του Αντώνη Σπυρόπουλου
Οι κοινωνίες, παγκόσμια, με τη πανδημία του Covid-19 έχουν υποστεί ένα σοκ τόσο στη σφαίρα της οικονομίας, τον κοινωνικό τομέα αλλά και τον ψυχολογικό. Η έλευση του Covid-19 εμφανίστηκε ως Θεός τιμωρός σε έναν άνθρωπο που φρονούσε πως με τη μεγέθυνση της οικονομίας και της τεχνολογίας είχε ξεκαθαρίσει – ή τουλάχιστον έτσι πίστευε- με την υπόθεση της επιβίωσής του πάνω σε αυτόν τον πλανήτη και ετοιμαζόταν να κάνει το επόμενο βήμα προς τον μετάνθρωπο. Πέρα από αυτό το ονειρικό και ιδεολογικό καταπίστευμα του κεφαλαίου η αλήθεια είναι πως μέχρι τώρα ζούμε σε έναν κόσμο όπου οι φρενήρεις ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης και τεχνολογικής εξέλιξης δεν επέτρεπαν στον άνθρωπο να διαθέσει επαρκή ελεύθερο χρόνο ώστε να αναρωτηθεί προς τα που πάει. Η φύση, όμως, ως ένα ενιαίο οικοσύστημα που περιλαμβάνει και τον τεχνολογικό άνθρωπο της εποχής μας, ήρθε με την πανδημία να υπενθυμίσει πως, απέναντι στις εντάσεις που της ασκούμε, διαθέτει αυτορρυθμιστικούς μηχανισμούς που λειτουργούν ως ανάχωμα -μια θεία Δίκη- στους σχεδιασμούς μας.
Η πανδημία παράλληλα, πέραν της κρίσης στο παγκοσμιοποιημένο μοντέλο και τις οικονομίες, απελευθέρωσε στις κοινωνίες βαθμούς ελευθερίας και πρόσφερε παράλληλα λίγο χρόνο σκέψης, “παγώνοντας” τον τεχνολογικό και οικονομικό χρόνο που ο άνθρωπος ήταν εγκλωβισμένος. Το επόμενο διάστημα θα κριθούν κατά πόσο οι κοινωνικές δυνάμεις διαθέτουν τη σοφία και τη γνώση να “εκμεταλλευτούν” αυτούς τους βαθμούς ελευθερίας για να πιέσουν τις δυνάμεις του κεφαλαίου σε μια αναδιάρθρωση του παραγωγικού μοντέλου και αλλαγή του οικονομικού μοντέλου της μεγέθυνσης, το οποίο αντί να αμβλύνει τις ανισότητες, αντιθέτως τις οξύνει.
Σίγουρα μια τέτοια μεγάλη σε έκταση και σε βάθος κρίση ξεπερνά παραδοσιακές μορφές αντιμετώπισης και απαιτεί νέα” εργαλεία” και δρόμους για να ξεπεραστεί. Προσπαθώντας, λοιπόν, να προσεγγίσουμε με διερευνητικό και αναλυτικό τρόπο την υπάρχουσα κρίση θέλουμε να φωτίσουμε μερικές πτυχές του τρόπου που τα πράγματα εξελίχθηκαν με την πανδημία σε αυτό που λέγεται παγκοσμιοποίηση. Αν δεν το κάνουμε τότε πολύ εύκολα γινόμαστε θύματα συνωμοσιολόγων που μόνο σκοπό έχουν ιδία οφέλη είτε είναι οικονομικά είτε κοντόθωρα ή αλλότρια πολιτικά, αποπροσανατολίζοντας την συζήτηση από τα πραγματικά προβλήματα αλλά και παράλληλα εγκλωβίζοντας μεγάλα τμήματα των κοινωνιών σε ένα κυνήγι μαγισσών, που μόνο στόχο έχει την συνέχιση του παγκομιοποιημένου μοντέλου.
Δεν είναι τυχαίο πως ενώ πολλοί “βοναπάρτες” της “επανάστασης της μάσκας” διακηρύττουν, ως αληθινοί Μεσσίες, τα σκοτεινά σχέδια υποχθόνιων δυνάμεων (θυμίζει σενάριο του Πόλεμου των Άστρων), τελικά, κατ’ ουσία, ταυτίζονται και συντάσσονται με απόψεις και πολιτικές όπως αυτές του Τραμπ και του κεφαλαίου υπερασπίζοντας τις ιδέες και τις αντιλήψεις των ίδιων κέντρων εξουσίας που θεωρητικώς αντιμάχονται, όχι γιατί θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο και να αντιπροτείνουν διαρθρωτικές αλλαγές στο μοντέλο ανάπτυξης (γι’ αυτό περιορίζονται σε ένα στείρο αντιπολιτευτικό λόγο που ερωτοτροπεί με τα όρια της χυδαιότητας και του υβρεολογογίου σε όποια αντίθετη άποψη με τη δική τους βαφτίζοντας με ευτελείς χαρακτηρισμούς τους -κατά τους ίδιους- “συστημικούς” αντιπάλους τους) αλλά απλά η πρότασή τους είναι να παραβλεφθούν όποια μέτρα υγειονομικής κοινωνικής ευθύνης ώστε να μπορέσει και πάλι ο κόσμος να βρεθεί στο σημείο μηδέν, εκεί όπου βρισκόταν πριν την έλευση της πανδημίας.
