Νιάρχος: Μια δωρεά υπέρ δημοσίου;

Η εταιρεία «Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Α.Ε» και το ελληνικό Δημόσιο

Του Κώστα Σαμάντη από την Ρήξη φ. 131

Ο θεσμός των εθνικών ευεργετών υπήρξε τις προηγούμενες δεκαετίες ωφέλιμος όσο και αρκετά σωτήριος, κάποιες φορές, κυρίως την περίοδο της επανασύστασης του ελληνικού κράτους. Σύμφωνα με αυτόν, Έλληνες οι οποίοι, στην πλειονότητά τους, είχαν κτίσει οικονομικές αυτοκρατορίες στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, επέστρεφαν στη γη που τους γέννησε, κτίζοντας σχολεία, νοσοκομεία και ιδρύματα, σε μια κίνηση ηθικής υποχρέωσης, κατά την οποία ευεργετούσαν τα πατρώα εδάφη από τη μία, αλλά εξασφάλιζαν και την αιώνια μνημόνευση από την άλλη. Κάποιες φορές βέβαια η όλη κίνηση γινόταν σε επίπεδο εξιλασμού για οικονομικά σκάνδαλα που είχαν αφήσει βαθιά το στίγμα τους στον ελλαδικό χώρο (βλέπε Συγγρός και Λαυρεωτικά). Σε γενικό βαθμό πάντως, η Ελλάδα όντως έχει ευεργετηθεί από τον συγκεκριμένο θεσμό, μιας και οι δωρεές είχαν γίνει σε κρίσιμες για τη χώρα μας περιόδους.
Σ τις 9 Αυγούστου του 2009, δημοσιεύεται η σύμβαση την οποία συνήψε το ελληνικό δημόσιο από τη μία και το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος από την άλλη, που αφορούσε στην ίδρυση του «Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος». Στη σύμβαση το κράτος παραχωρούσε έκταση 280 στρεμμάτων στο ίδρυμα, το οποίο αναλάμβανε ιδίοις εξόδοις να κατασκευάσει τις αναγκαίες υποδομές και να αναπλάσει τον περιβάλλοντα χώρο. Παρ’ ότι η εντύπωση των τελευταίων ημερών είναι ότι το νέο κέντρο πολιτισμού θα ανήκει στο ελληνικό κράτος, στην πραγματικότητα αυτό δεν είναι επακριβώς αληθές.
Σύμφωνα με τη σύμβαση, τη διαχείριση του Κέντρου Πολιτισμού αναλαμβάνει η νεοσύστατη ανώνυμη εταιρεία ειδικού σκοπού «Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος Α.Ε», η οποία, με την ολοκλήρωση των εργασιών θα στελεχωθεί με άτομα που θα επιλέξει το κράτος. Η σύμβαση είναι σαφής: Η Α.Ε. δεν υπάγεται στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, ενώ θα λειτουργεί ως φορέας ιδιωτικού δικαίου. Το ελληνικό δημόσιο μάλιστα υποχρεούται στη χρηματοδότηση του ιδρύματος μέσω του υπουργείου Οικονομικών, στο οποίο και υπάγεται. Αξίζει να αναφέρουμε ότι το ίδρυμα απαλλάσσεται από κάθε είδους φόρο, του Φ.Π.Α. και των ανταποδοτικών τελών εξαιρουμένων.
Σύμφωνα με όσα είναι γνωστά, στο κτήριο θα φιλοξενηθεί η Εθνική Βιβλιοθήκη με τους 1.000.000 τόμους που διαθέτει, ενώ οι υποδομές του ιδρύματος είναι ικανές να φιλοξενήσουν διπλάσιο αριθμό. Επίσης θα φιλοξενηθεί η Εθνική Λυρική Σκηνή στο σύνολό της (υποδομές, διοικητικές υπηρεσίες, αποθήκες κ.λπ.). Αναφέρουμε ότι θα φιλοξενηθούν, μιας και από τη σύμβαση προβλέπεται η καταβολή οικονομικής ενίσχυσης, ως έξοδα στέγασης για τις υπηρεσίες που θα παρέχει το ίδρυμα προς τα δύο αυτά κέντρα, καθώς και για την κάλυψη των λειτουργικών δαπανών που θα προκύψουν από αυτή τη φιλοξενία. Η εκτίμηση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, σε έκθεσή του, υπολογίζει ότι για μεν την Εθνική Βιβλιοθήκη θα χρειαστεί πρόσθετη επιχορήγηση 10.000.000 ευρώ, για δε τη Λυρική Σκηνή 5.000.000 ευρώ, τη στιγμή που η τελευταία παρουσιάζει ήδη ζημιές που προσεγγίζουν τα 2.000.000 ευρώ. Είναι απορίας άξιο, σε αυτήν τη δύσκολη οικονομική συγκυρία η οποία πλήττει έντονα τον τομέα του πολιτισμού στη χώρα μας, το πού θα βρεθούν τα χρήματα αυτά. Σε αυτό το σημείο επανερχόμαστε στα της φιλοξενίας, μιας και το ίδρυμα διατηρεί το δικαίωμα «έξωσης» τόσο της Λυρικής όσο και της Βιβλιοθήκης, στην περίπτωση που πιστεύει ότι παραβιάζουν τους όρους της σύμβασης. Ακόμη περισσότερο είναι εντυπωσιακός, τουλάχιστον, ο όρος της σύμβασης σύμφωνα με τον οποίο το Ίδρυμα Νιάρχου διατηρεί ακέραιο το δικαίωμα να ζητήσει τη λύση της σύμβασης και ταυτόχρονα την επιστροφή του κόστους υλοποίησης (ποσόν το οποίο έχει φτάσει τα 617.000.000 ευρώ) και μάλιστα εντός προθεσμίας τριών μηνών, σύμφωνα με τον Γιώργο Αγουρίδη, στέλεχος του ιδρύματος και με όσα δήλωσε στο Βήμα τον Ιούνιο του 2016. Αυτονόητο είναι βέβαια ότι το όνομα του ευεργέτη θα είναι ταυτόχρονα και η ονομασία του ιδρύματος και θα βρίσκεται παντού, σε κάθε εκδήλωση, σε κάθε διαφημιστικό μέσον, σε κάθε παρουσία που θα συνοδεύει τη δραστηριότητά του.
