του Μ. Στεφανίδη, από το Άρδην τ. 63, Φεβρουάριος – Μάρτιος 2007
Η δεύτερη –οδυνηρότερη– απόρριψη του Λουκά Σαμαρά (Καστοριά 1936) από το ΥΠ.ΠΟ και τους μανδαρίνους του καλειδοσκοπικά αποκαλύπτει τον αδιέξοδο φαύλο κύκλο της πολιτιστικής πολιτικής και των ανθρώπων της τέχνης στην Ελλάδα του 2007. Και το χειρότερο είναι πως ένα τέτοιο μείζον σκάνδαλο –να προτείνεται ο μεγαλύτερος δημιουργός της διασποράς για τη Biennale Βενετίας και να μην παίρνει ούτε μια ψήφο– περνάει κυριολεκτικά στα μουγκά είτε λόγω άγνοιας, και άρα αδυναμίας να αξιολογηθεί το μέγεθος του φιάσκου, είτε λόγω ψυχωσικών σκοπιμοτήτων και εγωιστικών συμφερόντων των εμπλεκομένων: ούτε λέξη οι σελίδες τέχνης των εφημερίδων –πλην Ελευθεροτυπίας κι αυτής για ευνόητους λόγους–, ούτε λέξη η υπερδραστήρια εταιρεία τεχνοκριτών ούτε λέξη το καλλιτεχνικό επιμελητήριο –αυτό δεν έχει άποψη όταν δεν εμπλέκεται το ΚΚΕ– ούτε λέξη η ΑΣΚΤ –αυτή δεν μπορεί να βγάλει πρύτανη!– ούτε λέξη, εν γένει, ο καλλιτεχνικός κόσμος ο οποίος κυνηγάει τη καριέρα του βεβαίως και δεν έχει καιρό να ενοχληθεί ή να θυμώσει.
Η μαύρη αλήθεια έγκειται κατά βάθος στα εξής δύο «μυστικά»: α) κανείς από τους μεγαλόσχημους πολιτιστικάριους και τα μέλη της γνωμοδοτικής επιτροπής του ΥΠΠΟ δεν πίστευαν ότι θα μπορούσα να πείσω τον Σαμαρά να ξαναεκτεθεί με την Ελλάδα, β) και κανείς από όλους τους παραπάνω –κι άλλους τόσους– δεν ήθελε να πάω εγώ στη Βενετία με τον διάσημο καλλιτέχνη. Κάποιος κοσμικός παράγων –ΔΕΣΤΕ κάποιος μυστικοσύμβουλος μεγάλης Τράπεζας που αγοράζει τέχνη και πουλάει καλλιτέχνες, κάποιος δόκτωρ κωλοσφουγγάριος απ’ αυτούς που έχει ντουζίνες στο τσεπάκι της η κάθε εξουσία– ναι! Και βεβαίως ναι! Εγώ όχι! Γιατί εγώ, αυτοκαταστροφικά και ηλίθια, επιμένω να τους χαλάω τη σούπα χρόνια τώρα. Ενώ αυτοί! Μονοπωλούν επίσης χρόνια τώρα, κρατικές εκθέσεις, μεγάλες χορηγίες, υψηλά, προσωπικά κέρδη, ανοιχτές θύρες για κάθε μουσείο, αποκλειστικές διοργανώσεις, πανάκριβες εκδόσεις χρηματοδοτημένες άνωθεν, κλ.π.
Έτσι τη στιγμή που εγώ –κι ας μη εισπραχθεί αυτό σαν στείρος εγωισμός– έπεισα τον Σαμαρά, τον τελευταίο Βυζαντινό, τον τελευταίο έγκλειστο του Εμφυλίου, όπως τον αποκαλεί η διεθνής κριτική, να τεθεί σε κρίση μαζί με τον Αλεξίου, τη Ζούνη, τον Σόρογκα, την Άρτεμη Ποταμιάνου, τον Λαζόγκα, τον Χαραλάμπους κ.λπ., το σύστημα ψήφισε όπως βλέπετε στ’ αναδημοσιευμένα πρακτικά Αλεξίου και Τζιρτζιλάκη. Ήγουν συνέχισε τη λογική του outlook και στο ντομίνιο της Νέας Διακυβέρνησης, η οποία και στα θέματα τέχνης πασοκίζει.