Με αυτό τον τρόπο ταυτίζονται απόλυτα με το παγκοσμιοποιημένο μοντέλο και τους μηχανισμούς του αρκεί κανείς να μην παρακωλύει την εύρυθμη λειτουργία τους, αρκεί οι παρασιτικές τους επιχειρήσεις να διαιωνίζουν το μοντέλο αυτό που καταστρατηγεί τις ισορροπίες της φύσης, των βιοτόπων, είναι υπεύθυνο για τις κλιματικές αλλαγές, για την αύξηση των οικονομικών αντιθέσεων και την περιθωριοποίηση του μεγάλου ποσοστού του πλανήτη, για την αλλοίωση των πολιτισμικών χαρακτηριστικών των λαών, για την εθνική εξάρτηση και εντέλει για την αύξηση των πανδημιών τις τελευταίες δεκαετίες.
Τραγικοί “Κοριολανοί” σαν τον ήρωα του Σαίξπηρ που τελικά οι “ιδέες” τους στρέφονται ενάντια στον ίδιο το λαό και τις ανάγκες μιας συζήτησης επί τους ουσίας του προβλήματος. Και όλη αυτή η ιδεολογική και προτασιολογική ένδεια στο δια ταύτα, συντελεί ώστε ετερόκλητοι αφετηριακά χώροι (αντιφα, αριστερίζοντες, φασίζοντες,) να συγκλίνουν σε κοινούς πολιτικούς “τόπους”. Ανάμεσα σε όλους αυτούς, προφανώς, βρίσκονται και οι πολιτικοί καιροσκόποι χέρι-χέρι στο μεταμοντέρνο “κίνημα της μάσκας”, ένα ακόμα σύμπτωμα της παγκοσμιοποίησης που αργά ή γρήγορα θα εξασθενίσει στην ίδια του αντιφατική ρητορική.
Το άρθρο, λοιπόν, προσπαθεί να σκιαγραφήσει μερικές από τις ριζικές αλλαγές που έχει επιφέρει η πανδημία στη χώρα υπόδειγμα του παγκοσμιοποιημένου μοντέλου: τις ΗΠΑ, καθώς επίσης επειδή τα περισσότερα ακριβή στοιχεία και έγκυρες πληροφορίες αφορούν αυτή.
Πέρα από τη δεισιδαιμονία και τις θεωρίες συνωμοσίας κρύβεται μια και μόνη αλήθεια, όμως, η οποία, βρίσκεται κάπου αλλού. Κι αν δεν μπορέσουμε να ιχνηλατήσουμε τα πραγματικά αίτια που παράγουν τις μεγάλες αντιθέσεις και εντάσεις στον πλανήτη τότε απλά σκιαμαχούμε.
- Τα ερευνητικά δεδομένα που χρησιμοποιούνται στο άρθρο αφορούν στοιχεία του 1ου τετραμήνου της πανδημίας βάσει των πηγών οι οποίες επίσης δηλώνονται ως υπερσύνδεσμοι στο άρθρο. Σίγουρα οι αριθμοί και τα ποσοστά της κρίσης έχουν μεταβληθεί σε πολλούς τομείς σε χειρότερα και πιο δυσμενή μεγέθη αν συνυπολογίσουμε και τις μεγάλες οικονομικές απώλειες από τη βιομηχανία του Τουρισμού στο τρίμηνο που διανύουμε. Ο δεύτερος λόγος που αναφερόμαστε και διερευνούμε την υπόθεση της Αμερικής είναι πως ο Τραμπ και η πολιτική του χρησιμοποιούνται ως παράδειγμα στους “ιδεολόγους” συνωμοσιολόγους σε σημείο να υπερασπίζονται δημόσια και ανοικτά τον ίδιο τον Τραμπ. Τα στοιχεία όπως και η εξέλιξη τόσο σε ανθρωπιστικό επίπεδο αλλά και σε οικονομικό αυτής της τραγικής πολιτικής που ακολούθησε-τουλάχιστον τους πρώτους μήνες της πανδημίας – τους διαψεύδουν οικτρά και αποκαλύπτουν την σκοπιμότητα, την ένδεια αλλά συνάμα τις πολιτικές καταβολές και αντιλήψεις τους.
Η κρίση ενός μοντέλου
Ο καπιταλισμός έχει επιταχύνει τη μετάδοση ασθενειών. Ιστορικά, οι περισσότερες επιδημίες έχουν εξαπλωθεί γεωγραφικά μέσω δύο κοινών μορφών ανθρώπινης κίνησης σε μεγάλες αποστάσεις: το εμπόριο και τον πόλεμο. Ο χρόνος όμως, άλλαξε δραματικά με την άνοδο του καπιταλισμού.
Κατά τον Μεσαίωνα, χρειάστηκε μια δεκαετία περίπου για να εξαπλωθεί ο Μαύρος Θάνατος από την Κίνα μέσω του Δρόμου του Μεταξιού και των Μογγόλων στην Ευρώπη. Στη συνέχεια, χρειάστηκαν χρόνια για τη μετάδοσή της από τη Σικελία στη Βρετανία και πιο πέρα, μέσω των καθιερωμένων εμπορικών οδών και της κίνησης στρατών κατά τη διάρκεια του Πολέμου των εκατό ετών (εκατονταετής Πόλεμος). Με την εγκαθίδρυση του καπιταλισμού, η «Ισπανική Γρίπη» του 1918 εξαπλώθηκε σε μήνες από την Ισπανία, μέσω της Γαλλίας στη Βρετανία έως τα μέσα Ιουνίου, και στη συνέχεια στις ΗΠΑ και τον Καναδά το Σεπτέμβριο. Σε μεγάλο βαθμό, ακολούθησε την πορεία των πεδίων μάχης, των κινήσεων των στρατευμάτων και της στρατιωτικής εφοδιαστικής αλυσίδας, κατά τη διάρκεια του Α ‘Παγκοσμίου Πολέμου.
