Από το Άρδην τ. 73, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2009
Δρ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Χημικὸς Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, Διδάκτωρ Γλωσσολογίας Πανεπιστημίου Αμβούργου, Ἐπιστημονικὸς συνεργάτης Πανεπιστημίων
Ἀθηνῶν & Ἁμβούργου, Ἐκπαιδευτικὸς στὸ Γενικὸ Λύκειο Κωφῶν & Βαρηκόων Ἁγίας Παρασκευῆς
Πρὸς τὸν κύριο Γιῶργο Καραμπελιᾶ,
Ἁγία Παρασκευή, 21 Ἰουνίου 2008
Διάβασα τὸ βιβλίο σου, τὸ «1922». Ὅ,τι καὶ νὰ πῶ θὰ εἶναι λίγο, δὲν μπορεῖ νὰ ἐκφράσῃ τὴν βαθιά μου συγκίνησι. Σοῦ ἐκφράζω τὰ πιὸ θερμά μου συγχαρητήρια γιὰ τὸ πόνημα αὐτό, τὸ ὁποῖο ὄχι μόνο εἶναι θεματολογικὰ σαφὲς καὶ ἐμπεριστατωμένο, ἀλλὰ καὶ κατορθώνει μὲ μία μοναδικὴ γλαφυρότητα νὰ μπεῖ μέσα στὴν ψυχὴ τοῦ ἀναγνώστη, νὰ ἀγγίξῃ τὶς πιὸ λεπτὲς καὶ εὐαίσθητες χορδές, νὰ προτρέψῃ σὲ μία δημιουργικὴ ἀπογύμνωσι ἀπὸ τὰ φτειασίδια καὶ τὰ ἀλλεπάλληλα πασαλείμματα καὶ ψευδεπίγραφα ἱμάτια, γιὰ νὰ τὸν βοηθήσῃ σὲ ἕνα −ὁμολογουμένως ὀδυνηρὸ− ἀναστοχαστικὸ ταξίδι σὲ βαθιὰ νερά: στὴν ἐξερεύνησι τῆς ἀτομικῆς καὶ κοινωνικῆς ταυτότητας, ποὺ σμιλεύεται καὶ ανασμιλεύεται μέσα ἀπὸ τὸ ἱστορικὸ στίγμα.
Ἔνοιωσα συνάμα καὶ θλῖψι καὶ χαρά. Θλῖψι, γιὰ τὸν σχιζοφρενῆ παρασιτισμό μας καὶ τὸν ἄχρωμο ψευδοδιεθνισμό μας, ἐκφράσεις ποὺ ἀποτυπώνουν στὸ χαρτὶ ἀκριβῶς τὴν καταθλιπτικὴ ταπείνωσι τῆς νεοελληνικῆς κοινωνίας. Χαρά, γιὰ τὸ αἰσιόδοξο μήνυμα στὸ τέλος, ὅπου ἀναδεικνύονται οἱ δημιουργικὲς δυνατότητες ποὺ ἔχουμε, νὰ ἀξιοποιήσουμε τὶς θετικές μας πλευρὲς καὶ νὰ κατορθώσουμε τὴν σύνθεσι, γιὰ νὰ ἐπουλώσουμε τὴν μεγάλη ἀνοιχτὴ πληγὴ ποὺ διαπυοῦται ἀσταμάτητα ἐδῶ καὶ δεκαετίες ὁλόκληρες.
Πολὺ δύσκολα −ἂν ὄχι καθόλου− θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ διαφωνήσῃ μὲ τὰ στοιχεῖα ποὺ παραθέτεις. Ἡ προδοσία τῆς ἴδιας τῆς ἱστορικῆς μνήμης ἔχει γίνει σήμερα ἡ κουλτούρα τῶν σκυλάδικων, μία ἡμιμαθὴς πολυπραγμωσύνη ἀπαραγνώριστη στὴν γεγονοτικότητά της καὶ ἀμείλικτη στὸν ἀποτροπιασμό της. Καί, σὰν ἀπὸ θαῦμα τῆς ἱστορικῆς εἰρωνείας, κατέληξε τὸ σύγχρονο ἑλληνικὸ κράτος −σύμφωνα μὲ τὴν Eurostat, ὅπως ἀνέφερε πρόσφατα ὁ δημοσιογράφος Γιάννης Μαρῖνος στὸ «Βῆμα»− νὰ συγκαταλέγεται μεταξὺ τῶν 25 πλουσιοτέρων κρατῶν τῆς Γῆς!!! Ὁ χυδαῖος παρασιτικὸς νεοπλουτισμός μας σαρώνει στὸ διάβα του ὅ,τι ἁγνότερο ἔχουμε, ἀλλοτριώνει τὴν πλούσια ἱστορική μας πορεία καὶ ἀφήνει πίσω του τὴν ταπείνωσι τοῦ Ἀνθρώπου νὰ χάσκῃ σὰν ἀποκαΐδι, μνημονεύοντας ἀδυσώπητα τὴν ὀργὴ τοῦ χρόνου.