Τα γεγονότα με συντομία έχουν ως εξής: Την Άνοιξη του 2006 πηγαίνω στην Ν. Υόρκη και αρχίζω το δύσκολο παιχνίδι της πειθούς του Λ. Σαμαρά και του περιβάλλοντός του –δηλαδή του παντοδύναμου γκαλερίστα του Arne Glimcher της Pace Gallery –για να ταξιδέψει ο Σαμαράς στη Λαγκούνα. Βασικό μου επιχείρημα υπήρξε ότι είναι σχεδόν βέβαιο πως θ’ αποσπάσει το πρώτο βραβείο και λόγω της ιστορικής του προσφοράς και λόγω των πρόσφατων εκπληκτικών του έργων. Ο προβληματισμός περιεστράφη στο εάν πρέπει να εκτεθεί ένα mirror room –ίσως το απορριφθέν από τον Μικρούτσικο «Τριγωναίων» (Τρυγόνα η μητέρα του) ανανεωμένο – ή ένα καινούριο video wall.
Η προσπάθειά μου δεν ήταν εύκολη αλλά πέτυχε! Προτελευταία μέρα της προθεσμίας υπέβαλα στο βασίλειο του Μπομπ Σφουγγαράκη σεμνότατη και ολιγόλογη πρόταση γνωρίζοντας εκ των προτέρων και τις αντιδράσεις και το μένος των συναδέλφων. Δεν φανταζόμουν όμως ποτέ ότι θα έφταναν σε τέτοιο βαθμό ιταμότητας ώστε να διαστρέψουν κι αυτήν ακόμα την ίδια τη βούληση του Σαμαρά. Να τον προβοκάρουν ξεδιάντροπα. Την ημέρα όπου η Επιτροπή θα συνεδρίαζε, σύμφωνα με την επιθυμία του Glimcher, ενημέρωσα για τη θετική στάση του Σαμαρά τηλεφωνικά όσους ήξερα ότι μπορούσαν να ενημερώσουν τα μέλη της επιτροπής της ντροπής: τον Γ. Γραμματέα του ΥΠΠΟ, τον συλλέκτη Λεωνίδα Μπέλτσιο, τον γκαλερίστα Ρένο Ξίππα. Αντιλαμβάνεσθε λοιπόν την απόλυτη απογοήτευσή μου όταν έμαθα τα αποτελέσματα και μάλιστα τη λεπτομέρεια πως η πρόταση μου ΔΕΝ συζητήθηκε καν διότι –δήθεν– ο Σαμαράς δεν είχε ιδέα. Εκ των υστέρων όταν χάλκευαν ερμηνείες και εξηγήσεις για την πρωτοφανή λαθροχειρία, μου ειπώθηκε ότι «ο τίτλος του προτεινόμενου έργου ήταν παλαιότερος και αυτό απαγορευόταν από το καταστατικό». Όπως, όμως, βλέπετε από τα επίσημα πρακτικά το επιλεγέν έργο ΔΕΝ έχει τίτλο! Τα σχόλια δικά σας.
Την επαύριο έσπευσα στις υπηρεσίες του ΥΠΠΟ να υποβάλω ένσταση και μαζί το σύνολο των στοιχείων, της αλληλογραφίας κ.λπ. που είχα με την πλευρά Σαμαρά.
