“Με τα βουνά” του Γιάννη Σχίζα

525

της Ε. Κοβάνη, από το Άρδην τ. 51, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2004

­Έτυ­χε να δια­βά­σω το βι­βλί­ο του Γιάν­νη Σχί­ζα κα­τά την πε­ρί­ο­δο που διε­ξή­γα­γα μί­α με­λέ­τη στον Ά­λι­μο, με θέ­μα τις βιω­μα­τι­κές σχέ­σεις με­τα­ξύ των πα­λαιών κα­τοί­κων του τε­λευ­ταί­ου και τις με­ταλ­λα­γές του το­πί­ου του, α­πό τις πρώ­τες ή­δη με­τα­πο­λε­μι­κές δε­κα­ε­τί­ες.1 H ε­ξα­φά­νι­ση των λό­φων στον Ά­λι­μο ή­ταν έ­να α­πό τα θέ­μα­τα –εκ πα­ραλ­λή­λου προ­φα­νώς με τον βί­αιο α­φα­νι­σμό της φυ­σι­κής του α­κτής, τις ε­κτρω­μα­τι­κές ε­πι­χω­μα­τώ­σεις των ρε­μά­των του, την κα­τα­στρο­φή της α­λι­μού­σιας χλω­ρί­δας και πα­νί­δας– που οι πρώ­τοι, πα­λαιοί κά­τοι­κοί του την πε­ριέ­γρα­ψαν στη κυ­ριο­λε­ξί­α με πό­νο ψυ­χής.

Στον Ά­λι­μο συ­νέ­βη ό,τι α­κρι­βώς πε­ρι­γρά­φει ο Γιάν­νης Σχί­ζας στο κεί­με­νο –στο πλαί­σιο της πα­ρα­πά­νω με­λέ­της– που φέ­ρει τον τί­τλο “Τα χω­ριά της Α­θή­νας”, αλ­λά και ό,τι γε­νι­κό­τε­ρα ο ί­διος πε­ρι­γρά­φει ως ήτ­τα των α­θη­να­ϊκών πε­ρι­χώ­ρων της δε­κα­ε­τί­ας του ’60 . Η βί­αι­η χρυ­σο­φό­ρα α­στι­κο­ποί­η­ση του Κα­λα­μα­κί­ου –με τον οί­στρο του κα­τα­σκευα­στι­κού νε­ο­πλου­τι­σμού– στέ­ρη­σε το ση­μαί­νον του α­πό ο­ποια­δή­πο­τε κυ­ριο­λε­ξί­α: α­πό τη δρο­σά­τη ει­κό­να των πο­λυε­τών υ­δρό­φυ­των, των πλού­σιων αυ­τών ευ­λύ­γι­στων συ­στά­δων κα­λα­μιών. Συ­νά­μα, σκό­τω­σε τη σύ­νο­λη ε­ξο­χή, ι­σο­πε­δώ­νο­ντας και κα­θε­το­ποιώ­ντας τις ε­πι­φά­νειες και τις γραμ­μές του το­πί­ου.

Ο ε­ντα­φια­σμός των λό­φων –α­κό­μα κι ό­ταν τα γρα­φι­κά στην κο­ρυ­φή τους ε­ξω­κλή­σια α­ντι­κα­θί­στα­νται α­πό θε­ό­ρα­τες χω­ρίς αι­σθη­τι­κή εκ­κλη­σί­ες για τις θρη­σκευ­τι­κές α­νά­γκες της πλη­θυ­σμια­κής α­στε­α­κής πύ­κνω­σης– ο ε­ντα­φια­σμός αυ­τός συ­νο­δεύ­ε­ται α­πό την κρί­ση, με­τα­ξύ άλ­λων, των γύ­ρω γει­το­νι­κών βου­νών. Η γε­ω­λο­γι­κή γε­νι­κό­τε­ρα δια­λε­κτι­κή των ο­ρέ­ων, το έ­ντο­νο α­νά­γλυ­φο του ε­δά­φους, η καθ’ ύ­ψος και κα­τά γε­ω­γρα­φι­κά πλά­τη α­νά­πτυ­ξή τους, τα κα­θι­στά, ό­πως ση­μειώ­νει ο Γιάν­νης Σχί­ζας, μι­κρές νη­σί­δες που δια­φο­ρο­ποιού­νται μεν ρι­ζι­κά α­πό το πε­ρί­γυ­ρό τους, χω­ρίς ω­στό­σο να χά­νο­νται οι πο­λύ­πτυ­χοι δε­σμοί τους με αυ­τόν τον πε­ρί­γυ­ρο. Η κρί­ση των βου­νών που α­ντα­να­κλά­ται σε αυ­τούς τους δε­σμούς α­πο­τε­λεί το βα­σι­κό πυ­ρή­να του έρ­γου του εν λό­γω συγ­γρα­φέ­α και ε­κεί θα ε­στιά­σου­με, στο πλαί­σιο της μι­κρής αυ­τής α­να­φο­ράς, την προ­σο­χή μας.

