Του Κώστα Ράπτη από το capital.gr
Σε διθυραμβικών τόνων άρθρο του στη φιλοκυβερνητική εφημερίδα “Γενί Σαφάκ” ο Τούρκος αρθρογράφος Γιουσούφ Καπλάν χαρακτηρίζει την αλλαγή του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας ως “απελευθέρωση” από τα δεσμά δύο αιώνων (ξεκινώντας από τις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ) και ως “ιστορική καμπή” για την ανάπτυξη της Τουρκίας σε υπερδύναμη. Σε λιγότερο αισιόδοξους τόνους, ωστόσο, προειδοποιεί ότι οι γενιές που θα έρθουν τις επόμενες δεκαετίες πρέπει να διαθέτουν αντίστοιχη αντίληψη της ιστορίας και του πολιτισμού – και ως προς αυτό “υπάρχει μεγάλη καθυστέρηση”. “Δεν μπορείς” τονίζει “να χτίσεις έναν κόσμο δίχως τους ανθρώπους. Αν έχεις χάσει ή κινδυνεύεις να χάσεις τον λαό σου. είσαι καταδικασμένος να καταστρέψεις το μέλλον σου με τα ίδια σου τα χέρια”.
Πράγματι, ο χρόνος δεν είναι με το μέρος των Τούρκων ισλαμιστών. Περισσότερο και από οποιαδήποτε εξωτερική αντίσταση, οι φιλοδοξίες του Τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν για την ανάδειξη της χώρας του σε ισλαμική υπερδύναμη δείχνουν να προσκρούουν στην απροθυμία του ίδιου του λαού του. Το ιδεολογικό “τσιμέντο” με το οποίο φαντάζεται ο ισχυρός άνδρας της Άγκυρας ότι θα οικοδομήσει τη “νέα Τουρκία” βρίσκεται στην πραγματικότητα σε υποχώρηση, ενώ η νεολαία της γειτονικής χώρας πολύ απέχει από το να είναι η “ευσεβής γενιά” την οποία ο ίδιος οραματιζόταν να διαπλάσει.
Οι αλλεπάλληλες εκλογικές νίκες του κυβερνώντος κόμματος της Τουρκίας, τουλάχιστον μέχρι τις περσινές δημοτικές εκλογές, δεν θα πρέπει να αποστρέψουν την προσοχή μας από τα υπόγεια ρεύματα της τουρκικής κοινωνίας τα οποία ήδη καταγράφονται στις δημοσκοπήσεις.
Μόλις το 2017 το 99% των Τούρκων αυτοπροσδιορίζονταν ως Μουσουλμάνοι, όμως το 2019 το ποσοστό αυτό είχε υποχωρήσει στο 89,5% σύμφωνα για τις μετρήσεις της Οptimar, καθώς ο αγνωστικισμός και ο αθεϊσμός κερδίζουν έδαφος.
Αντίστοιχα, έρευνα της εταιρείας Konda διαπίστωσε ότι οι νέοι Τούρκοι αποτελούν την κοινωνική ομάδα με το μικρότερο ποσοστό όσων αυτοπροσδιορίζονται ως “θρησκευόμενοι συντηρητικοί”. Οι πιθανότητες να τηρούν τη νηστεία ή, προκειμένου περί των κοριτσιών, να καλύπτουν την κεφαλή, ήσαν επίσης οι μικρότερες από οποιαδήποτε άλλη ομάδα.
Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το συμπέρασμα μελέτης που διεξήχθη στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος αξιολόγησης φοιτητών του ΟΟΣΑ και εμφανίζει το 54,4% των ιεροσπουδαστών (των φοιτούντων δηλ. στα ιμάμ-χατίπ) να αισθάνεται ότι δεν ανήκει στον χώρο σπουδών του, ενώ αντίστοιχα αισθήματα εκφράζουν οι σπουδαστές των μη θρησκευτικών σχολείων σε ποσοστό μόλις 27,5%-29,1%.
Εντέλει, ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος του ερντογανισμού ακούει στο όνομα Generation Z, όπως έχει καθιερωθεί συμβατικά να αποκαλείται διεθνώς η γενιά των γεννημένων μεταξύ του 1995 και του 2010. Η νέα αυτή γενιά, εξ ολοκλήρου μεγαλωμένη μέσα στις ψηφιακές τεχνολογίες, εμφανίζεται στην Τουρκία να διακατέχεται από άγχος για το μέλλον και δυσπιστία για τα κυρίαρχα πρότυπα.
Στην έρευνα της Konda, μολονότι το 55% των ερωτηθέντων νέων εκφράζουν αισιοδοξία για το προσωπικό τους μέλλον, η απαισιοδοξία για τις προοπτικές της χώρας κυριαρχεί και πάντως η σημασία των παραδεδομένων θρησκευτικών επιταγών και διαιρέσεων (Σουνίτες-Αλεβίτες) εμφανίζεται στα μάτια τους υποβαθμισμένη.
Επιπλέον, σε έρευνα για λογαριασμό της Deutsche Welle που δημοσιοποιήθηκε στις αρχές Ιουλίου τα περίπου 6 εκατομμύρια των νέων που θα ψηφίσουν για πρώτη φορά στις εκλογές του 2023 εκφράζουν σε ποσοστό 70% την πεποίθηση ότι οι υπάρχοντες πολιτικοί πρωταγωνιστές και πολιτικοί σχηματισμοί δεν μπορούν να λύσουν τα προβλήματα της Τουρκίας.
