ελευθερία μαζί δεν πάνε; Ο Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο δίνει την ιστορία με μια χορογραφία σκηνών και πλάνων, που κάποτε ακολουθούν τους ήρωες στ’ αλήθεια να χορεύουν και να τραγουδούν, στήνοντας μια ταινία που σε βυθίζει από την αρχή στη μαγεία της φαντασίας. Ο Ντελ Τόρο μας έχει καλομάθει σ’ αυτή την αρκαδική φαντασμαγορία, η οποία στο έργο του συναιρεί την αρχαία με τη λατινική μαγική μυθολογία, και με άλλες ταινίες του, όπως ο Λαβύρινθος του Πάνα (2006). Εδώ ο μυθικός του κόσμος συναντά τη νοσταλγία του σινεμά –και της εποχής– του ’50-’60, με τις καστανιέτες και τα ρομαντικά τραγούδια και όλη την αστική κουλτούρα και ατμόσφαιρα που σήμερα τη λέμε «βίντατζ». Η μαεστρία του σε οδηγεί από την πρώτη στην τελευταία ονειρική σκηνή της ταινίας χωρίς να το πολυκαταλάβεις, παρ’ ό,τι μεσολαβούν δύο ολόκληρες ώρες. Ο υποβρύχιος κόσμος στο τέλος –και στην αριστουργηματική αρχή– μοιάζει με μήτρα που εγκυμονεί ένα υπερπέραν ανέγγιχτο στα ανθρώπινα μάτια, σιωπηλό σαν τον κόσμο του βυθού, που τον διεμβολίζει και τον αφουγκράζεται μόνο η ποίηση. Ο κινηματογράφος, στην πιο ολοκληρωμένη του μορφή, στην τελείωσή του, δεν μπορεί παρά να είναι καθαρή ποίηση –ούτε θέατρο, ούτε μυθιστόρημα, ούτε ακρόαμα, ούτε θέαμα– ένας λυρισμός ερωτευμένων. Έστω και μέσα από μιαν ανωρίμαστη αφέλεια, σαν του αμερικανικού σινεμά, με τυπικούς χαρακτήρες και κοινότοπο στη μορφή του δράμα. Σημασία έχει που στο τέλος δεν μπορείς παρά να μαγευτείς. Κατακλείδα οι στίχοι του Τζελαλαντίν Ρουμί, του Ρωμιοπέρση βάρδου του Αγαπημένου:
«Τα μάτια μου βλέπουν μόνο το πρόσωπο του Αγαπημένου.
Τι υπέροχη θωριά!»
Κι ας είναι τα μάτια της Ελάιζα, που αναλαμβάνεται υποβρυχίως στα ύδατα, κλειστά.
Το σενάριο είναι μια συνεργασία του Ντελ Τόρο με τη Βανέσα Τέιλορ. Η Σάλι Χόκινς ως Ελάιζα Εσπόζιτο, απόλυτα εκφραστική στον βουβό της ρόλο, γοητευτική η Οκτάβια Σπένσερ ως Ζέλντα Φούλερ. Ο Νταγκ Τζόουνς πίσω από το περίτεχνο μακιγιάζ και τη στολή παίζει το αμφίβιο ον, που, όπως όλοι οι χαρακτήρες, είναι τυπικοί, σαν σε καρτούν. Εκτός ίσως από εκείνον του Τζάιλς, που τον υποδύεται ο Ρίτσαρντ Τζένκινς. Οι Χόκινς, Σπένσερ και Τζένκινς είναι οσκαρικοί υποψήφιοι. Ο Μάικλ Σάνον είναι ο επικεφαλής ασφαλείας και ο Μάικλ Στούλμπαργκ ο δρ. Χοφστέτλερ. Η ατμοσφαιρική μουσική είναι του Αλεξάντρ Ντεσπλά, η φωτογραφία του Νταν Λάουστσεν και το μοντάζ του Σίντεϊ Γιολίνσκι.
Μια ταινία, όπως λέγανε παλιά, για μικρά και μεγάλα παιδιά.
- Unable to perceive the shape of You, / I find You all around me. / Your presence fills my eyes with Your love, / It humbles my heart, For You are everywhere.
- Τζελαλαντίν Ρουμί, Ο Αγαπημένος, απόδοσις Καδιώς Κολύμβα, εκδόσεις «Αρμός», σ. 36.
Αόρατη κλωστή
Στου έρωτα τα νήματα πλέκεται και η νέα ταινία του Πολ Τόμας Άντερσον, Αόρατη κλωστή, με απόλυτο σολίστα τον Ντάνιελ Ντέι Λούις, που δήλωσε πως αυτή η ταινία θα είναι το κύκνειο άσμα του. Τι άσμα, αλήθεια! Γιατί ο Ντέι Λούις είναι η ψυχή της ταινίας και απόλυτα κλέβει την παράσταση κι ας έχει δίπλα του τη Βίκι Κριπς, της οποίας επίσης η ταινία τής χαρίζεται, δίνοντάς της μια πάρα πολύ δυνατή ερμηνεία. Εδώ δεν έχουμε την αρκαδική μυθολογία του Μεξικανού Ντελ Τόρο. Εδώ έχουμε το περίκλειστο αριστοκρατικό βρετανικό φλέγμα, σε μια ατμόσφαιρα που έντονα θυμίζει τον κόσμο του Όσκαρ Γουάιλντ. Και ο βέρος Αμερικανός (Καλιφορνέζος) Άντερσον κατάφερε να μπει μέσα του, με κύριο οδηγό του τον μαιτρ του φλέγματος στο σινεμά, τον Άλφρεντ Χίτσκοκ.
