του Γιώργου Καραμπελιά, από το Άρδην τ. 97, Ιούνιος-Σεπτέμβριος 2014
Οι συνέπειες που είχε η διάσπαρτη συγκρότηση του ελληνισμού αποτελούσαν συνείδηση για τους ίδιους τους επαναστάτες. Μόνο το κέντρο του γένους, η Κωνσταντινούπολη, θα μπορούσε να αποκαταστήσει την ενότητα του συνόλου. Γι’ αυτό και εκεί θα μεταφερθεί ή έδρα της επαναστατικής οργάνωσης, παρά τους κινδύνους μιας τέτοιας επιλογής. Γι’ αυτό και η μέριμνα για την εκδήλωση επαναστατικού κινήματος στην καρδιά της αυτοκρατορίας!
Στο «Σχέδιον Γενικόν» της Φιλικής περιλαμβανόταν και η εξέγερση των Ελλήνων της Πόλης. Αναφέρει σχετικά το άρθρον Ι΄
Η γνώμη ήτις ζητεί να κυριεύσωμεν αβλαβή τον στόλον, φαίνεται επωφελής […] αλλ’ όμως είναι πράγμα δυσκολοκατόρθωτον, επειδή η γνώμη αύτη ζητεί δυνάμεις εκτεταμένας και ικανάς […] ώστε αι μικραί δυνάμεις ημών δεν συγχωρούν άλλο παρά τον εμπρησμόν του στόλου, όστις να ενεργηθή ολιγόν τι πρότερον της αποστασίας της Ελλάδος…
Πράγματι, σύμφωνα με το «Μέγα Σχέδιον», ή «Σχέδιον Μερικόν», που είχε συνταχθεί από τον Κεφαλλονίτη Δ. Ευμορφόπουλο, ο ίδιος, σε συνεργασία με τον αρχηγό των πληρωμάτων του τουρκικού στόλου, τον Υδραίο καπετάν Γκιούστο, πλοίαρχο της τουρκικής ναυαρχίδας, θα έμπαζαν 400 ναυτικούς στον στόλο, τον οποίο και θα πυρπολούσαν εν μέρει, ενώ τον υπόλοιπο θα τον μετέβαλλαν σε επαναστατικό, θα έβαζαν φωτιά σε πολλά μέρη της πρωτεύουσας και θα δοκίμαζαν να συλλάβουν και τον ίδιο τον σουλτάνο. Γράφει σχετικά ο Φιλήμων:
Οι πάντες συνεφώνουν περί ενός και μόνου, περί της πρώτης εκρήξεως εν αυτή τη Κωνσταντινουπόλει, ως υπισχνουμένης το ήμισυ της επιτυχίας του πολέμου διά της πυρπολήσεως του εχθρικού στόλου εν τω ναυστάθμω και της εξαλείψεως του σουλτάνου και των μεγιστάνων εν τη αγνοία των θετών πυρκαϊών. Επί του προκειμένου ειργάσθη ο Υψηλάντης ιδίως και μέχρις απειλής περί παραιτήσεως.
Το «Μερικόν περί Κωνσταντινουπόλεως Σχέδιον» ήταν εξαιρετικά αναλυτικό. Αρκεί να διαβάσουμε ένα μέρος του:
«Ἄρθρον Ζ΄. Τούτων δὲ οὕτω διαταχθέντων, κατὰ τὴν τελευταίαν ἡμέραν ἐν διωρισμένῃ ὥρᾳ νυκτὸς δύνανται ἅπαντες να κινηθῶσιν εὐτάκτως πανταχόθεν πρὸς τὸ σκοπούμενον, καὶ να προφθάσουν τάχιστα καὶ ἀνεπαίσθητα εἰς τὰ πλοῖα τῶν ἐχθρῶν. […] Ὅταν ἀρχήσωσι μὲ τὰ κανόνια καὶ τουφέκια να πυροβολῶσι, ποῖος τολμᾷ να ἔμβη εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ μάλιστα ἐν καιρῷ νυκτός; […] ὁ ἐχθρὸς θέλει τρομάξει τόσον, ὥστε ἀπελπιζόμενος κατὰ θάλασσαν θέλει χάσει τὸ ἐν δεύτερον τῆς ζωῆς του».
[…]
Ἄρθρον ΙΑ΄. Εἰς κυρίευσιν τοῦ ταρσανᾶ πρέπει να διοργανίσητε καὶ τοὺς εὐρισκομένους εἰς τὸ μπάνιον (κάτεργο) σκλάβους, ὥστε τὴν ἰδίαν νύκτα να διακόψωσι τάς ἁλύσεις των. […]
«Ἄρθρον ΙΒ΄. Περὶ δὲ στερεᾶς, ἐὰν ἔσεις διορίσητε ἐκ τῶν φρονιμωτέρων κασάπηδων χιλιάρχους καὶ ἑκατοντάρχους, καθ’ ὂν τρόπον εἴπομεν καὶ εἰς τὸ ναυτικόν, εὐκόλως αὐτοὶ ἀφ’ ἑαυτῶν ἠμποροῦν να ἀναπληρώσουν ὄχι μόνον πέντε χιλιάδας, τάς ὁποίας νομίζομεν ἱκανάς, ἀλλ’ ἴσως καὶ περισσοτέρας. […]
«Ἄρθρο ΙΓ΄. […] τοιουτρόπως ὁ τύραννος βλέπων ἑαυτὸν πολιορκημένον, καιομένον καὶ πολεμούμενον, […] ταῦτα πάντα βλεπῶν καὶ ἀπορῶν, τόσον θέλει τρομάξει, ὥστε τὴν ἰδίαν ἢ τὴν δευτέραν ἡμέραν ἔσεται ἀναγκασμένος να ἐκλέξῃ ἓν ἀπὸ τὰ τρία ἢ τὴν φυγὴν ἢ να παραδοθῇ ἢ να καῇ μὲ ὅλους τοὺς συγγενεῖς του.»