Ο επισκέπτης του κτηρίου του «Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος» προφανώς και θα εντυπωσιαστεί. Κτισμένο πάνω στα σχέδια ενός εκ των κορυφαίων αρχιτεκτόνων του κόσμου, του Ρέντζο Πιάνο, είναι ό,τι πιο σύγχρονο έχει κατασκευαστεί παγκοσμίως και αυτό όχι μόνο σε σχέση με τη λειτουργικότητα και τα υλικά κατασκευής των χώρων που εμπεριέχει, αλλά, ακόμη περισσότερο, σε σχέση με τη φιλική προς το περιβάλλον πρόταση που το χαρακτηρίζει. Αξίζει να αναφέρουμε ότι έχει μελετηθεί και κατασκευαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι αυτόνομο 100% όσον αφορά στην ύδρευσή του (μέσω της αφαλάτωσης θαλάσσιου νερού που προσλαμβάνει από τον όρμο του Φαλήρου και του βρόχινου νερού το οποίο συλλέγει), αλλά και αυτόνομο κατά 80% όσον αφορά στην ηλεκτροδότησή του, μέσω των φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων που διαθέτει. Στοιχεία πολύ σημαντικά, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τις ανάγκες ύδρευσης του εκτεταμένου πάρκου που το περιβάλλει, όσο και των σημαντικών αναγκών σε ηλεκτρικό ρεύμα που απαιτούν οι ενεργοβόρες δραστηριότητες, η θέρμανση του κτηρίου, αλλά και οι εκδηλώσεις του ιδρύματος. Στη λειτουργικότητα του κτηρίου και των αιθουσών, ο επισκέπτης θα έρθει αντιμέτωπος με τις πιο σύγχρονες αντιλήψεις που αξίζει να διέπουν δημόσια κτήρια. Στα παραπάνω όμως αξίζει να κάνουμε δύο, τρεις, επιπλέον επισημάνσεις.
Ήδη τα σωματεία εργαζομένων της Λυρικής Σκηνής νιώθουν ανασφάλεια για το καινούριο εργασιακό καθεστώς που θα προκύψει και το οποίο η διοίκηση αρνείται να διασαφηνίσει και αυτό ξέρουμε πόσο προβληματικό μπορεί να είναι.
Επίσης στο πλαϊνό μέρος της υδατοκατασκευής (ολυμπιακών προδιαγραφών, είναι η αλήθεια), που δεσπόζει στον εξωτερικό χώρο, γίνονται ήδη αρχαιολογικές ανασκαφικές εργασίες, μιας και ο χώρος ήταν στα χρόνια της Αθηναϊκής Δημοκρατίας χώρος ταφών. Στον μικρό αρχαιολογικό χώρο ο οποίος ανασκάβεται έχουν βρεθεί τάφοι που αναφέρονται και διευκρινίζουν το περίφημο Κυλώνειο Άγος της τότε εποχής. Εύλογα κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί για το κατά πόσον το εύρος των συγκεκριμένων ευρημάτων περιορίζεται στον συγκεκριμένο χώρο ανασκαφής ή ήταν τόσο εκτεταμένα, ώστε να επεκτείνονται και στα θεμέλια του ιδρύματος.
Τέλος, αλλά όχι ελάχιστο, αξίζει να αναφερθούμε στη στελέχωση της διοίκησης του ιδρύματος. Στα τέλη Ιανουαρίου, το Βήμα δημοσίευσε την πληροφορία ότι για τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή προοριζόταν ο Γιώργος Κιμούλης. Ουδεμία απάντηση είχε υπάρξει τόσο από το ίδρυμα όσο και από την κυβέρνηση. Μόνο στις 26 Φεβρουαρίου, την επομένη της παράδοσης του ιδρύματος στο δημόσιο, ανακοινώθηκε ο διορισμός του Κιμούλη ως προέδρου σε αυτό, ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων, αλλά και μια έντονη συζήτηση για το κατά πόσον ο διορισμός αυτός εξυπηρετούσε τακτοποίηση ημετέρων ή υπάκουε στη λογική της επιλογής του «αρίστου» και ικανότερου σε αυτήν. Γνωρίζουμε ήδη τις απόψεις περί «αριστείας» που έχει η κυβέρνηση.
Όπως και νά ναι, το «Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος» ξεκίνησε το ταξίδι του και θα κριθεί σε τρία επίπεδα τουλάχιστον: Στο επίπεδο της συνετής οικονομικής διαχείρισης, στο επίπεδο της ομαλής στελέχωσής του (έξω και πέρα από λογικές διορισμών ημετέρων) και στο επίπεδο της πολιτιστικής πρότασης που θα αρθρώσει. Κάτι μας λέει ότι σύντομα θα χρειαστεί να επανέλθουμε.