από το Άρδην τ. 27, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2000
“Ο ελληνικός Διαφωτισμός συσταίνει κλάδο του μεγάλου κορμού του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.. .το ελληνικό φαινόμενο, όπως συμβαίνει και με τις αντίστοιχες εκδηλώσεις των άλλων λαών, παρουσιάζει κάποια ιδιομορφία, απόκλιση από τον μέσο όρο του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. .. κι από την άλλη, όπως συμβαίνει με όλα τα μεγάλα κινήματα της ψυχής και του νου των ανθρώπων, πριν αυτά πυκνώσουν αρκετά ώστε να προσδώσουν, σε μια συγκεκριμένη εποχή, το ιδιαίτερο χρώμα της, έτσι και εδώ βρίσκονται διάχυτα στις προηγούμενες ιστορικές περιόδους του ελληνισμού συστατικά που προσιδιάζουν στον Διαφωτισμό…”
“Είχα πρόσφατα την ευκαιρία να μιλήσω για κάποια διεθνικά κινήματα αναφορικά με την Ελλάδα τον Διαφωτισμό ανάμεσα στα άλλα Για τις περιπτώσεις τις οποίες είχα υπόψη μου, ενόμισα ότι μπορούσα να προτείνω τα εξής: η ελληνική ανάγκη για τα κύρια στοιχεία που συνθέτουν αυτές τις αλλαγές είναι τόσο ισχυρή, ώστε ο διεθνικός τους χαρακτήρας θα μπορούσε να φανεί, τελικά, εντελώς περιττός. ‘Θα είταν θεωρητικά δυνατό’, συμπλήρωνα ‘να ξαναφτιάξουμε τον Έλληνα λόγιο του 1800’… ‘χωρίς να καταφύγουμε στις ξένες επιδράσεις’. Πραγματικά. .. “2 Ωστόσο, συνεχίζει “τούτο αντί να σημαίνει ότι οι επιδράσεις αυτές δεν υπήρξαν, μας παρακινεί, αντίθετα, να τις αναζητήσουμε, κάνει mo πιθανή στα μάτια μας την συμμετοχή τους στην διαδικασία της διαμόρφωσης της σύγχρονης Ελλάδας. Η ‘διψώσα έλαφος’ που τρέχει να ποτιστεί στην πηγή θα μπορούσε να είναι το έμβλημα των οπαδών του συγκριτισμό quemadmodum desiderat cervus… Όταν έχουμε εξακριβώσει την παρουσία της ανάγκης, αποβαίνει σχετικά εύκολο να ανιχνεύσουμε τα μέσα που την ικανοποίησαν. Στην περίπτωση λοιπόν που μας απασχολεί, η ερευνά μας απέδειξε ότι ο ελληνισμός ήταν ώριμος για την παλιγγενεσία, αλλά μας οδήγησε επανειλημμένα, σε σημεία επαφής της ελληνικής λογιοσύνης με τον Διαφωτισμό. Από εκεί και πέρα, ο δρόμος έχει φανεί: δεν έχουμε παρά να αναζητήσουμε πρώτα-πρώτα ποια ήταν στον φθίνοντα ΙΗ’ αιώνα, τα στοιχεία που μπορούσαν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του νέου ελληνικού πνεύματος, και, έπειτα, ποιοι θα είταν οι mo πρόσφοροι αγωγοί για την μεταφορά αυτών των στοιχείων” ,3
Κ.Θ. Δημαράς
1 Κ.Θ. Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Νεοελληνικά Μελετήματα 2, Αθήνα, έβδομη έκδοση, 1998, σελ. 1-2.
2 Στο ίδιο, σελ. 137-138.
3 Στο ίδιο, σελ. 138.