Ο Δ. Θέμελης σε γράμμα του, στις 3 Ιανουαρίου 1821, υπερθεματίζει για την ανάγκη πλήγματος του «θηρίου» στην κεφαλή του, σύμφωνα με το νέο αυτό σχέδιο:
το θηρίον κτυπούμενον εις την ουράν ή και εις τους πόδας, θέλει ξεράσει το θανατηφόρον φαρμάκι του […] της κεφαλής του όμως κατατραυματισθείσης, νεκρωθείσης, το λοιπόν σώμα, όσον να κατασπαράξη, είναι πάντοτε με νεκράν και άνεργον κεφαλήν και δένεται ραδιώτατα. Όθεν ας διενεργηθή το σταλθέν σχέδιον, […] και ας μη παραβλεφθή και αμεληθή, διότι έπονται εμπόδια».
Ωστόσο ο Υψηλάντης είχε δυσαρεστηθεί σφόδρα με την απόρριψη του πρώτου σχεδίου και έφθασε μάλιστα ν’ απειλήσει ότι θα παραιτηθεί, ενώ σύμφωνα με μεταγενέστερη φράση του υποστήριξε ότι το σχέδιο απέτυχε εξαιτίας ορισμένων «δειλών εμπόρων». Ο Σέκερης, καταπικραμένος, του απάντησε σε επιστολή του στις 3 Ιανουαρίου 1821: «Ἡ Ἐκλαμπρότης Σᾶς τι ἐπροσμένατε; να ἴδητε τὰ πάντα ἕτοιμα καὶ χωρὶς κόπον πολύν, καὶ χρόνον μακρόν, καὶ δαπάνη ὄχι ὀλίγην καὶ τύχην λαμπράν; Τὰ καλὰ κόπῳ καὶ μόχθῳ κτῶνται. Μὴ πρὸς Θεοῦ ἀδημονήσετε καὶ παραιτηθῆτε!….
Στις 1 Φεβρουαρίου 1821 ο ίδιος απαντά και στον Ξάνθο: «… τι φόβους λέγεις, αδελφέ; Ποίος φοβείται; Ποίος εφοβήθη; Συ ή εγώ οπού είμαι καθήμενος εις το μακελειό». Και ο Κωνσταντίνος Καντιώτης, που είχε χρηματίσει γραμματέας του Καποδίστρια, καταγγέλλει τους εφόρους και μάλιστα τον Μαύρο και τον Κουμπάρη, ότι αρνήθηκαν να εκτελέσουν το σχέδιο γιατί φοβούνταν μη χάσουν τα εμπορεύματά τους και γιατί είχε ήδη προδοθεί το μυστικό. Μολαταύτα, η Πύλη κράτησε μυστικές τις αποκαλύψεις για έξι ακόμη εβδομάδες, ώσπου έπιασε τον Αριστείδη Παπά. Ύστερα απ’ αυτά, οι Τούρκοι έπιασαν και κρέμασαν τον Γκιούστο και άλλους είκοσι συντρόφους του και έκαναν έρευνες στα καταστήματα των Ρώσων υπηκόων Κουμπάρη, Μαύρου κ.ά. Ο Φιλήμων, με το ψύχραιμο βλέμμα που του προσέφερε η απόσταση των τριάντα πέντε χρόνων, μπορεί πλέον να εκτιμήσει ρεαλιστικότερα:
Tι ηδύναντο οι ολιγαριθμότατοι πάντοτε εν τοις κινουμένοις πλοίοις της γραμμής Υδραίοι; Τι ηδύναντο εικοσιπέντε, ή κα πλείονα φορταγωγά πλοία των Κεφαλλήνων διά τον Βόσπορον, το μέγα τηλεβολοστάσιον (Τοπχανάν), τον Κεράτειον κόλπον, την όλην από θαλάσσης περίμετρον της Κωνσταντινουπόλεως; […] ίνα καταβληθή τοσούτος συντεταγμένος οπωσδήποτε στρατός Γενιτσάρων και άλλων ταγμάτων διαφόρων όπλων, εξ εκατόν περίπου λογιζομένων χιλιάδων, κυριευθώσι δε τοσούτοι ισχυροί στρατώνες και τηλεβολοστάσια, πως επήρκουν, έστω και δεκαπεντακισχίλιοι, παίδες κρεοπωλών, κηπουροί και τοιούτοι άλλοι Θράκες και Ηπειρώται, ότε οι κάτοικοι Χριστιανοί άοπλοι όλως ήσαν και παντάπασιν απόλεμοι;
[…]
Λυπηρώς οι τοιαύτην σχεδιάσαντες την επανάστασιν της Κωνσταντινουπόλεως, ήτοι το κατά κεφαλής του τυράννου κτύπημα, υπέλαβον δυνατά τα αδύνατα, […] αποτέλεσμα αναπόφευκτον ήθελεν είσθαι η πλήρης θυσία και καταστροφή όλων των εν Κωνσταντινουπόλει Ελλήνων χριστιανών και των περιοίκων, και αύτη άνευ ουσιώδους βλάβης των Τούρκων.