Σὲ μία σύντομη, ὅμως, ἀναδρομὴ στὴν ἱστορία τῶν λεγομένων «δυτικῶν» κοινωνιῶν κάνω κάποιες σκόρπιες σκέψεις, ποὺ μοῦ δείχνουν ὅτι αὐτὸ τὸ κατάντημά μας δὲν εἶναι ἀνεξάρτητο ἀπὸ ἄλλες παρακμιακὲς καταστάσεις ποὺ συμβαίνουν ἀλλοῦ. Θὰ σοῦ ἀναπτὺξω στὴν συνέχεια τὶς σκέψεις μου αὐτὲς μὲ στόχο νὰ ξεκινήσω ἕνα γόνιμο διάλογο μαζί σου. Ποῦ ξέρεις, μπορεῖ κιόλας νὰ βγῇ κάτι καλὸ ἀπὸ αὐτὸ τὸν διάλογο.
Τό 1923, στὸ κλασσικὸ καὶ πάντα ἐπίκαιρο σύγγραμμά του: Der Untergang des Abendlandes (Ἡ παρακμὴ τῆς Δύσεως) ὁ γερμανὸς φιλόσοφος Όσβαλντ Σπένγκλερ, σὲ μία προσπάθεια νὰ ἀναπαραστήσῃ τὴν ἐσωτερικὴ δομὴ τοῦ ἱστορικοῦ χρόνου, διατυπώνει τὴν θέσι ὅτι ἡ ἱστορία τείνει νὰ ἐπαναλαμβάνεται κατὰ μία κυκλικὴ ἔννοια ἐναλλασσομένων φάσεων ἀκμῆς καὶ παρακμῆς. Οἱ φάσεις τῆς ἀκμῆς ὁρίζονται ἀπὸ κοινοῦ ὡς κουλτούρα, ἐνῷ οἱ φάσεις τῆς παρακμῆς ὁρίζονται ἀπὸ κοινοῦ ὡς πολιτισμός. Δὲν εἶναι πρόθεσὶ μου ἐδῶ νὰ σχολιάσω τὴν ἐννοιολογικὴ διάκρισι ἀνάμεσα στὴν κουλτούρα καὶ τὸν πολιτισμό, ἁπλῶς θέλω νὰ τονίσω ὅτι, σύμφωνα μὲ τὸν Σπένγκλερ, κάθε κοινωνία στὴν ἀνάπτυξί της περνάει ἀπὸ μία ἀρχικὴ φάσι ἀκμῆς καί, ὅταν φθάσῃ σὲ ἕνα σημεῖο ὅπου ἡ ἀκμὴ θεσμοθετεῖται καὶ παγιώνεται, μεταπίπτει σὲ μία φάσι παρακμῆς. Τὸ πρότυπο αὐτὸ δείχνει νὰ ἐπαναλαμβάνεται, μὲ διαφορετικά, ὅμως, ἑκάστοτε σημεῖα ἀναφορᾶς. Τὸ κλασσικὸ παράδειγμα ποὺ παρέχει ὁ Σπένγκλερ γιὰ νὰ στηρίξῃ τὸν ἰσχυρισμό του εἶναι τὸ δίπολο Ἀθήνα – Ρώμη καὶ τὸ δίπολο Εὐρώπη – ΗΠΑ. Ἡ Ἀθὴνα τῆς ἀρχαιότητας άντιστοιχεῖ στὴν σύγχρονη Εὐρώπη, ἐνῷ ἡ Ρώμη τῆς ἀρχαιότητας ἀντιστοιχεῖ στὶς σύγχρονες ΗΠΑ (σὲ διαφορετικὴ κλίμακα, ἐννοεῖται).