Στην εποχή της συμπίεσης του χρόνου (log-in-time-time), χρειάστηκαν λίγες μέρες για να εξαπλωθεί ο κορωνοϊός από τη Wuhan σε άλλες κινεζικές πόλεις εκατοντάδες μίλια μακριά. Χρειάστηκαν μόνο δύο εβδομάδες για να εξαπλωθεί πέρα από την Κίνα, μέσω των μεγάλων αλυσίδων εφοδιασμού, εμπορικών και αεροπορικών διαδρομών στους βιομηχανικούς και εμπορικούς θύλακες της Ανατολικής Ασίας, στη Μέση Ανατολή και τη βιομηχανική Ευρώπη, της Βόρεια Αμερική και τη Βραζιλία.
Έως τις 3 Μαρτίου, είχε “χτυπήσει” 72 χώρες. Ακολουθώντας μεγάλες διαδρομές εφοδιαστικών αλυσίδων, ξεπέρασε αρχικά το μεγαλύτερο μέρος της Αφρικής και το μεγαλύτερο μέρος της Λατινικής Αμερικής, αν και τώρα έχει μετακινηθεί και σε αυτές τις ηπείρους, με δυνητικά ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο για τη ζωή.
“Πανδημικά” ταξίδια στον κύκλο της παγκοσμιοποίησης
Όπως επεσήμανε ο γκουρού των logistics του MIT, Yossi Sheffi στο The Power of Resilience:
«Η αυξανόμενη διασύνδεση της παγκόσμιας οικονομίας μας καθιστά όλο και πιο επιρρεπείς στις μολύνσεις. Τα μεταδοτικά γεγονότα, συμπεριλαμβανομένων των ιατρικών και οικονομικών προβλημάτων, μπορούν να εξαπλωθούν μέσω ανθρώπινων δικτύων που συχνά σχετίζονται έντονα με τα δίκτυα εφοδιαστικής αλυσίδας».
Πράγματι, η Dun & Bradstreet εκτιμά ότι 51.000 εταιρείες σε όλο τον κόσμο έχουν έναν ή περισσότερους άμεσους προμηθευτές στη Wuhan, ενώ 938 από τις 1000 εταιρείες Fortune έχουν έναν ή δύο προμηθευτές στην περιοχή Wuhan. Η έμφαση των τελευταίων δύο ή τριών δεκαετιών στην λιτή παραγωγή1 (lean production), την παράδοση just-in-time και, πιο πρόσφατα, ο «ανταγωνισμός βάσει χρόνου», έχουν επιταχύνει την ταχύτητα μετάδοσης ιών ενώ αντίστοιχα η ολοένα αυξανόμενη ανάγκη όλο και περισσότερου πληθυσμού για κατανάλωση κρέατος -και μάλιστα βιομηχανοποιημένου- έχει συμβάλει καθοριστικά στη μετάλλαξή τους. Η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε διαφορετικά οικοσυστήματα, ανθρώπους, ιδεολογίες κλπ έχει φτάσει σε παροξυσμικά σημεία.
Ένας ειδικός του Johns Hopkins στην Ιταλία είπε,
Συλλογιζόμενοι τις αλυσίδες εφοδιασμού – ή τον τρόπο με τον οποίο οι βιομηχανίες παράγουν αγαθά – οι Ευρωπαίοι είναι πολύ πιο ενοποιημένοι μεταξύ τους από ό, τι συχνά πιστεύουν. Εάν μια ευρωπαϊκή χώρα πλήττεται σοβαρά, τότε το πρόβλημα μεταφέρεται πολύ γρήγορα σε όλους τους άλλους.
Αυτό εξηγεί γιατί ο χάρτης παρακολούθησης από το Κέντρο Μελετών Johns Hopkins για τον Coronavirus, που δείχνει τις συγκεντρώσεις μόλυνσης στις ΗΠΑ, συνδυάζεται και ταυτίζεται με παρόμοιους χάρτες από τις μελέτες του Brookings Institution σχετικά με τις συγκεντρώσεις κατασκευής, κόμβων μεταφοράς και διανομής. Αυτή είναι μια ακόμη ένδειξη ότι αυτός ο ιός έχει μετακινηθεί μέσω των κυκλωμάτων του κεφαλαίου και των ανθρώπων που εργάζονται σε αυτά, και όχι μόνο με την τυχαία μετάδοση «κοινότητας».
Εφοδιαστικές Αλυσίδες ή πως το just-in-time έγινε too-late-for-time
Η έλλειψη εξοπλισμού ατομικής προστασίας (ΕΑΠ) σε πολλές χώρες, ιδιαίτερα οι μάσκες αναπνευστικών ουσιών N95 που είναι απαραίτητες για την ασφαλή εργασία υγειονομικής περίθαλψης, είναι από μόνη της αποτέλεσμα την -επί δεκαετίες- μεταφοράς των μεγαλύτερων παραγωγών εταιρειών στο εξωτερικό και σε χώρες της Ασίας με σκοπό τη μείωση του κόστους παραγωγής και άρα της μεγιστοποίησης των κερδών. Εταιρείες όπως η 3M, η Honeywell και η Kimberley-Clark μετέφεραν την παραγωγή στην Κίνα και σε άλλες χώρες με χαμηλό εισόδημα αναζητώντας υψηλότερα κέρδη.
