Ο συγγραφέας, ο οποίος είχε βραβευτεί με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2019, μιλάει αποκλειστικά στο «Βήμα» για την ανάγνωση, την τέχνη και τον κόσμο
του Σπύρου Μόσκοβου από Το Βήμα
Εξακολουθεί να κρατά καθημερινά ιδιόχειρες σημειώσεις. Μου δείχνει τη χθεσινή καταχώριση στα ελληνικά, είναι ο στίχος «ου γαρ τ’ αγνώτες θεοί αλλήλοισι πέλονται αθάνατοι» από την Οδύσσεια, το σημείο όπου στην Ωγυγία η νύμφη Καλυψώ αναγνωρίζει αμέσως τον Ερμή, επειδή οι θεοί αναγνωρίζονται αυθόρμητα όταν συναντηθούν. Ο σλοβενικής καταγωγής αυστριακός νομπελίστας Πέτερ Χάντκε ζει εδώ και 35 χρόνια στη Σαβίλ, λίγο έξω από το Παρίσι.
«Η Σαβίλ είναι παντού. Ισως οι μικροί τόποι σημαίνουν περισσότερα από τους μεγάλους».Σε αυτό το σπίτι διαβάζει λίγα ελληνικά κάθε μέρα, Oμηρο, τους τραγικούς ή τη Βίβλο. «Τα ελληνικά κείμενα με υποχρεώνουν να συγκεντρωθώ, να βρω έναν ρυθμό που δεν πρέπει με τίποτα να χάσω. Η λογοτεχνία είναι ρυθμός, ο Νίτσε είχε πει ότι ξεκινά με τον ρυθμό και καταλήγει στη ρίμα. Προσωπικά προτιμώ η λογοτεχνία να ξεκινά με τον ρυθμό και να σταματά με τον ρυθμό, αλλά όχι με ρίμες».
Και μετά απαγγέλλει αργά τον χθεσινό ομηρικό στίχο. «Διαβάζω όχι μόνο επειδή θέλω να διαβάσω, αλλά επειδή νιώθω την ανάγκη να αποκρυπτογραφήσω, να συλλαβίσω. Πολλοί θεωρούν κακό για την ποίηση τον συλλαβισμό. Κι όμως, από δύο συλλαβές που συμπλέκονται μεταξύ τους δημιουργείται ένας εντελώς καινούργιος κόσμος, αν το συγκρίνει κανείς με το να έχει ολόκληρη τη λέξη κιόλας μπροστά στα μάτια του».
Στίχος της ομηρικής «Οδύσσειας», χειρόγραφα σχολιασμένος από τον αυστριακό νομπελίστα
Τα αμελητέα και το καίριο
Πάνω στο γραφείο οι κινεζικές, ιαπωνικές και κορεατικές μεταφράσεις έργων του που του έστειλε ο Suhrkamp, ο εκδοτικός του οίκος. Στα μάτια του οι εξωτικές αυτές εκδόσεις έχουν μόνο μία διαφορά, η ανάγνωση στα κινεζικά και στα ιαπωνικά αρχίζει από την τελευταία σελίδα, στα κορεατικά ωστόσο «κανονικά» από την πρώτη. Περνώντας μπροστά από το υπνοδωμάτιο το μάτι μου παίρνει την ελληνική μετάφραση του βιβλίου του Οι χαμένες εικόνες κι ένα αχρησιμοποίητο τζάκι γεμάτο τακτοποιημένα κλαριά, κλάδων κατάλογο.
Ο Χάντκε αφιέρωσε τη ζωή του σε ένα εγχείρημα, να πλάσει μια επική γλώσσα όχι για τα ανδραγαθήματα και τους άθλους των ανθρώπων, αλλά για τα ταπεινότερα των πραγμάτων, πεπεισμένος ότι από τα αμελητέα μπορείς να αντλήσεις το καίριο. «Oλα ξεκινούν από την αναξιότητα του πολέμου και του θανατικού, όπως τη βλέπουμε στην Οδύσσεια. Εκατοντάδες χρόνια μετά ο δημιουργός των Ανακρεόντειων είναι σαν να λέει «ναι» στον Oμηρο, αλλά χωρίς τους σκοτωμούς. Αυτός βέβαια δεν έγραψε έπος. Εγώ θέλω να δημιουργήσω ένα έπος, αλλά χωρίς ποιήματα, να αφηγούμαι κι όλο να αφηγούμαι ή, όπως θα λέγαμε, να καταστρώσω ένα δραματικό έπος της ειρήνης».