Στη διάθεση του ενδιαφερομένου και του ιστορικού του μέλλοντος βρίσκονται όλες οι σχετικές πληροφορίες, αριθμοί πρωτοκόλλων, κείμενα διαμαρτυρίας κ.ο.κ. Ας σημειωθεί πως ουδέποτε έλαβα επίσημα απάντηση από τον κ. Βουλγαράκη ως προς την απόλυτα τεκμηριωμένη ένστασή μου αυτή. Απλώς ο υπουργός αφού διαβουλεύτηκε και άκουσε διάφορους κι αφού πιέστηκε από τους έμμεσα εμπλεκόμενους (Δέστε ΔΟΛ, Εκκλησία; Αγνοώ), μετά από δέκα μέρες επισημοποίησε με την πολύτιμη υπογραφή του την κατάπτυστη απόφαση-συναλλαγή της Επιτροπής της ντροπής. Ας υπογραμμιστεί πως ουδείς από τα μέλη της βγήκε δημοσίως να μου απαντήσει ή να υπερασπιστεί την κρίση τους στις αιτιάσεις μου.
Η σιωπή των αμνών. Ή μάλλον επειδή πρόκειται περί πνευματικών ανθρώπων «μούγκα στη Στρούγγα».
Επίσης θέλω να υπογραμμίσω ότι κατά την διάρκεια των δέκα αυτών ημερών όπου ο υπουργός «συνεσκέπτετο» (λέμε τώρα) μου κρατούσαν συντροφιά καθησυχάζοντάς με «πως δεν μπορεί θα σταλεί στο τέλος ο Σαμαράς και θα βρούμε μια λύση», οι θεραπαινίδες του υπουργού κυρίες Κ. Αγγελιδάκη και Ελ. Σουράνη. Η τελευταία μάλιστα αληθινή γάτα της δημόσιας διοίκησης –φευ, ο ποντικός απεδείχθην εγώ– μου τόνιζε ότι ο «υπουργός είναι εξαιρετικός». Συ είπας μαντάμ!
Και πάλι δεν σταμάτησα εκεί. Αφού ενημέρωσα Σαμαρά και Glimcher για τους εν Ελλάδι «φίλους» τους αλλά και το «τραπεζικό κύρος των συναδέλφων μου ιστορικής τέχνης, έκανα έκκληση προς τους Αλεξίου – Τζιρτζιλάκη, αυτή τη φορά να πάνε αυτοί ως επιμελητές του Σαμαρά –είναι μια συνήθης διεθνής πρακτική– και να εκτεθεί το έργο του Αλεξίου στο Ινστιτούτο μεταβυζαντινών και νεοελληνικών σπουδών. Μου απάντησε ιταμά ο Αλεξίου όπως ανέμενα. Και να σκεφθείτε πως ο ίδιος μου έλεγε ότι αν ήξερε πως ήταν και ο Σαμαράς υποψήφιος θα απέσυρε τη δική του πρόταση. Παρένθεση: Σύστημα Παπαϊωάννου παντού!
Τι χάσαμε όμως με την δεύτερη διαβουκόληση του Λ.Σ.; Ένα μεγάλο άνοιγμα στον Ελληνισμό της Διασποράς και την προώθηση της σύγχρονης δημιουργίας μας με όρους πρωταγωνιστικούς και με προϋποθέσεις ιστορίας. Αλλά, ποιος θέλατε να αντιληφθεί αυτό το γεγονός; Ο κ. Μπομπ Βουλγαράκης; Αυτός είναι μόνο για τον Έρως Ραμαζότι, τους Christie’s, τον Λαμπράκη και την Λαμπράκη-Πλάκα. Το πιο μεγάλο κρίμα είναι ότι ο Σαμαράς ετοίμαζε ένα συγκλονιστικό, αυτοβιογραφικό video: Τον «απεκδυόμενο». O ίδιος εμπρός στον θάνατο απεκδύεται των ενδυμάτων και του προτέρου του βίου και βαδίζει γυμνός προς το τέλος. Ένα ποιητικό memento mori για τον άνθρωπο του ΧΧΙ αιώνα. Αντ’ αυτών όμως επιστροφή στην νεοελληνική μιζέρια. Και πάνω απ’ όλα σιωπή. Βλέπετε όταν τρώμε –έστω και σκουπίδια– δεν μιλάμε!
*Έκφραση της Suzi Gablik
