του Κ. Βλασιάδη, από το Άρδην τ. 47, Ιούνιος 2004
ΣΙΝΑΣΟΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑΣ
Η Κωμόπολη Σινασός, βρίσκεται στο κέντρο της Μικρός Ασίας, στην Καππαδοκία, 250 χλμ. περίπου νοτιοανατολικά της Άγκυρας, πολύ κοντά στην Καισαρεία, τώρα δε ονομάζεται Μουσταφάπασα. Ο πληθυσμός της πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924, ανερχόταν περίπου σε 3.000 Έλληνες και 500 Τούρκους. Η Σινασός, ήταν από τα 2-3 ελληνόφωνα χωριά της Καππαδοκίας και οι Σινασίτες ήταν Χριστιανοί Ορθόδοξοι, με έντονο το θρησκευτικό και εθνικό συναίσθημα της Ελληνικής καταγωγής τους. Είχαν ελληνικότητα δημοτικά τραγούδια, μερικά από τα οποία ήταν Ακριτικά, σαν κατ’ εξοχήν περιοχή του Διγενή Ακρίτα που ήταν η Καππαδοκία, πολλά όμως τραγούδια τους, τα χόρευαν με κλειστούς Κύκλιους χορούς των Αρχαίων Ελλήνων. Χόρευαν όμως και τον “μοναδικό” αντικρυστό, Ίσο, καθώς και τον πανελλήνιο Συρτό, στα βάθη της Ανατολής. Η Ελληνική Παιδεία ήταν πολύ ανεπτυγμένη στη Σινασό, όπου λειτουργούσαν Νηπιαγωγείο, Παρθεναγωγείο και Αρρεναγωγείο, με δασκάλους και δασκάλες από την Αθήνα. Το Αρρεναγωγείο συστήθηκε το 1821 με Συγγίλιο του Εθνομάρτυρα Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’, ήταν δε οκτατάξιο, όπως το Παρθεναγωγείο. Η εκπαίδευση δε ήταν δωρεάν και υποχρεωτική για όλους. Πηγή ευημερίας για τη Σινασό ήταν το εμπόριο. Οι Σινασίτες διέπρεπαν στην Κων/πολη σαν έμποροι ναυτιλιακών ειδών, αλιπάστων και μαύρου χαβιαριού, για το οποίο είχε συσταθεί ιδιαίτερη συντεχνία με Καταστατικό. Η ελληνική εκπαίδευση και οι επαφές με την κοσμοπολίτικη Πόλη, είχαν σαν αποτέλεσμα την αύξηση του βιοτικού επιπέδου των Σινασιτών και τη βελτίωση των κοινωνικών δεσμών με την ιδιαιτέρα πατρίδα.
Η νοσταλγία του ξενιτεμένου, η αγάπη για το χωριό, και η ευημερία των Σινασιτών, δημιούργησαν τα περίφημα αρχοντικά της Σινασού, με πλούσιο εσωτερικό και εξωτερικό διάκοσμο, που δέσποζαν στο χωριό, το οποίο ήταν κτισμένο σε λόφους με πανοραμική θέα. 95 δε από τα αρχοντικά αυτά, έχουν κριθεί διατηρητέα από το Τουρκικό κράτος πριν από λίγα χρόνια και η UNESCO χαρακτήρησε τη Σινασό, διατηρητέο οικισμό, τώρα τελευταία. Οι Σινασίτες μετά την Ανταλλαγή, ασχολήθηκαν και στον Ελλαδικό χώρο με το εμπόριο και τα γράμματα, στα οποία και διαπρέπουν. Το 1925, οι Σινασίτες ίδρυσαν το Φιλανθρωπικό Σωματείο “Η ΝΕΑ ΣΙΝΑΣΟΣ”, με πλούσια φιλανθρωπική, κοινωνική και πολιτιστική δραστηριότητα μέχρι και σήμερα. Το Σωματείο μας τιμήθηκε το 1986, με βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την όλη δραστηριότητά του μέχρι τότε. Στη Β. Εύβοια υπάρχει και κωμόπολη Νέα Σινασός, που υπάγεται στην Ιστιαία.
Έτσι λοιπόν, η κωμόπολη Σινασός της Καππαδοκίας, στα βάθη της Ανατολής, μέχρι την Ανταλλαγή των πληθυσμών του 1924, με την Ελληνική Γλώσσα, με τα σχολεία της, τις εκκλησιές της, τον πολιτισμό της και τα ελληνικότατα δημοτικά της τραγούδια και χορούς, κράτησε ψηλά τον Ελληνισμό και την Ορθοδοξία. Άξια λοιπόν ο Γάλλος ιστορικός Ανρύ Γκρεγκουάρ, την χαρακτήρισε “Εστία Ελληνικής Αναγέννησης στην Καππαδοκία”, ο δε Μητροπολίτης Καισαρείας Κλεόβουλος, “Όαση εν ερήμω. Αστήρ εν τω σκότει, Αθήναι εν Μικρά Ασία”.