Αὐτὸς ὁ παραλληλισμὸς μέ ἔχει ἐντυπωσιάσει ἰδιαίτερα. Καὶ στὰ δύο αὐτὰ δίπολα παρατηρῶ μερικοὺς ἀξιοπρόσεκτους συσχετισμοὺς:
Στόν ἕναν, ἑκάστοτε, πόλο συμπυκνώνεται ἡ φάσι τῆς ἀκμῆς (ἡ Ἀθὴνα τοῦ Χρυσοῦ Αἰῶνα καὶ ἡ Εὐρώπη τῆς Ἀναγεννήσεως καὶ τοῦ Διαφωτισμοῦ).
Ἀκολουθεῖ μία περίοδος ἀστάθειας καὶ ἐπανακαθορισμοῦ ἰσχύος μὲ συγκεκριμένη ἔκβασι τὸν ἀποικισμὸ (ἑλληνικὸς ἀποικισμὸς στὴν Ἰταλία καὶ εὐρωπαϊκὴ ἀποικιοκρατία, κυρίως ἀπὸ πλευρᾶς τῆς Ἀγγλίας).
Ἀνακύπτει ἀπὸ ἀντίδρασι σταδιακὰ ὁ δεύτερος πόλος (ἡ Ρώμη καὶ οἱ ΗΠΑ), στὸν ὁποῖο συμπυκνώνεται ἡ φάσι τῆς παρακμῆς. Ὁ δεύτερος πόλος φαινομενικὰ μόνο κατακτᾶ τὸν πρῶτο, ἀλλὰ ὁ πρῶτος πόλος δείχνει νὰ ἀποτελῇ διαρκῶς σημεῖο ἀναφορᾶς γιὰ τὸν δεύτερο, κάτι σὰν Magna Mater.
Ὄντως, σὲ πολιτισμικὸ ἐπίπεδο ἡ Ἀθήνα ἐπιβλήθηκε στὴν Ρώμη καὶ ἡ Εὐρώπη (μέσῳ τῆς Ἀγγλίας) στὶς ΗΠΑ. Αὐτὴ ἡ συγκυρία, ὡστόσο, δὲν ἀναιρεῖ καθόλου τὸν παρακμιακὸ χαρακτῆρα τόσο τῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας ὅσο καὶ τῶν ΗΠΑ, ποὺ στιγματίσθηκε εὐθὺς ἐν τῇ γενέσει τους ἀπὸ μία ἰδιότυπη σχέσι ἀγάπης – μίσους μὲ τὴν ἑκάστοτε Magna Mater. Ἡ σχέσι αυτὴ ἀποκρυσταλλώνεται στὸν χυδαῖο καὶ ἀπάνθρωπο τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο καὶ ἡ Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία καὶ οἱ ΗΠΑ ἀνέδειξαν τὴν ἰσχύ τους: τὴν χωρὶς ὅρια ἀνελέητη καὶ καταχρηστικὴ ἐκμετάλλευσι τῶν Ἄλλων. Μία πέρα γιὰ πέρα παρακμιακὴ ἰσχύ, τὴν ὁποία ὅλοι μας βιώνουμε σήμερα μὲ τὴν ἀλλοτρίωσι τῶν τοπικῶν κοινωνιῶν πρὸς ὄφελος μίας ἀμφίβολης παγκοσμιοποιήσεως. Ὅπως ἀκριβῶς καὶ ἡ Ρώμη τότε, ἔτσι καὶ οἱ ΗΠΑ σήμερα παρουσιάζονται ὡς ἕνας γίγαντας μὲ σάπια πόδια, ἕνα καρκινικὸ ἀπόστημα ποὺ καταβροχθίζει τὰ πάντα σὲ μία καθοδική, παρακμιακὴ πορεία αὐτοκαταστροφῆς.