Ο συγ­γρα­φέ­ας για να προ­σεγ­γί­σει την πο­λυ­διά­στα­ση των ο­ρέ­ων περ­νά, ε­ρευ­νη­τι­κή α­δεί­α, α­πό το έ­να βου­νό στο άλ­λο, με την ά­νε­ση των βου­νί­σιων α­γέ­ρη­δων, δια­τρέ­χο­ντας έ­τσι την αι­σθη­τι­κή, σε πρώ­τη φά­ση, της πα­γκό­σμιας φυ­σι­κής με­γα­λο­πρέ­πειας των ε­πι­βλη­τι­κών ο­ρο­σει­ρών. Α­πό το Έ­βε­ρε­στ στις Άλ­πεις, α­πό τα Πυ­ρη­ναί­α στον Ό­λυ­μπο, α­πό τα Α­πέν­νι­να στις πε­ρου­βια­νές Άλ­πεις κ.λπ. Ε­ξει­κο­νί­ζει τη γε­ω­λο­γι­κή τους ταυ­τό­τη­τα, σκια­γρα­φώ­ντας πα­ράλ­λη­λα την οι­κο­νο­μι­κή και κοι­νω­νι­κή πο­ρεί­α των αλ­λε­πάλ­λη­λων προ­σαρ­μο­γών των βου­νί­σιων ε­κεί, μέ­σα στον χρό­νο, ε­ποί­κων. Οι μορ­φές κρί­σης που περ­νά σή­με­ρα το βου­νό και που α­πο­τε­λούν, ό­πως έ­γι­νε μνεί­α, τον κε­ντρι­κό ά­ξο­να της με­λέ­της, τί­θε­νται φύ­σει και θέ­σει ε­πί σκη­νής, έ­τσι ώ­στε γί­νε­ται ευ­διά­κρι­τη κά­θε ση­μα­ντι­κή φά­ση της σύγ­χρο­νης βου­νί­σιας δρα­μα­τουρ­γί­ας. Κά­θε σύγ­χρο­νος οι­κο­νο­μι­κός το­μέ­ας παί­ζει ε­κεί, α­νά­λο­γα κά­θε φο­ρά με το ό­λο γύ­ρω βου­νί­σιο σκη­νι­κό, τον δι­κό του ρό­λο. Φέ­ρει δε έ­κα­στος τα δι­κά του ε­κεί πλήγ­μα­τα, με ί­δια α­να­γνώ­σι­μη ση­μα­ντι­κή. Να ση­μειώ­σου­με ε­πι­γραμ­μα­τι­κά τα κυ­ριό­τε­ρα α­πό τα πλήγ­μα­τα αυ­τά, ό­πως συ­νά­γο­νται α­πό την πε­ρί ης ο λό­γος με­λέ­τη, χω­ρίς να εί­ναι α­νά­γκη να ε­πι­μεί­νου­με στο γνω­στό θέ­μα της πύ­ρι­νης κα­τα­στρο­φής των δα­σών, η ο­ποί­α άλ­λω­στε δια­περ­νά τους τρεις το­μείς πλήτ­το­ντάς τους άλ­λο­τε σαν θύ­τες και άλ­λο­τε ως θύ­μα­τα.
-Ε­άν το βου­νό α­ντι­στά­θη­κε στις α­πό­πει­ρες υ­πο­τα­γής του στον εκ­μη­χα­νι­σμέ­νο πρω­το­γε­νή το­μέ­α –α­πό μέ­ρι­μνα ί­σως της φύ­λα­ξης των στα σω­θι­κά του κε­φα­λα­ριών– το τί­μη­μα ή­ταν η ε­ρή­μω­ση, η πε­ρι­θω­ριο­ποί­η­ση, η α­πο­δό­μη­ση των προ­σαρ­μο­σμέ­νων στο πε­ρι­βάλ­λον του μορ­φών α­γρο­τι­κού βί­ου.