Η Washington Post τεκμηριώνει ότι «Μέχρι το 95% των χειρουργικών μασκών κατασκευάζονται εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών, σε μέρη όπως η Κίνα και το Μεξικό», ως αποτέλεσμα, του σημαντικού αριθμού εφοδιαστικών αλυσίδων ιατρικού εξοπλισμού.
Οι αναπνευστήρες N95 είχαν διαθεσιμότητα μέχρι τον Μάιο, μετά εξαντλήθηκαν διότι η πλειονότητά τους κατασκευάζονται στην Κίνα και επίσης στη συνέχεια παρατηρήθηκαν επιπλέον καθυστερήσεις.
Δεν αποτελεί έκπληξη ότι ο πρώην σύμβουλος του Τραμπ και ο δεξιός σχολιαστής Steve Bannon εκμεταλλεύτηκαν αυτήν την ευκαιρία για να προωθήσουν την αντι-κινεζική ατζέντα τους. Παρ ‘ όλα αυτά, η αποτυχία των ΗΠΑ, ή οποιασδήποτε χώρας, να παράγει ιατρικό εξοπλισμό έκτακτης ανάγκης σε εύλογο βαθμό, είτε ειδικές φόρμες 3Μ αφορούν καθαρά τη “λογική” του παγκοσμιοποιημένου μοντέλου να ενισχύσει τα κέρδη του και σαφώς είναι μια ανήθικη πράξη που καμιά σχέση δεν έχει με τους “δαίμονες” που παράγει η μετριότητα του Τραμπ και των ακολούθων του για προπαγανδιστικούς λόγους.
Ο αντίκτυπος του ιού, με τη σειρά του, πήρε εκδίκηση σύντομα στις ίδιες τις οδούς με τις οποίες εξαπλώθηκε, διαταράσσοντας τις αλυσίδες παραγωγής και εφοδιασμού με πολύπλοκους τρόπους. Στις αρχές Μαρτίου, το 9% των παγκόσμιων στόλων εμπορευματοκιβωτίων ήταν σε αδράνεια – και αυτό το ποσοστό σίγουρα έχει αυξηθεί. Η κινεζική εφοδιαστική αλυσίδα παραγωγής μειώθηκε κατά 22% τον Φεβρουάριο, σύμφωνα με έκθεση της UNCTAD του Μαρτίου .
Η ίδια έκθεση δείχνει ότι οι χώρες ή οι περιοχές που πλήττονται περισσότερο από τις διαταραχές των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού που εδρεύουν στην Κίνα ήταν (κατά σειρά μεγέθους): ΕΕ, ΗΠΑ, Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Βιετνάμ, Ταϊβάν και Σιγκαπούρη – όλες αυτές δηλαδή που “χτυπήθηκαν” από τον ιό στα αρχικά στάδια εξάπλωσής του. Οι κινεζικές εξαγωγές μειώθηκαν κατά 17% τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο. Μέχρι τα μέσα Μαρτίου, το λιμάνι του Λος Άντζελες λειτούργησε στο 50 %, και το Λονγκ Μπιτς κατά 25-50%, κυρίως λόγω των κλειστών εργοστασίων στην Κίνα σύμφωνα με τους Financial Times .
Οι αναγκαίοι εργαζόμενοι
Οι κυβερνητικές απαντήσεις στις ΗΠΑ, συγκεκριμένα, σχεδιάστηκαν για να ενισχύσουν την οικονομία, από την κρίση της πανδημίας, με την κλασική νεοφιλελεύθερη συνταγή που οι «ειδικοί» της διακυβέρνησης Trump γνωρίζουν: επιδότηση επιχειρήσεων και μείωση του κόστους. Εκτός από τη γνωστή φιλο-επιχειρηματική μεροληψία του πακέτου «διέγερσης» ύψους 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων του Τραμπ, η κυβερνητική αντίδραση προς υποστήριξη της οικονομίας στις ΗΠΑ έχει συμπεριλάβει επίσης και την εντολή προς τους εργαζόμενους να παραμείνουν στη δουλειά, σε συνδυασμό με ένα τσουνάμι μέτρων απορρύθμισης των επιχειρήσεων.
Η απόφαση του Υπουργείου Εσωτερικής Ασφάλειας (DHS) για το ποιος πρέπει να συνεχίσει να εργάζεται ως «απαραίτητη» εργασία είναι τόσο σαρωτική που περιλαμβάνει ουσιαστικά ολόκληρη την κινητήρια δύναμη των εργαζομένων (απόφαση που αφορούσε τους πρώτους μήνες της πανδημίας στις ΗΠΑ). Ακούσια, φυσικά, το DHS (Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας) μας υπενθύμισε πόσο ουσιαστική είναι ολόκληρη η εργατική τάξη για τη λειτουργία της κοινωνίας σε καλές ή κακές περιόδους .
Αυτό ισχύει επίσης για τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας και τους παρόχους τους, όπως το Amazon. Καθώς ορισμένοι εργαζόμενοι του Amazon διαμαρτύρονται -και περίπου 30% αυτών μένουν στο σπίτι λόγω του lockdown- η εταιρεία προσπαθεί να προσλάβει χιλιάδες για να καλύψει το κενό. Όπως αναφέρουν οι New York Times ,
Για όλη την πολυπλοκότητα της υψηλής τεχνολογίας, η τεράστια επιχείρηση ηλεκτρονικού εμπορίου της Amazon εξαρτάται ωστόσο από έναν στρατό εργαζομένων που λειτουργούν σε αποθήκες που φοβούνται τώρα ότι έχουν μολυνθεί με τον κοροναϊό.