Βόλτα μετά στη λιμνούλα του Ιρσίν εκεί κοντά, όχι μακριά από τις Βερσαλλίες, μια περιοχή γεμάτη τεχνητές λίμνες που είχε κατασκευάσει παλιά ένας τοπικός ευγενής για να αρδεύει τους κήπους του. «Σκέφτομαι τον νεκρό βάτραχο που κείτεται εκεί στην όχθη της λίμνης. Είναι η εποχή μετά τον χειμώνα που οι βάτραχοι βγαίνουν από τα δάση κι έρχονται να ζευγαρώσουν, ύστερα από δυο μήνες γεννιούνται τα βατραχάκια και τ’ αυτοκίνητα τα τσαλαπατάνε στους δρόμους. Κι έτσι προχωρά η ζωή».
Oπως προχώρησε και ο κόσμος από την εποχή που ο Χάντκε κηρύχθηκε αποσυνάγωγος, επειδή καυτηρίασε τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Στο μεταξύ μαίνονται νέοι πόλεμοι, προς τα πού βαδίζουμε; «Δεν μπορούμε εμείς να πάρουμε τώρα την τελική απόφαση για το πώς θα προχωρήσουν τα πράγματα επί τη βάσει των ειδήσεων. Από νέος ήδη είχα το ηλίθιο όραμα ότι υπήρχε κι ένας άλλος χρόνος πέρα από τον επίσημο, όπως και ότι υπάρχει κι ένας άλλος κόσμος πέρα από τον σημερινό. Το σημερινό δεν είναι το παν. Το σημαντικό είναι να δώσει κανείς με αυτό που πράττει ένα παράδειγμα για το τι μπορεί να είναι ένας άλλος, ένας διαφορετικός κόσμος».
Η γραφή και ο κόσμος
Η κοσμολογία του Χάντκε προϋποθέτει την τόλμη να αναδιοργανώσει κανείς με τη γραφή την καθεστηκυία τάξη των πραγμάτων. Αλλά πώς ακριβώς; «Να διαβάσει κανείς τον κόσμο, να τον απαγγείλει. Κάνει κανείς ό,τι μπορεί, προηγουμένως κάνει ό,τι δεν μπορεί, αν και αυτό που δεν μπορεί να κάνει κανείς είναι πολύ πιο ενδιαφέρον απ’ αυτό που μπορεί. Oλοι νομίζουν ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα, αυτοί είναι που καταστρέφουν τον κόσμο μας».
Με συλλαμβάνει αστεϊζόμενος να μην ξέρω τι λέει σήμερα το ωροσκόπιό μου. «Oπου και να γυρίσει κανείς, όποιο κανάλι και ν’ ανοίξει, υπάρχει κάποιος που κάτι ξέρει. Αλλά είναι πολύ ωραίο να παραδέχεται κάποιος πως δεν ξέρει κάτι. Να μην ξέρει και απλά να λέει κάτι κάθε τόσο, όπως οι μεγάλοι μουσικοί, ο Μπομπ Ντίλαν, οι Beatles, οι Kinks, ο Σούμπερτ ίσως. Για μένα δεν υπάρχει τίποτα άλλο εκτός από την τέχνη, κι ας γίνεται σήμερα τόση κατάχρησή της. Τα περισσότερα παράσιτα της ανθρωπότητας ζουν γύρω από την τέχνη και δεν έχουν ιδέα. Κοίτα εκεί ένα κοράκι, δεν υπάρχει πιο λαμπερό μαύρο από το κορακίσιο».
Δεν μας απομένει στη Σαβίλ παρά μια αναφορά στη νέα διεθνή πραγματικότητα του Ντόναλντ Τραμπ. «Eχει σλοβένα γυναίκα, ίσως του δώσει ένα βιβλίο μου να διαβάσει, μια κι είμαι κι εγώ Σλοβένος, για να αλλάξει έτσι τον κόσμο».
Οικολογική κριτική
Στην Ελλάδα η κριτική ερμήνευσε πρόσφατα το έργο του Χάντκε Δοκίμιο για τον μανιταρομανή και ως οικολογική κριτική και συνηγορία υπέρ της φύσης. «Δεν ξέρω, γράφω στο βιβλίο αυτό για κάποιον που τρελαίνεται από τις ομορφιές της φύσης, καμώνεται ότι όλο ψάχνει και βρίσκει, μετά τρελαίνεται πραγματικά και στο τέλος λυτρώνεται, μπορεί από κάποιον φίλο ή από μια αγάπη. Αλλά είναι καλό που υπάρχει αυτή η τρέλα, κάθε εποχή έχει τη Θεία Κωμωδία της, την Κόλαση, το Καθαρτήριο, αλλά και τον Παράδεισό της που μπορεί μερικές φορές να είναι πολύ όμορφος».