Κ.Β.
Τα τραγούδια “Η ΠΑΝΩ ΒΙΓΛΑ ΠΑΡΘΗΚΕΝ, η κάτ’ αποκοΐμά-ται, η μεσακή εστράγγισεν, παιδιάμ’ πάρθην η πόλη…”
Η Καππαδοκία ήταν κατ’ εξοχήν ακριτική περιοχή στα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου, γεγονός που ερμηνεύει και την ύπαρξη πολλών ακριτικών τραγουδιών στη Σινασό. Όπως το παραπάνω, της εισαγωγής, το οποίο αναφέρεται στην Άλωση ενός τριώροφου κρησφύγετου που βρίσκεται στη Βραχτη, πολύ κοντά στη Σινασό και το οποίο έγινε η λαξευτή εκκλησία του Αγ. Βασιλείου, τουριστικό αξιοθέατο στα σημερινά χρόνια.
Τα δημοτικά τραγούδια της Σινασού, κατέχουν ξεχωριστή θέση στη μουσική, όχι μόνο της Καππαδοκίας αλλά και του ελληνισμού εν γένει.
Παρά το γεγονός ότι ο Αρχέλαος στο βιβλίο του “Η ΣΙΝΑΣΟΣ”, αναφέρει ότι: “…οι Σινασίτες αν και προοδευτικοί, εν τούτοις περί μουσικής, μικράν τρέφουν ιδέαν..”, στην πραγματικότητα όμως, είχαν ανεπτυγμένο το μουσικό αίσθημα, αν και πράγματι δεν υπήρχαν μουσικά όργανα στα σινασίτικα σπίτια. Και ευτυχώς, που τα τελευταία χρόνια δεν ήρθε στη Σινασό η μόδα του μαντολίνου, της κιθάρας και μαζί της δυτικής μουσικής, εκτός από κανένα ταγκό και καμιά πόλκα, τα οποία έφεραν στο χωριό οι άνδρες που ζούσαν στην Πόλη, κι έτσι δεν επηρεάσθηκαν, σχεδόν καθόλου, τα σινασίτικα τραγούδια από την ευρωπαϊκή μουσική.
Ο Σινασίτης μουσικολόγος Σωφρόνης Σωφρονιάδης, από το βιβλίο του οποίου αντλούμε πολλά στοιχεία, γράφει ότι εκτός από τα καθαρώς σινασίτικα τραγούδια, υπάρχουν στη Σινασό και μερικά που προέρχονται από άλλα μέρη της Ελλάδος, αλλά ο δανεισμός αυτός παραμένει μόνο στην ποιητική πλευρά και όχι στην μουσική, κι’ αυτό, είτε, διότι η μουσική αποδιδόταν, μεταφερόταν από τους Σινασίτες παραλλαγμένη, καθώς δεν υπήρχαν τότε τα κατάλληλα μέσα, είχε, διότι μελοποιούσε με καινούργιο σκοπό το ποιητικό κείμενο, κάποιος ντόπιος συνθέτης. Αυτό βεβαίως καταρρίπτει τη γνώμη του Αρχέλαου και αποδεικνύει ότι υπήρχαν και Σινασίτες που ασχολούνταν με τη μουσική. Και έτσι, τα τραγούδια που προέρχονταν από τα διάφορα μέρη της Ελλάδος, στη Σινασό έχουν διαφορετική μελωδία και ύφος, είναι πιο βυζαντινότροπα.
Τα τραγούδια της Σινασού, μπορούμε να τα κατατάξουμε σε διάφορες κατηγορίες. 1η) Ακριτικά, όπως: “Εβράδυν παλιοβράδυν”, “Η πάνω βίγλα πάρθηκεν”, “Κάτω στον Άη-Γιάννη το θεολόγο”, κ.ά.
2η) Τα καθαρώς σινασίτικα, όπως: “Μάναμ’ ήρτεν η Άνοιξη”, “Στου Γιαννάκη μου το γάμο”, “Άγιεμ’ άη Γιώργ’ αφέντη μου”, “Ένα κομμάτι σύννεφο”, “Πάγω στου Προύσας τα βουνά”, “Απόψην-απόψην τα μεσάνυκτα”, κ.ά.
