Του Τάσου Χατζηαναστασίου* από την Ρήξη φ. 154
Ανάμεσα στα πολλά και σπουδαία θέματα, άλλα διαχρονικά, άλλα σύγχρονα, που πραγματεύεται το αριστούργημα του Καταλανού συγγραφέα Ζάουμε Καμπρέ, Confiteor, αναδεικνύεται κι αυτό της κατάστασης της Παιδείας στον δυτικό κόσμο. Το παρακάτω απόσπασμα είναι πολύ αποκαλυπτικό για τον τρόπο που αντιμετωπίζονται οι κλασικές και γενικότερα οι ανθρωπιστικές σπουδές. Τη θέση των κλασικών κειμένων με διαχρονική αξία και παγκόσμια ακτινοβολία έχουν πάρει, στην καλύτερη περίπτωση, κοινωνιολογικές μελέτες που φωτογραφίζουν απλώς τη συγκυρία, άλλοτε εύστοχα, άλλοτε εντελώς στρατευμένα. Στη χειρότερη περίπτωση, περιορίζονται σε όσα επιτάσσει η κυρίαρχη ιδεολογία: «Σπουδές των έμφυλων ταυτοτήτων» και μπόλικη ανάδειξη της υποκειμενικότητας, ενώ περισσεύουν τα κείμενα χαμηλής ποιότητας και καθαρά χρηστικού χαρακτήρα, όπως οι συνταγές μαγειρικής και οι οδηγίες χρήσης διάφορων συσκευών. Έτσι, όμως, ένας τεράστιος πλούτος, που αποτέλεσε για αιώνες τη βάση του ευρωπαϊκού και γενικότερα του δυτικού και παγκόσμιου πολιτισμού, μένει πλέον χωρίς κληρονόμους. Μία ολόκληρη ανθρωπιστική παράδοση, με διαχρονικά νοήματα για όλα τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν τον άνθρωπο, απαράμιλλης πνευματικής, αισθητικής και γλωσσικής αξίας, διακόπτεται βίαια, καθώς όχι μόνον δεν παραδίδεται ως παρακαταθήκη στην επόμενη γενιά, αλλά συχνά λοιδορείται, περιφρονείται, συκοφαντείται. Ο δε μόχθος που απαιτείται για την εκμάθηση των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών, όχι μόνο για να απολαμβάνει και να κατανοεί κανείς τα κλασικά κείμενα από το πρωτότυπο, αλλά και ως γνώση, γλωσσική καλλιέργεια και ως κορυφαία άσκηση στην πνευματική πειθαρχία, στη συγκέντρωση και στην κριτική σκέψη, θεωρείται περιττός και χρήσιμος μόνον για ορισμένες επιστημονικές ειδικότητες, όπως των κλασικών φιλολόγων, που κι αυτοί θεωρούνται πλέον περιττοί για τη χρησιμοθηρική και αγοραία αντίληψη που καταλαμβάνει σταδιακά κάθε χώρο δημιουργίας και ζωής.
Έτσι, για να παρηγοριόμαστε κι εμείς εδώ στην Ελλάδα όπου, ειδικά οι κλασικές σπουδές και γενικότερα οι ανθρωπιστικές θεωρούνται πλέον ξεπερασμένες, αν όχι και άχρηστες, πως δεν είμαστε οι μόνοι, ούτε καν οι πρωταθλητές της αμάθειας και της σύγχρονης βαρβαρότητας. Απλώς ακολουθούμε, σαν ατάλαντοι κομπάρσοι ενός αλλόκοτου και θλιβερού θιάσου μιας κακόγουστης και χαμηλού επιπέδου παράστασης. Παραθέτω το απόσπασμα χωρίς άλλον σχολιασμό. Σημειώνω μόνο ότι το απόσπασμα που χρησιμοποιεί ο καθηγητής στην πανεπιστημιακή αίθουσα αποτελεί μία από τις γνωστότερες, στον δυτικό κόσμο, ωδές του Οράτιου, που για δεκαετίες διδασκόταν στη μέση εκπαίδευση. Από το ίδιο βιβλίο, το πρώτο, προέρχεται και η πολυχρησιμοποιημένη φράση: Carpe diem, άδραξε (αξιοποίησε) τη μέρα.
«Το είπε ο Οράτιος: Tu ne quasieris (scire nefas) quem mihi, quem tibi/fi-nem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios/temptaris nume-rous». (Οράτιος, Βιβλίο 1, Ωδή 11: Εσύ, Λευκονόη, μη ζητάς να μάθεις (δεν επιτρέπεται να γνωρίζεις), ποιο τέλος έχουν δώσει για μένα και για σένα οι θεοί, ούτε να το προσπαθείς με Βαβυλώνιους αστρολόγους).
Σιωπή. Κάποιοι κοίταζαν από το παράθυρο. Άλλοι είχαν χαμηλώσει το βλέμμα/
«Τι σημαίνει, κύριε;» ρώτησε μια ξύπνια κοπέλα με τεράστια κοτσίδα.
«Δεν έχεις κάνει λατινικά;» είπε έκπληκτος ο Αντριά.
«Έεε…»
«Κι εσύ;» στο αγόρι κοντά στο παράθυρο.
«Εγώ, έεε…»
Σιωπή. Ο Αντριά Αντέρβολ απευθύνθηκε, ανήσυχος, σε όλη την τάξη:
«Κανείς δεν έχει κάνει λατινικά; Κανείς φοιτητής στο μάθημα της Ιστορίας των Αισθητικών Ιδεών δεν έχει κάνει ποτέ λατινικά;»
Έπειτα από μία κάπως επίπονη ανάκριση, προέκυψε ότι μόνο μία κοπέλα είχε κάνει λατινικά: εκείνη με την πράσινη κορδέλα στα μαλλιά. Ο Αντριά πήρε βαθιές ανάσες για να ηρεμήσει.
«Κύριε, τι σημαίνει, τελικά η φράση του Οράτιου;»
«Σημαίνει αυτό που αναφέρεται στις Πράξεις, στη δεύτερη επιστολή του Αγίου Πέτρου και στην Αποκάλυψη».
Ακόμη πιο βαθιά σιωπή. Ώσπου ένας μυαλωμένος φοιτητής, ρώτησε, και τι αναφέρεται στις Πράξεις και τα λοιπά;
«Στις Πράξεις και τα λοιπά λέει ότι η μέρα του Κυρίου θα έρθει σαν κλέφτης μέσα στη νύχτα».
«Ποιου κυρίου;»
«Έχει διαβάσει κανείς τη Βίβλο, έστω και μία φορά;»
Επειδή δεν ήταν διατεθειμένος να ανεχτεί κι άλλη ντροπιαστική σιωπή, είπε, ξέρετε κάτι, ας το αφήσουμε εδώ. Ή μάλλον όχι: την Παρασκευή θα μου φέρετε ο καθένας μία φράση από κάποιο λογοτεχνικό έργο που έχει σχέση με αυτό το μοτίβο.
«Τι σημαίνει μοτίβο, κύριε;»
«Και μέχρι την Παρασκευή θα πρέπει να έχετε διαβάσει ένα ποίημα και να έχετε πάει στο θέατρο. Θα μου δώσετε αναφορά για τα πάντα».
Τότε, μπροστά στα αμήχανα βλέμματα των φοιτητών, ξύπνησε ανοίγοντας διάπλατα τα μάτια. Και, όταν θυμήθηκε ότι δεν ήταν όνειρο, αλλά η ανάμνηση από το τελευταίο του μάθημα, του ήρθε να κλάψει.»
*Φιλόλογος