Για να διευκολυνθεί περαιτέρω το «βάρος» (δηλαδή το κόστος) της ρύθμισης για τις επιχειρήσεις, η EPA (Οργανισμός Προστασίας Περιβάλλοντος της Αμερικής) έχει αναστείλει όλες τις επιβαλλόμενες περιβαλλοντικές ρυθμίσεις (παρά την τρέχουσα κλιματική κρίση), ενώ η Ομοσπονδιακή Διοίκηση Σιδηροδρόμων έχει εκδώσει παραίτηση έκτακτης ανάγκης για πολλούς κανονισμούς ασφαλείας. Το NLRB ανέστειλε όλες τις εκλογές εκπροσώπησης των συνδικάτων, συμπεριλαμβανομένων αυτών που έγιναν ταχυδρομικώς.
Η Ομοσπονδιακή Διοίκηση Ασφάλειας Μεταφορέων Αυτοκινήτων (FMCSA) χορήγησε «κανονιστική αρωγή σε ώρες λειτουργίας σε οδηγούς επαγγελματικών οχημάτων που μεταφέρουν είδη έκτακτης ανάγκης…». Αυτό σημαίνει φυσικά περισσότερες ώρες στο δρόμο. Ο κατάλογος των ειδών FMCSA (Ομοσπονδιακή Διοίκηση Ασφάλειας Μεταφορέων) που καλύπτονται ως «έκτακτης ανάγκης» είναι πολύ πλήρης, συμπεριλαμβανομένων πρώτων υλών, καυσίμων, χαρτιού και πλαστικών προϊόντων καθώς και άμεσων ιατρικών προμηθειών. Φορτηγά που μετακινούνται μέσα και έξω από τη Νέα Υόρκη, το επίκεντρο του ιού στις ΗΠΑ, κλήθηκαν να συνεχίσουν όπως συνήθως, αλλά να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα: «κοινωνική απόσταση» και να πλένουν τα χέρια τους.
Παρά την οικονομική ύφεση, η οποία ξεκίνησε ακόμη και πριν από την επιδημία, οι αρχές ανέφεραν ότι από τον Φεβρουάριο, η απασχόληση αυξήθηκε και η ανεργία ήταν σταθερή. Η υγειονομική περίθαλψη, οι υπηρεσίες τροφίμων, οι κατασκευές και, φυσικά, οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες λειτουργούσαν κανονικά, ενώ «η απασχόληση σε άλλες μεγάλες βιομηχανίες, όπως η εξόρυξη, η μεταποίηση, το χονδρικό εμπόριο, το λιανικό εμπόριο, οι μεταφορές και η αποθήκευση και οι πληροφορίες, μειώθηκαν ελάχιστα.” Οι μέσες εβδομαδιαίες εργάσιμε ώρες αυξήθηκαν κατά 0,3% τον Φεβρουάριο.
Το Transport Transport Topics , το περιοδικό των διαχειριστών φορτηγών, έγραψε: «Καθώς η Αμερική αντιμετωπίζει τον κορωνοϊό και η καθημερινή ζωή αλλάζει, οι οδηγοί φορτηγών του έθνους είναι μεταξύ εκείνων που διακινδυνεύουν την προσωπική τους υγεία και κάνουν τη σκληρή δουλειά για να συνεχίσουν τα προϊόντα να μετακινούνται σε καταστήματα, νοσοκομεία και αλλού. ” Η American Trucking Association (ATA) αναφέρει ότι η χωρητικότητα των φορτηγών αυξήθηκε κατά 1,05% τον Ιανουάριο και 1,8% τον Φεβρουάριο, πράγμα που σημαίνει ότι, πράγματι, οι οδηγοί φορτηγών «διακινδυνεύουν την προσωπική τους υγεία».
Ενώ η σιδηροδρομική εμπορευματική κυκλοφορία έχει μειωθεί τα τελευταία δύο χρόνια, η Ένωση Αμερικανικών Σιδηροδρόμων (AAR) σημειώνει ότι αυξήθηκαν τρεις κατηγορίες εμπορευματικών μεταφορών το 2020 (χημικά, τρόφιμα και διάφορα φορτία) και «κυκλοφοριακοί όγκοι των σιδηροδρόμων που εξυπηρετούν τα λιμάνια της Δυτικής Ακτής, τα οποία λαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών από την Κίνα, φαίνεται να έχουν ανασταλεί τις τελευταίες τέσσερις εβδομάδες τη λειτουργία τους, υποδηλώνοντας ότι ενδέχεται να έχουμε δει τις χειρότερες επιπτώσεις του COVID-19 από το εμπόριο της Ασίας. Κι ενώ η κυβέρνηση Τραμπ προσπάθησε στο 1ο κύμα εξάπλωσης της πανδημίας να μην αναστείλει τις οικονομικές και επιχειρηματικές λειτουργίες ωστόσο η οργανική εξάρτηση από την Κίνα και η δεδομένη εξάπλωση του ιού συνέβαλαν εντέλει στο να διακόψουν ή να μειώσουν τη λειτουργία τους.
