του Ν. Πανταζόπουλου, από το Άρδην τ. 44, Νοέμβριος 2003
Σαν μοναδικο απο καθε αποψη υπόδειγμα επιβιώσεως γνήσιας κοινοτικής παραδόσεως στις μέρες μας
προσφέρεται η κοινότητα του Αγίου Όρους. Εκ πρώτης όψεως η περίπτωσή του, εξαιτίας του θρησκευτικού χαρακτήρα του, φαίνεται πως δεν εντάσσεται στα ειδικότερα πλαίσια του κύκλου που εξετάζουμε, δηλαδή στις πολιτικές συσσωματώσεις. Το γεγονός όμως ότι η κοινότητα αυτή εκφράζει στην τελειότερη μορφή της την ίδια την ιδέα της συσσωματώσεως, καθώς επίσης και ότι πραγματοποιεί τους σύγχρονους στόχους με τους οποίους είναι η ιδέα αυτή άρρηκτα συνδεμένη, δηλαδή το θεσμό της τοπικής αυτοδιοικήσεως, όχι μόνο επιτρέπει, αλλά επιβάλλει να συμπεριλάβουμε την περίπτωσή του στην ερευνά μας.
Το άρθρο 105, εδάφ. 1 του Συντάγματος του 1975, αναγνωρίζοντας την αυτοδύναμη ύπαρξή του, θεσπίζει ότι η περιοχή του Αγίου Όρους είναι κατά το αρχαίον τούτου προνομιακόν Καθεστώς αυτοδιοίκητον τμήμα του Ελληνικού Κράτους. Το Καθεστώς αυτό καθορίζεται ειδικότερα από τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους που καταστρώθηκε ύστερ’ από διεθνείς διαπραγματεύσεις (1912-1923) με τη συνεργασία εκπροσώπων, της Ιεράς Κοινότητας και της Ελληνικής Κυβερνήσεως και κυρώθηκε με το Νομοθ. Διάταγμα της 10ης Σεπτεμβρίου 1926. Με τα παραπάνω νομοθετήματα διασφαλίζεται η διοικητική, νομοθετική, δικαστική και οικονομική αυτονομία του Αγίου Όρους.
Ο Καταστατικός αυτός Χάρτης με τα 188 άρθρα του θεμελιώνει μια πολυδιάστατη μορφή αυτονομίας που λειτουργεί ταυτόχρονα σε ατομικό και ομαδικό επίπεδο που αντιστοιχούν στον α’ και τον β’ βαθμό της τοπικής αυτοδιοικήσεως, στην τελευταία μάλιστα περίπτωση με πλουραλιστική ομοσπονδιακή μορφή. Αποτελεί δε, επίσης γνήσιο υπόδειγμα της κοινοτικής ιδέας, στην περίπτωση που αυτή απαλλαγμένη από ετερόνομες επεμβάσεις, σαν αυτές που συναντήσαμε κατά την ανάλυση που προηγήθηκε, συνεχίζει επί δέκα αιώνες την αυτόνομη ομαλή της εξέλιξη, χωρίς αυτή να αντιτίθεται στη συγκεντρωτική μορφή του σύγχρονου κράτους. Καθεμιά από τις 20 μονές και τις 12 σκήτες αυτοδιοικείται σύμφωνα με τον εσωτερικό της κανονισμό, που ψηφίζεται από τους μοναχούς που την αποτελούν και εγκρίνεται από την Ιερά Κοινότητα (άρθρα 142/4,149 Καταστ. Χάρτη). Ο β’ βαθμός τοπικής αυτοδιοικήσεως αποτελείται από τους αντιπροσώπους των 20 μονών που συγκροτούν Σώμα διαρκές γνωστόν υπό το όνομα Ιερά Κοινότης του Αγίου Όρους Αθω (άρθρο 11 Καταστ. Χάρτη). Η εκτελεστική εξουσία ασκείται από άλλο συλλογικό όργανο, την Ιερά Επιστασία που αποτελείται από αντιπροσώπους των 20 μονών που κατανέμονται σε πέντε τετράδες, εκάστη των οποίων ασκεί υπό την προεδρία του πρωτεπιστάτου ανά πάσαν πενταετίαν επί εν έτος την επιστααίαν (άρθρο 28 Καταστ. Χάρτη). Έκφραση της δημοκρατικής διακυβερνήσεως της κοινότητας, αποτελεί η σφραγίδα της. Διαιρείται σε τέσσερα τμήματα, καθένα από τα οποία παραδίδεται από τους παλιούς στους νέους επιστάτες (άρθρο 31, Καταστ. Χάρτη). Η διοικητική αυτονομία εκφράζεται ειδικότερα: α. Ως νομοθετική που ασκείται με κανονιστικά διατάγματα που εκδίδει μόνιμο αυτοδύναμο συλλογικό όργανο, η Έκτακτη Εικοσαμελής Σύναξη, που αποτελείται από τους καθηγουμένους και προϊσταμένους των 20 ιερών μονών που δικαιούνται να συνέρχονται αυτοδικαίως για το σκοπό αυτό δύο φορές το χρόνο (:άρθρα 43 του Καταστ. Χάρτη και 6 του Νομ. Δ/τος της 10.9.1926).
β. Ως δικαστική που λειτουργεί σε α’ και β’ βαθμό (άρθρα 7,41-43,47-60 του Καταστ. Χάρτη και 9 του Νομ. Δ/τος της 10.9.1926).
γ. Ως οικονομική που διασφαλίζεται κι αυτή και στους δύο βαθμούς με τα άρθρα 2,13,86,90,100 επ., 126 επ., 162 επ., 179 επ. του Καταστ. Χάρτη, που συντονίζονται με τα άρθρα 2, εδάφ. 1 -4 και 13 του Νομ. Δ/τος της 10.9.1926. Το καθεστώς του Αγίου Όρους διαμορφώθηκε επάνω σε πάγιους εθιμικούς κανόνες που ίσχυαν ανέκαθεν διεθνώς στην περιοχή της Εγγύς Ανατολής και της Νοτιανατολικής Ευρώπης, και είναι γνωστοί ως προνόμια. Συνδυάζει λοιπόν διεθνώς αποδεκτούς κανόνες με το θεσμό της τοπικής αυτοδιοικήσεως και είναι από το 1979 ενταγμένο στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Με άλλα λόγια, εναρμονίζει την παράδοση με την εξέλιξη. Από την άποψη δε αυτή μπορεί να χρησιμέψει σαν πρότυπο γι’ ανάλογες εφαρμογές της κοινοτικής ιδέας στην πράξη.
Νικόλαος Πανταζόπουλος
(Απόσπασμα από τη μελέτη “Ο Ελληνικός Κοινοτισμός και η νεοελληνική κοινοτική παράδοση”)