Ο Ρέινολντς Γούντκοκ είναι μόδιστρος υψηλής μόδας στο μεταπολεμικό Λονδίνο (η νοσταλγία αυτής της εποχής τείνει να γίνει φαινόμενο στις φετινές ταινίες· τυχαίο;). Είναι ο αγαπημένος ράπτης της Αυλής και των κυριών της αριστοκρατίας, από τις οποίες ψωμίζεται έναν λιπαρό βίο, ζώντας στο σπίτι-εργαστήριό του, απερίσπαστος από οποιαδήποτε άλλη μέριμνα, πλην της ραπτικής. Για τον κ. Γούντκοκ, η υψηλή ραπτική είναι μια μορφή υψηλής τέχνης, η οποία δημιουργείται σε ατμόσφαιρα απόλυτης ρουτίνας και ηρεμίας. Τα ενδύματα, επίσης, είναι για τον μόδιστρο, έργα τέχνης, που περιμένουν όχι απλώς να φορεθούν, αλλά να τιμηθούν από τα φέροντα σώματα που ντύνουν. Η απόλυτη καλλιτεχνική εσωστρέφεια. Σε αυτόν τον κόσμο εισβάλλει μια ωραία πρωία, που ο κ. Γούντκοκ παίρνει το πρωινό του στην εξοχική του κατοικία, η Άλμα, μια κοπέλα της επαρχίας, στην ώριμη νεότητά της, ένα εργαζόμενο κορίτσι, το ίδιο μοναχικό όπως ο κ. Γούντκοκ. Η Άλμα γίνεται σύντομα αυτό που λέει το όνομά της, «ψυχή», για τον λιγάκι προβεβηκότα στην ηλικία Ρέινολντς. Στον ειδωλολατρικό του κόσμο, βέβαια, όπου ο ίδιος λατρεύεται ως μοναδικός θεός, μια ράπτρια σαν την Άλμα δεν μπορούσε παρά να είναι μία από τις παλλακίδες. Να, όμως, που η κοπέλα της επαρχίας έχει τελικά ψυχή και κλέβει την καρδιά και την ψυχή του κυρίου της. Ο μυγιάγγιχτος Ρέινολντς θα συγχωρέσει την αναστάτωση που φέρνει η παρουσία της Άλμας και θα δεχθεί ακόμα και αυτό που σε όλη του τη ζωή αρνούνταν: τη σωματική εγγύτητα και στοργή.
Δεν θα σας δώσω άλλα στοιχεία για την ταινία, παρά μόνο μερικές παρατηρήσεις. Ο υψηλός ερμηνευτής Ντάνιελ Ντέι Λούις υποδύεται τον κ. Γούντκοκ με αξιοθαύμαστη ακρίβεια, που μοιάζει με τις απόλυτης ακρίβειας βελονιές του ράπτη. Δείτε μόνο την εκφορά του λόγου από τον μαΐστορα αυτόν της υποκριτικής. Ακόμα κι αν δεν γνωρίζεις αγγλικά, οι λέξεις εντυπώνονται μέσα σου. Σε αυτό το αποτέλεσμα, φυσικά, ορατό είναι το πατρόν του σκηνοθέτη Άντερσον. Οι δυο τους, άλλωστε, με αντίστοιχα αποτελέσματα, έχουν ξανασυνεργαστεί στο Θα χυθεί αίμα (2007).
Ο Άντερσον πάλι ενορχηστρώνει την ταινία του με απόλυτη ακρίβεια, συνθέτοντας μεγάλης διάρκειας πλάνα τράβελινγκ με αλληλουχίες κοντινών πλάνων, που εγκιβωτίζουν τη δράση, στο μεγαλύτερο μέρος του έργου, στη γεωγραφία των προσώπων του Ντέι Λούις και της Βίκι Κριπς, που υποδύεται την Άλμα. Κοντά τους, τρίτη η Λέσλι Μάνβιλ, που υποδύεται την αυστηρή αδερφή του Ρέινολντς, τη Σίριλ, που διευθύνει τον οίκο μόδας.
Απόλυτα μια ταινία ηθοποιών, δηλαδή απόλυτα μια ταινία του σκηνοθέτη τους, που εξαντλεί ως την τελευταία ρανίδα τα υποκριτικά τους προσόντα. Η σινεφιλία είναι η κρυμμένη κλωστή που ενώνει αυτό το καλοραμμένο και οπωσδήποτε αριστοκρατικό κινηματογραφικό κοστούμι. Η τελειότητα της ραφής, που κρύβει επιδέξια όλες τις πολλές σινεφιλικές αναφορές, είναι αξιοθαύμαστη επίσης.