Ἀναζητῶντας τὶς ἱστορικὲς ἀπαρχὲς αὐτῆς τῆς τραγῳδίας (διότι γιὰ τραγῳδία πρόκειται), δὲν μπορῶ νὰ μὴν καταλήξω στὴν Ἀγγλία. Σὲ ὅλη τὴν εὐρωπαϊκὴ ἱστορία ἡ Ἀγγλία φαίνεται σὰν τὴν μῦγα μέσ᾽ στὸ γάλα: Ποτὲ δὲν ἀνέδειξε ἕναν εὐρωπαϊκὸ συλλογικὸ προσανατολισμό, ποτὲ δὲν κατόρθωσε νὰ ἐνταχθῇ σ᾽ ἕνα ὑπερεθνικό, εὐρωπαϊκὸ σχῆμα. Ὁ Εὐρωπαϊκὸς Διαφωτισμὸς τήν ἄγγιξε μόνο ἐπιδερμικά, ὑποκριτικά, ὑστερόβουλα. Ἀκόμα καὶ στὶς σχέσεις της μὲ τὶς ἄλλες μεγάλες δυνάμεις (Γαλλία, Αὐστρία καὶ Ρωσία) ἡ Ἀγγλία πάντα «κλότσαγε», πάντα θεωροῦσε τὸν ἑαυτό της ὑπεράνω ὅλων. Καὶ πάντα προσπαθοῦσε μὲ ὑπόγεια τακτικὴ νὰ διαβάλλῃ τοὺς συμμάχους της. Τό βιώνουμε καὶ τώρα, μὲ τὴν συμπεριφορά της μέσα στὴν ΕΕ.
Αὐτὴ ἡ στάσι εἶχε ἤδη ἀναφανῆ ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς ἀποικιοκρατίας. Ἡ Ἀγγλία ξεχώριζε ἀνάμεσα σὲ ὅλους τοὺς ἄλλους ἀποικιοκράτες μὲ τὴν συστηματικὴ καὶ ἀδιάλειπτη ἐνορχήστρωσι τῆς ἐπιβολῆς μίας ἄνευ προηγουμένου ὑποτέλειας στὶς ἀποικίες της. Οἱ Ἱσπανοὶ καὶ οἱ Πορτογάλοι ἦταν ἐρασιτέχνες ἀποικιοκράτες: Πῆγαν στὶς ἀποικίες τους, ἔσφαξαν, ἔκλεψαν καὶ γύρισαν πίσω. Οἱ Γάλλοι ἦταν πιὸ διακριτικοί: Ἐπιβλήθηκαν στὶς ἀποικίες τους μέσα ἀπὸ τὶς κατευθύνσεις τοῦ Διαφωτισμοῦ, ὁ ὁποῖος εἶχε ξεκινήσει ἀπὸ κείνους. Οἱ Βέλγοι, οἱ Ὁλλανδοὶ καὶ οἱ Γερμανοὶ δὲν εἶχαν πολλὲς ἀποικίες, ἔτσι ὥστε οἱ συνέπειες δὲν εἶναι μεγάλης κλίμακας. Οἱ Ἄγγλοι, ὅμως, τό παράκαναν…
Ἕνα πολύ χαρακτηριστικὸ σημάδι ποὺ μᾶς δίνει νὰ καταλάβουμε τὴν στάσι τῆς Ἀγγλίας ἀπέναντι στὶς ἀποικίες της εἶναι τὸ ποδόσφαιρο. Τὸ «εὐγενὲς αὐτὸ ἄθλημα» ἐπινοήθηκε ἀπὸ ἄγγλους στρατιῶτες τῶν ἀποικιῶν οἱ ὁποῖοι, γιὰ νὰ διασκεδάσουν τὴν πλῆξι τους, ἄρχισαν κάποτε νὰ παίζουν μὲ τὰ κρανία τῶν ἠττημένων αὐτοχθόνων. Ἡ ὁλοκληρωτικὴ περιφρόνησι τοῦ Ἀνθρώπου, ἡ νοοτροπία ὅτι οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἀναλώσιμα προϊόντα.
Βλέπουμε, λοιπόν, ὅτι στὴν Ἀγγλία ὑπῆρχε ἤδη αὐτὸ τὸ μικρόβιο τῆς παρακμῆς, ποὺ μεταλαμπαδεύθηκε μὲ ἀπόλυτη ἐπιτυχία στὶς ΗΠΑ. Μέσα ἀπὸ τὴν ἀνάδυσι καὶ τὴν ἀνάπτυξι τῶν ΗΠΑ τὸ μικρόβιο αὐτὸ ἐκκολάφθηκε σ᾽ ἕνα καρκινικὸ παρακμιακὸ τέρας, ποὺ μπροστά του σκύβουμε ὅλοι τὸ κεφάλι. Ἡ «παγκοσμιοποίησι», ποὺ ἐπιβάλλεται ἀπὸ τὶς ΗΠΑ σ᾽ ὅλο τὸν κόσμο σήμερα, εἶναι οὐσιαστικὰ κατόρθωμα τῆς Ἀγγλίας. Καὶ τὸ κατόρθωμα αὐτὸ στηρίχθηκε σὲ δύο κολώνες: τὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα καὶ τὸ ποδόσφαιρο.