3η) Τραγούδια με ξένο ποιητικό κείμενο αλλά με σινασίτικη μουσική, όπως: “Μηλίτσαμ’ που ‘σαι στον γκρεμό”, “Ζουρλαίνομαι-ζουρλαίνομαι”, “Μπρε Μανόλη, μπρε λεβέντη”, “Η Παναγιώτα κίνησε”, “Τρι Άρχοντες καθούντανε”, κ.ά.
4η) Τραγούδια με στίχους και μελωδία ξένα αλλά με σινασίτικο ύφος όπως: “Μαλαματένιος αργαλειός”, “Εσύ που σέρνεις το χορό”, “Ο σκλάβος αναστέναξε”, “Μπάτε κορίτσια στο χορό”, κ.ά.
5η) Του γάμου, όπως: “Περπατά νυφοπούλα μου”, “Σήμερινη σημεριανή”, κ.ά. 6η) Τα παιδικά όπως: “Φαρακλί κλικλι”, “Άγιεμ’ Άγιεμ’ Κωνσταντίνε μου”, “Αβάϊ αβαϊούτσικο”, κ.ά.
7η) Τα σκωπτικά, όπως: “Κορώνα-σειλώνα” κ.ά.
Οργανοπαίκτες καλούσαν μόνο σε μεγάλες γιορτές. Στα μικρά οικογενειακά γλέντια, τα τραγούδια και τους χορούς συνόδευε πάντα το ντέφι. Όργανα υπήρχαν το βιολί, το κλαρίνο, το ούτι και το ντέφι. Κατά τα τελευταία χρόνια τουλάχιστον, βιολί με πολλές χορδές και όρθιο στα γόνατα του, έπαιζε ο Τακάς ο Θόδωρος (πέθανε στην Ελευσίνα γύρω στα 1927 με ’28), κλαρίνο με 7 κλειδιά ο Κωστής Μελετιάδης που ήταν και υπέροχος ζωγράφος, ο οποίος είχε ζωγραφίσει τα περισσότερα σπίτια της Σινασού. Ντέφι έπαιζαν η Ευγέν, η Κλεόν, η Λουλούδα, η Φωτίκα κ.α. Ούτι έπαιζαν κυρίως σε τούρκικα τραγούδια, αφού στα γλέντια τους οι Σινασίτες τραγουδούσαν και ορισμένα τούρκικα, για να χορέψουν τους χορούς Κόνιαλι (Κουτάλια) καΓΙσο. Έλληνες στην Καππαδοκία και φυσικά στη Σινασό, δεν έπαιζαν σάζι και ούτι. Αυτά τα είχαν οι Τούρκοι (από χειρόγραφο του Σερ. Ρίζου).
Τα πλέον αγαπημένα τραγούδια για τους Σινασίτες γονείς μας, αλλά και για μας τη δεύτερη και τρίτη γενιά, είναι: “Μαλαματένιος αργαλιός”, “Πάγω στου Προύσας τα βουνά”, “Σή-μερις η σημεριανή”, “Απόψην-απόψην τα μεσάνυκτα”, “Εσύ που σέρνεις το χορό”, “Στου Γιαννάκη μου το γάμο”, “Μάναμ’ ήρτεν η Άνοιξη”, “Μηλίτσαμ’ πούσαι στον γκρεμό”, κ.α.
Γεγονός όμως είναι, ότι επειδή τα σινασίτικα τραγούδια είναι λίγο αργόσυρτα και όχι τόσο κατάλληλα για διασκέδαση, τα τελευταία χρόνια πριν την Ανταλλαγή, αλλά και εδώ στον ελλαδικό χώρο, είχαν παραμεληθεί, για να μην πούμε ξεχαστεί. Τα σινασίτικα τραγούδια, δεν ήταν όλα χορευτικά. Αυτά όμως που χσρεύονταν, τα χόρευαν με τους κλειστούς κυκλικούς χορούς, χωρίς πρώτη και τελευταία, σε κλειστό κύκλο.
Η πρώτη συλλογή-καταγραφή, όπου βρίσκουμε σινασίτικα τραγούδια, είναι του Paul de Lagarde (σε έκδοση του 1886), αλλά μόνο το ποιητικό μέρος τους. Τα περισσότερα από αυτά όμως, δεν έφθασαν μέχρι τις μέρες μας, είναι πολύ παλιά.