Πράγματι, μέχρι τον Μάρτιο, οι εργαζόμενοι στις ναυτιλιακές εταιρείες Union Pacific και Canada Pacific είχαν προσβληθεί από τον ιό. Η αμερικανική ταχυδρομική υπηρεσία ανέφερε 111 περιπτώσεις COVID 19, ενώ πάνω από 300 εργαζόμενοι στο σύστημα διέλευσης της Νέας Υόρκης είχαν τον ιό μέχρι τον Απρίλιο. Μια νέα ανισορροπία παρατηρείται καθώς τα διαδικτυακά εργαλεία παράδοσης στο σπίτι όπως το Instacart, το Amazon και το Walmart προσλαμβάνουν χιλιάδες και κερδίζουν μεγάλα χρηματικά ποσά από πελάτες που αναγκάζονται να μένουν σπίτι λόγω του lockdown θέτοντας όμως παράλληλα τη δημόσια υγεία αλλά και τους εργαζόμενους τους σε κίνδυνο παράγοντας ένα νέο φαύλο κύκλο πανδημίας. Και όλο αυτό καταδεικνύει πως τα προβλήματα που δημιούργησε η πανδημία δεν μπορούν να λυθούν με τις απλές συνταγές της θεωρίας της αγέλης αλλά ούτε βέβαια με την απρόσκοπτη λειτουργία των επιχειρήσεων για τον απλούστατο λόγο πως η πανδημία τελικά θα χτυπήσει και θα αναστείλει κάθε οικονομική δραστηριότητα, όπως και έγινε σε πολλές επιχειρήσεις.
Το επιχείρημα λοιπόν της θεωρίας της αγέλης και της μη επικινδυνότητας του ιού -στα επίπεδα τουλάχιστον που υποστηρίζει η επιστημονική κοινότητα- καταρρίπτονται από την ίδια την πραγματικότητα. Δεν υπάρχει φαεινότερο παράδειγμα από αυτό που ακολούθησε η κυβέρνηση Τραμπ και του τραγικού τρόπου με τον οποίο εξελίσσεται και για τους Αμερικάνους πολίτες αλλά και για την οικονομία.
Μαζική υποπασχόληση, εποχή κατάθλιψης και ανεπιθύμητη ισότητα
Η εικόνα της παγκοσμιοποίησης σίγουρα θα αλλάξει γρήγορα καθώς το παγκόσμιο εμπόριο επιβραδύνεται και όλο και περισσότερες δραστηριότητες αναγκάζονται να επιβραδυνθούν ή να σταματήσουν λόγω πανδημίας, «κοινωνικής απόστασης», lockdowns και αυτο-απομόνωσης. Από τη μία πλευρά, εκατομμύρια εργαζόμενοι δεν θα έχουν άλλη επιλογή από το να εργάζονται περισσότερες ώρες διακινδυνεύοντας τη μόλυνση, ενώ εκατομμύρια άλλοι αντιμετωπίζουν ανεργία και φτώχεια. Oι εργαζόμενοι είναι καταδικασμένοι από τον ιό εάν το κάνουν και καταραμένοι από την οικονομική ύφεση εάν δεν το κάνουν.
Με μια ξαφνική μείωση της απασχόλησης μεγαλύτερη από αυτήν του 2008, το Ινστιτούτο Οικονομικής Πολιτικής εκτιμά ότι περίπου 20 εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα χαθούν έως τον Ιούλιο, γεγονός που είναι ήδη πραγματικότητα στις ΗΠΑ. Ήδη, 10 εκατομμύρια εργαζόμενοι έχουν υποβάλει αίτηση για ασφάλιση ανεργίας έως τις αρχές Απριλίου. Οι New York Times εκτιμούν ότι το ποσοστό ανεργίας είναι ήδη 13%, το υψηλότερο επίσημο ποσοστό μετά τη δεκαετία του 1930, την εποχή της μεγάλης κατάθλιψης. Επιπλέον, όπως υποστηρίζει ο οικονομολόγος Μάικλ Ρόμπερτς , αυτό πιθανότατα είναι μόνο η απαρχή μιας βαθύτερης παγκόσμιας ύφεσης.
Παρ ‘όλα αυτά, το γεγονός ότι τόσοι πολλοί θα πρέπει να συνεχίσουν να εργάζονται για ιδιωτικές επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια της επιδημίας μας θυμίζει ότι η επιθυμία του κεφαλαίου να συνεχίσει να αποκομίζει κέρδος εξαρτάται από αυτούς τους εργαζόμενους, ενώ ο «σιωπηλός καταναγκασμός των οικονομικών εργασιακών σχέσεων» με ελαστικότητα εργασίας και χαμηλούς μισθούς που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι εργαζόμενοι που αναγκάζονται να ζήσουν «από μήνα σε μήνα», είναι παρών σε αυτήν τη θανατηφόρα κρίση υγείας.
Επιπλέον, ενώ ορισμένοι θέλουν να πουν ότι ο κοροναϊός δεν κάνει διακρίσεις – παράδειγμα ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον που βρέθηκε στη ΜΕΘ- ο αντίκτυπός του είναι εξαιρετικά άνισος. Στη Νέα Υόρκη που έχει πληγεί περισσότερο από την πανδημία, οι The New York Times αναφέρουν, “Δεκαεννέα από τις 20 γειτονιές με το χαμηλότερο ποσοστό θετικών δοκιμών ήταν στις πλούσιες περιοχές.”