Ἡ ἀγγλικὴ γλῶσσα ἀσκεῖ πλέον μία οἰκουμενική, καθολικὴ ἡγεμονία σὲ κάθε γωνιὰ τῆς Γῆς, παραγκωνίζοντας τὶς ἄλλες γλῶσσες καὶ μεταφέροντας σαρωτικὰ ὅλα τὰ πολιτισμικὰ ὑποπροϊόντα τῶν ΗΠΑ σὲ κάθε σπίτι, σὲ κάθε αὐλή, σὲ κάθε σχολεῖο κάτω ἀπὸ τὸ βλέμμα τοῦ Ἥλιου. Τὸ διαλεκτολογικὸ ἀγγλογενὲς γλωσσικὸ ἰδίωμα τῶν ΗΠΑ, ἁπλὸ στὴν δομή του καὶ πανεύκολο στὴν ἐκμάθησί του, μεταβάλλει τὰ μυαλὰ τῶν ἀνθρώπων σὲ τυποποιημένους, πανομοιότυπους νοητικοὺς διεκπεραιωτές, ἔτσι ὥστε οἱ ἄνθρωποι ἀποβάλλουν σταδιακὰ τὴν πολιτισμική τους ταυτότητα, μεταλλασσόμενοι σὲ διαχειριστὲς προελεγμένων, κατευθυνομένων καὶ ἀναμασημένων πληροφοριῶν.
Τὸ ποδόσφαιρο ἀποτελεῖ ἀπὸ ψυχαναλυτικὴ προοπτικὴ ἕνα ἀποτελεσματικὸ ὑποκατάστατο τοῦ πολέμου σὲ καιρὸ «εἰρήνης». Θρέφει καὶ καλλιεργεῖ σὲ μαζικοποιημένο ἐπίπεδο τὰ πλέον πρωτόγονα συναισθήματα ἐπιθετικότητας, ἀνταγωνισμοῦ καὶ κυριαρχίας, προετοιμάζοντας τοὺς «τέλειους καταναλωτὲς» σὲ μία παγκοσμιοποιημένη κοινωνία τῆς ὑπερκαταναλώσεως: πειθήνια πιόνια στὶς διαφημιστικὲς ἐπιταγὲς, ἀκόρεστα στὶς ἔξωθεν ὡρισμένες καὶ καθωρισμένες ἀνάγκες τους καὶ ἀνίκανα νὰ στοχασθοῦν γιὰ τὶς ἀληθινὲς ἀνάγκες τοῦ ἑαυτοῦ τους. Φρίκη!
Νομίζω ὅτι τὸ κατάντημα τῶν συγχρόνων δυτικῶν κοινωνιῶν δὲν ἀφορᾷ μόνο στὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ ἀναδεικνύει γενικώτερη ἰσχύ. Πάντως, μοιράζομαι τὸ αἰσιόδοξό σου μήνυμα ποὺ διατυπώνεις στὸ τέλος τοῦ βιβλίου σου. Γιὰ λόγους ποὺ ἀκόμα δὲν μπορῶ νὰ ξεδιαλύνω, διαισθάνομαι ὅτι σύντομα θὰ συμβῇ στὴν Εὐρώπη μία μεταστροφή, θὰ ἀναδυθῇ κάτι νέο, κάτι ἐλπιδοφόρο, ποὺ θὰ σπρώξῃ τὶς δυτικὲς κοινωνίες πάλι σὲ μία φάσι ἀκμῆς. Καὶ ὁ ἑλληνισμὸς θὰ ἔχῃ τὴν θέσι του στὴν νέα τάξι πραγμάτων.
Θὰ χαρῶ πολὺ νὰ διαβάσω τὶς δικές σου ἀπόψεις γιὰ ὅλα αὐτά.
Μὲ ἐγκαρδιότατους χαιρετισμούς,
Χρυσόστομος