• Φρί­κη προ­κα­λεί ο τραυ­μα­τι­σμός, το ξε­κοί­λια­σμα των βου­νών α­πό τη λα­το­μι­κή και με­ταλ­λευ­τι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα, και βέ­βαια η κα­τα­στρο­φή των το­πί­ων α­πό τα ο­ρει­νά φράγ­μα­τα, ό­σο και αν ω­ραιο­ποιεί­ται, δεν α­πο­κρύ­πτε­ται.
• Ό­μοια γεν­νά θλί­ψη η πα­ντός εί­δους ε­μπο­ρευ­μα­το­ποί­η­ση του ο­ρει­νού το­πί­ου και ι­δί­ως το πλή­θος των “α­κραί­ων σπορ”, “με φα­ντα­σιώ­σεις με­γα­λεί­ου και ε­πι­βο­λής”. Άλ­λο­τε έκ­δη­λα και άλ­λο­τε υ­παι­νι­κτι­κά, ο συγ­γρα­φέ­ας, εύ­στο­χα πά­ντα, ε­πι­μέ­νει στους κιν­δύ­νους α­να­τρο­πής της ζω­τι­κής σχέ­σης αν­θρώ­που βου­νού, α­πό πλη­θώ­ρα σύγ­χρο­νων α­πει­λών: Την α­πο­ψι­λω­τι­κή υ­λο­το­μί­α, την υ­περ­βο­λι­κή ο­δο­ποι­ί­α, την εμ­φύ­τευ­ση πο­λυ­τε­λών ε­ξο­χι­κών, το σκη­νι­κό νέ­ων α­θλη­τι­κών παι­χνι­διών, το κυ­νή­γι κ.λπ. Δια­βά­ζου­με σχε­τι­κά: “Αν κά­θε το­πί­ο εί­ναι ε­νό­τη­τα ό­χι μό­νον ο­πτι­κών αλ­λά και η­χη­τι­κών αι­σθη­μά­των, αν εί­ναι ε­πο­μέ­νως ‘α­πο­λαύ­σι­μο’ υ­πό έ­να ει­δι­κό κα­θε­στώς ή­χων, τό­τε α­κό­μη και το πιο μα­γευ­τι­κό ο­ρει­νό το­πί­ο κα­ταρ­ρέ­ει, στον βαθ­μό που υ­πει­σέρ­χο­νται στο πλαί­σιά του θό­ρυ­βοι πολ­λών ντε­σι­μπέλ!”(σελ. 86).
  Εν­δια­φέ­ρον ε­πί­σης πα­ρου­σιά­ζει η δια­χρο­νι­κή ε­ξει­κό­νι­ση της ο­ρει­βα­σί­ας σε πα­γκό­σμιο ε­πί­πε­δο, ε­ξει­κό­νι­ση ε­μπλου­τι­σμέ­νη με την α­ντι­πα­ρά­θε­ση με­τα­ξύ με­ταρ­σιω­τι­κής ο­ρει­βα­σί­ας –που α­ντα­πο­κρί­νε­ται στην εν­δό­μυ­χη ε­πι­θυ­μί­α βί­ω­σης της με­γα­λειώ­δους φυ­σι­κής α­πει­ρί­ας– και της ο­ρει­βα­σί­ας του α­ντα­γω­νι­στι­κού μι­μη­τι­σμού και της α­να­ζή­τη­σης κύ­ρους.
  Θα ή­ταν ευ­χής έρ­γον με α­φε­τη­ρί­α την ερ­γα­σί­α του Γιάν­νη Σχί­ζα να γί­νουν για κά­θε ελ­λη­νι­κό βου­νό με­λέ­τες διε­πι­στη­μο­νι­κές, με έμ­φα­ση στις νέ­ες κα­τά πε­ρί­πτω­ση α­πει­λές, στους ό­ρους α­νά­σχε­σής τους, και στις προ­ϋ­πο­θέ­σεις α­να­συ­γκρό­τη­σης των ο­ρει­νών το­πι­κών κοι­νω­νιών σε πο­λυ­λει­τουρ­γι­κή βά­ση. Α­πο­τε­λεί φυ­σι­κά κοι­νο­το­πί­α το να ε­πα­να­λά­βει κα­νείς ό­τι η οι­κο­λο­γι­κή παι­δεί­α, σχε­τι­κά και με τον ο­ρει­νό χώ­ρο, έ­χει ι­διαί­τε­ρη α­νά­γκη αυ­τήν τη διε­πι­στη­μο­νι­κό­τη­τα. [ ]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Πρό­κει­ται για αν­θρω­πο­λο­γι­κή ερ­γα­σί­α στο πλαί­σιο του ευ­ρω­πα­ϊ­κού προ­γράμ­μα­τος Rediscovering the Urban Realm and open Spaces, [Co-ordinator: Kέ­ντρο Α­να­νε­ώ­σι­μων Πη­γών Ε­νέρ­γειας. Ε­πι­στη­μο­νι­κή υ­πεύ­θυ­νη α­πό πλευ­ράς Ε­θνι­κού Κέ­ντρου Κοι­νω­νι­κών Ε­ρευ­νών η υ­πο­γε­γραμ­μέ­νη, και μέ­λη της ε­πι­στη­μο­νι­κής ο­μά­δος Κ. Α­βδε­λί­δη (συ­νυ­πεύ­θυ­νη) και Κ. Τσα­κί­ρης (υ­πεύ­θυ­νος της ε­πι­τό­πιας, με­τά ε­ρω­τη­μα­το­λο­γί­ων, ερ­γα­σί­ας)].
   