Όπως εξηγούν οι ειδικοί στο Κέντρο Μελετών Johns Hopkins Coronavirus ,
Αν και απογοητευτικό αλλά διαχειρίσιμο για πολλούς, η οικονομική επίπτωση της κοινωνικής απόστασης είναι βάναυση για τα φτωχότερα, πιο ευάλωτα και περιθωριοποιημένα μέλη της κοινωνίας μας.
Μεταξύ των πιο σκληρών χτυπημάτων είναι εκείνες που βρίσκονται κοντά στο κάτω μέρος των αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων της χώρας – εργάτες αγροκτημάτων και εκείνοι που εργάζονται σε αποθήκες σε ολόκληρη τη χώρα που απασχολούνται στις περισσότερες εποχιακές καλλιέργειες. Η πλειονότητα αυτών των εργαζομένων είναι μετανάστες χωρίς έγγραφα . Κατά ειρωνικό ή κυνικό τρόπο, έχουν κηρυχθεί ουσιώδεις εργαζόμενοι, γεγονός που υποδηλώνει την εξάρτηση της οικονομίας από αυτούς να παραμείνουν στο χώρο εργασίας, όπου είναι ευάλωτοι στον ιό.
Ταυτόχρονα, εξακολουθούν να υπόκεινται σε απέλαση. Μερικές φορές, τους δίνονται επιστολές από τους εργοδότες που τις δηλώνουν απαραίτητες ώστε να μπορούν να μετακινούνται στη δουλειά τους, αλλά αυτές δεν τους προστατεύουν από την απέλαση, ειδικά όταν παύσουν να είναι απαραίτητοι στην κυβέρνηση ή όταν τελειώσει η καλλιεργητική σεζόν .
Βαθμοί ελευθερίας και διαμόρφωση ενός νέου βιώσιμου κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου
Η εξάπλωση του κορωνοϊού βοήθησε να αποκαλυφθεί ότι οι σημερινοί χώροι εργασίας συνδέονται με πολλά δίκτυα μεταφοράς. Ο Τραμπ προσπαθεί να διατηρήσει την οικονομία σε λειτουργία κάνοντας το DHS να επαναπροσδιορίσει τους «απαραίτητους» εργαζόμενους εφαρμόζοντας μια αποτυχημένη πολιτική. Αυτό καθιστά σαφές ότι τα δίκτυα διανομής της παγκοσμιοποίησης και της εργασίας συνδέουν τους εργαζομένους σε όλο τον κόσμο και σε κάθε πόλη.
Οι Κινέζοι κατασκευαστές μάσκας N95 συνδέονται με νοσοκόμες της Νέας Υόρκης, τους εργαζόμενους στην εκπλήρωση παραγγελιών του Amazon στο Will County, Illinois και με τους οδηγούς UPS στο Σικάγο. Οι σιδηρόδρομοι, τα φορτηγά και οι ταχυδρομικοί εργαζόμενοι συνδέονται με σχεδόν όλους τους υπόλοιπους. Οι ενέργειες των εργαζομένων, ακόμη και περιορισμένες, μπορούν να έχουν αντίκτυπο πέρα από τον άμεσο χώρο εργασίας στον σημερινό κόσμο του Just-In-Time.
Κανένα αγαθό δεν μπορεί να παραχθεί, δεν παρέχεται υπηρεσία, εάν τα πράγματα που επιτρέπουν αυτές τις δραστηριότητες δεν γίνονται και δεν μετακινούνται από το χέρι ενός εργαζόμενου κάπου στον κόσμο.
«Τα πράγματα δεν θα είναι ποτέ τα ίδια», λένε πολλοί σχολιαστές. Θα υπάρξουν μεγάλες αλλαγές, για να είμαστε σίγουροι, αλλά αν δεν καθοδηγούνται από τις ενέργειες της συντριπτικής πλειοψηφίας, εάν δεν μπει ολόκληρο το μοντέλο της παγκοσμιοποίησης σε κριτική, είναι πιο πιθανό να είναι του είδους: «Τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν για να παραμείνουν τα ίδια»2 . Οι εταιρείες θα αλλάξουν σχήμα καθώς οι εταιρίες χάνουν κέρδη, οι συγχωνεύσεις αφθονούν, οι αλυσίδες εφοδιασμού “εξορθολογίζονται”, το εργατικό δυναμικό περικόπτεται, τα κρατικά κεφάλαια διοχετεύονται σε εταιρικά ταμεία και τα κέρδη αναβιώνουν.
Αλλά δύσκολα το κεφάλαιο θα εγκαταλείψει τα προνόμια διαχείρισης . Συντηρητικές και φιλελεύθερες κυβερνήσεις θα ξοδέψουν δισεκατομμύρια για να ενισχύσουν τις εταιρίες.
Αλλά θα αντικαταστήσουν τα εισοδήματα που χάθηκαν σε εκατομμύρια εργαζομένους; Θα επιτρέψουν την εκπροσώπηση των συνδικάτων; Θα θέσουν ακόμη και σε ισχύ τους ήδη μεσοβέζικους κανονισμούς για το περιβάλλον και την ασφάλεια που έπαυσαν να ισχύουν, και πολύ περισσότερο, θα προετοιμαστούν για την επόμενη επιδημία και θα λάβουν πραγματικά μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής καταστροφής αναδιαρθρώνοντας το τωρινό μοντέλο παραγωγής και διάρθρωσης της παγκόσμιας οικονομίας;
Αν δεν υπάρξει μαζική πίεση από τη βάση της πυραμίδας, αν δεν αλλάξουν οι σχέσεις εξουσίας που ενυπάρχουν στις κοινωνίες, στον τρόπο της παραγωγής, τα πράγματα, θα επανέλθουν, με άλλους όρους όπως ήταν μετά το 2008. Κάθε πολιτική που βασίζεται στην οικονομική μεγέθυνση και εντείνει την κοινωνία του 1/3 θα θριαμβεύσει και πάλι αν, παγκόσμια, η βάση της κοινωνικής και οικονομικής πυραμίδας δεν πιέσει για διαρθρωτικές αλλαγές τόσο στον τομέα παραγωγής, της οικονομίας αλλά και τις διανομής πόρων και αξιών.