Αμηχανία θα πρέπει να προκαλεί στους ισλαμιστές κυβερνώντες και το εύρημα της διεθνούς εταιρείας Ipsos ότι μόλις το 12% των Τούρκων πολιτών εκφράζει η εμπιστοσύνη προς τους μουσουλμάνους κληρικούς – και σε αυτό τους ξεπερνούν μόνο οι πολιτικοί, με ποσοστό εμπιστοσύνης 11%.
Νεότερη έρευνα του τουρκικού ιδρύματος SODEV αποκαλύπτει ότι ακόμη και οι νεαροί ψηφοφόροι του κόμματος του Ερντογάν δεν διαπνέονται από ιδιαίτερη πίστη στις δυνατότητες της Τουρκίας ή άλλων ισλαμικών χωρών. Περίπου ο ένας στους δύο (47,5%) νέους ηλικίας 15 έως 25 ετών που κατά δήλωσή τους στηρίζουν το κυβερνών κόμμα απάντησαν θετικά στο ερώτημα κατά πόσον θα αξιοποιούσαν την ευκαιρία να ζήσουν στο εξωτερικό. Μάλιστα όταν τέθηκε το δίλημμα αν θα προτιμούσαν να ζήσουν στην Ελβετία με εισόδημα πέντε χιλιάδων δολαρίων το μήνα ή στην Σαουδική Αραβία με εισόδημα 10.000 δολαρίων το μήνα, οι νέοι αυτοί προτίμησαν σε ποσοστό 60,5% την Ελβετία. Το γιατί εξηγείται από άλλες απαντήσεις στην ίδια έρευνα.
Το 70,3% των ερωτηθέντων εκτιμά ότι ένας νέος Τούρκος με προσόντα δεν μπορεί να ανελιχθεί επαγγελματικά στη χώρα του δίχως “διασυνδέσεις”. Επίσης μόλις το 30% των νέων θεωρούν ότι μπορούν να εκφράσουν ελεύθερα τη γνώμη τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Κληθέντες να κατονομάσουν τη σημαντικότερη αξία στη ζωή οι νέοι της Τουρκίας σε ποσοστό 49,8% ανέφεραν τις “εθνικές αξίες” και σε ποσοστό 45,7% τις “θρησκευτικές αξίες”. Όμως σε ποσοστό 68,3% ανέφεραν και την ελευθερία της γνώμης. Προφανώς μία χώρα σαν την Ελβετία υπερέχει της Τουρκίας σε ό,τι αφορά τις ίσες ευκαιρίες, τις ελευθερίες και την κοινωνική κινητικότητα.
Η τουρκική κοινωνία μοιάζει να μην ακολουθεί τη γραμμή της πολιτικής ηγεσίας και στα έμφυλα ζητήματα. Σύμφωνα με έρευνα της Metropoll, το 63,6% των ερωτηθέντων, συμπεριλαμβανομένου και το 49,7% των ψηφοφόρων του κυβερνώντος κόμματος, αντιτίθεται στην προοπτική απόσυρσης της Τουρκίας, όπως επιδιώκουν οι ισλαμιστές, από τη διεθνή σύμβαση της Κωνσταντινούπολης του 2011 για την αντιμετώπιση της ενδο-οικογενειακής βίας.
Οι φιλοδοξίες κοινωνικής μηχανικής του Ερντογάν έχουν αποτύχει και σε ό,τι αφορά τη γήρανση της χώρας. Επανειλημμένα τα τελευταία χρόνια ο Τούρκος ηγέτης καλεί τους συμπατριώτες του να αποκτούν τουλάχιστον τρία, αν όχι τέσσερα ή πέντε, παιδιά ανά οικογένεια, παρουσιάζοντας την πολυτεκνία ως άμυνα απέναντι σε όσους “απεργάζονται την εκμηδένιση του έθνους”.
Ωστόσο, μόνο μεταξύ 2017 και 2018 οι γεννήσεις μειώθηκαν κατά 3,6%, ήτοι από τα 1,295 στα 1,248 εκατομμύρια. Ο συνολικός δείκτης γονιμότητας υποχώρησε στα 1,99 παιδιά ανά γυναίκα δηλαδή κάτω από το 2,1 που απαιτείται για την διατήρηση του πληθυσμού.
Πρόκειται για εξέλιξη συμβατή ασφαλώς με την ταχεία αστικοποίηση της χώρας και την αλλαγή των ηθών, όμως αυτό πραγματικά ανησυχεί τον Ερντογάν και όχι μόνο χωρίς να μπορεί είναι ότι η υποχώρηση της γεννητικότητας αφορά κατεξοχήν το δυτικό τμήμα της χώρας και δεν αγγίζει το ανατολικό και ιδίως το νοτιοανατολικό τμήμα, στο οποίο κυριαρχεί το κουρδικό στοιχείο. Οι εθνοτικοί συσχετισμοί στο εσωτερικό της Τουρκίας αλλάζουν ταχύτητα και εκτιμάται ότι πριν από τα μέσα του αιώνα ο ένας στους δύο κληρωτούς του τουρκικού στρατού θα είναι Κούρδος.