Εναπόκειται σε αυτούς τους «απαραίτητους» εργαζόμενους και στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα να δημιουργήσουν μια νέα ισορροπία κοινωνικής δύναμης για έναν υγιή και βιώσιμο κόσμο. Η πίεση των κοινωνιών πρέπει να γίνει προς ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης που θα δεν θα εξυπηρετεί την μεγέθυνση της οικονομίας αλλά την ευημερία των λαών και κυρίως θα παράγει τους μηχανισμούς αναδιανομής του πλούτου και άμβλυνσης της πίεσης του ανθρώπου πάνω στο περιβάλλον.
Οι νέες τεχνολογίες, η ιατρική, η παιδεία, η βιώσιμη ενέργεια, η μείωση του καταναλωτικού προτύπου, η ισόρροπη διαχείριση των ενεργειακών πόρων, η δημιουργία μικρών παραγωγικών και ενεργειακών προτύπων είναι μερικά από τα στοιχεία που θα μπορούσαν να δρομολογήσουν ριζικές αλλαγές στον μοντέλο ανάπτυξης.
Αυτή είναι η ατζέντα που πρέπει να ενσωματωθεί στην συζήτηση για τις αλλαγές. Ατζέντα που καθορίζει και αναδεικνύει τις γενεσιουργές αιτίες της σημερινής πανδημίας και θέτει τον προσανατολισμό για μια ηπιότερη και βιώσιμη ανάπτυξη. Τελικά επαναδιατυπώνει τον παρεξηγημένο όρο ανάπτυξη δίνοντας του ένα θετικότερο πρόσημο προσανατολισμένο προς την ισόρροπη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, τον πολιτισμό και τις συλλογικές αξίες των κοινωνιών. Και φυσικά γι αυτόν ακριβώς το λόγο κάθε άλλη κινητοποίηση που διακηρύττει πως ο ιός είναι “ψεύτικος”, δεν είναι επικίνδυνος, που αντιδρά στη χρήση μάσκας όχι μόνο θέτει σε κίνδυνο τους συνανθρώπους μας αλλά επιφέρει, εντέλει, τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που πρεσβεύει: Ένα ακόμα συνολικό lockdown. Το κυριότερο όλων, αποπροσανατολίζει την προβληματική γύρω από τις πραγματικές αιτίες που παρήγαγαν τη σημερινή κρίση και δεν είναι άλλες από την ίδια την παγκοσμιοποίηση και το σημερινό παραγωγικό μοντέλο.
Μια τέτοια αντίληψη δεν είναι επαναστατική αλλά βαθειά συντηρητική, φασίζουσα με τον τρόπο που εκδηλώνεται, αδιέξοδη, επικίνδυνη για τη Δημόσια Υγεία, αποτυχημένη και εξυπηρετεί ξεκάθαρα τα συμφέροντα αυτών που θέλουν το μοντέλο αυτό να παραμείνει όπως ήταν πριν την κρίση πανδημίας.
Σημειώσεις:
- Ο όρος Lean ανάγεται και αναφέρεται στο σύστημα παραγωγής της Toyota, που άρχισε να αναπτύσσει την δεκαετία ΄50. Οι διάφορες δημοσιεύσεις στην Αγγλική γλώσσα άρχισαν να αναφέρουν το σύστημα παραγωγής της TOYOTA (TPS) γύρω στο 1975. Λίγο αργότερα, ο όρος Λιτή Παραγωγή (Lean Production) επινοήθηκε από τον John Krafcik στο άρθρο του «Triumph of the Lean Production System – MIT/Sloan Management Review» το 1988 και έκτοτε χρησιμοποιείται. Σχεδόν ταυτόχρονα εμφανίστηκε και ο όρος «Lean Manufacturing» που χρησιμοποιείται εκτεταμένα και ερμηνεύει την δυνατότητα παραγωγής βιομηχανικών προϊόντων στηριζόμενη στην συναρμολόγηση και στη σύνθεση του τελικού προϊόντος από μηχανικά ή ηλεκτρονικά μέρη κατασκευασμένα σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη τα οποία μεταφέρονται στις κεντρικές μονάδες παραγωγής του τελικού προϊόντος μέσω εφοδιαστικών αλυσίδων. Ο τρόπος αυτός που πρώτη η TOYOTA χρησιμοποίησε μείωσε: την ανάγκη αποθηκευτικών ποσοτήτων εξαρτημάτων, το κόστος του τελικού προϊόντος (τα περισσότερα εξαρτήματα κατασκευάζονται σε χώρες του Τρίτου Κόσμου κάτω από εργασιακές συνθήκες εξαθλίωσης βλ. Μπαγκλαντές από παιδιά) και εντέλει τα κέρδη των εταιρειών.
- Η κυνική ανταπάντηση του αριστοκράτη της Σικελίας Don Fabrizio στην επανάσταση του 1848-49 στη Lampedusa της Ιταλίας .