Η δεύτερη συλλογή-καταγραφή τραγουδιών της Σινασού, περιλαμβάνεται σαν ανθολογία στο βιβλίο του Αρχέλαου “Η ΣΙΝΑΣΟΣ”, αλλά και εδώ, μόνο το ποιητικό τους κείμενο. 0 συγγραφέας όμως δεν παραλείπει να “ψάλλει” το εγκώμιο της Μουσικής, την αξία της οποίας, γράφει, οι Σινασίτες την υποτιμούν και την θεωρούν άχρηστη, εν τούτοις, συνεχίζει, οι αρχαίοι Έλληνες τη Μουσική και τη Γυμναστική εκάλουν σοφία, και αφού την ονομάζει: “Φωνή της Εκκλησίας”, καταλήγει γράφοντας ότι οι Σινασίτες θα είχαν μεγάλη υλική και ηθική ωφέλεια εάν έβαζαν τη μουσική σαν απαραίτητο στοιχείο της… κοινωνικής, οικιακής και σχολικής ανάπτυξης του τόπου. Σε χειρόγραφο του Καρολίδη στην Ακαδημία Αθηνών, με θέμα Καππαδοκία, μέρος Γ. Άσματα δημώδη και μύθοι των ελληνόγλωσσων κατοίκων της Καππαδοκίας, αναφέρεται ότι τα σπουδαιότερα άσματα από φιλολογική και ιστορική άποψη στους διαφόρους δήμους της ελληνογλώσσου Καππαδοκίας είναι της Τελμισσού, της Σινασού και της Μαλακοπής και στα άσματα της Σινασού, μεταξύ άλλων 20, αναφέρει και το: ΑμαζώνΣινασίτις καλά Σαρακηνοί) πολεμιστή.
Σημαντική συλλογή σινασίτικων τραγουδιών έκανε και ο αείμνηστος μουσικολόγος Γεώργιος Παχτίκος, ο οποίος στο βιβλίο του: “260 Δημώδη Ελληνικά Άσματα από του στόματος του ελληνικού λαού”, τόμος Α’, έκδοση 1905, δημοσίευσε δεκαοκτώ σινασίτικα τραγούδια (με το μουσικό τους κείμενο, με νότες δηλαδή) που τα κατέγραψε στη Σινασό από γνήσιες Σινασίτισες.
Επίσης, στο Λεύκωμα “Η Σινασός της Καππαδοκίας” του 1924, περιλαμβάνονται 34 τραγούδια με τους στίχου’:, αλλά και με νότες στο ευρωπαϊκό πεντάγραμμο, κυρίως από τον Γ. Παχτίκο.
Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, που ίδρυσε η Μέλπω Μερλιέ, έχει καταγράψει μερικά σινασίτικα τραγούδια σε ηχογραφημένα αρχεία, κατά τη δεκαετία του ’30, από Σινασίτισες της πρώτης γενιάς, δύο-τρία από τα οποία συμπεριέλαβε σε δισκογραφική του παραγωγή από τον Μάρκο Δραγούμη.
Το 1951, το Λαογραφικό Τμήμα της Ακαδημίας Αθηνών, υπό τον Καθηγητή Γεώργιο Μέγα και με τους συνεργάτες του Σπύρο Περιστέρη και Σπύρο Σκιαδαρέση, ηχογραφούν 25 σινασίτικα τραγούδια στο σπίτι μας, στην Ανάσταση του Πειραιά, όπου ο πατέρας μου και ο αείμνηστος Πρόεδρος του Σωματείου μας Λάζαρος Τακαδόπουλος, συγκέντρωσαν αρκετούς Σινασίτες και Σινασίτισες της πρώτης γενιάς, να τραγουδήσουν.
Ήταν, θυμάμαι, η δασκάλα της Σινασού Ανδρονίκη Χατζησταύρου, η Ελένη Περσία-Μαί-δου, η μητέρα μου Μαγδαληνή, η Βασιλική Πεππέ, ο Γιάννης Πατρικός, η Βασιλική Ιωαννίδου ο Μιχάλης Πεππές, κ.α. Τα τραγούδια αυτά γράφτηκαν σε δίσκους, τέσσερα δε απ’ αυτά κατέγραψε με νότες ο Σπύρος Περιστέρης και δημοσιεύθηκαν στον Γ’ τόμο “Ελληνικά Δημοτικά Τραγούδια” έκδοσης της Ακαδημίας Αθηνών. Η σημαντική όμως αυτή δουλειά, βρίσκεται ακόμη μετά από 50 σχεδόν χρόνια, στα Αρχεία της Ακαδημίας, και ποιος ξέρει πότε θα αξιοποιηθεί και μελετηθεί, μολονότι αποτελεί πράγματι, ένα μοναδικό ντοκουμέντο.
Γύρω στα 1950-55, ο. μεγάλος μας Σίμων Καράς “έπαιξε” με χορωδία και παραδοσιακή ορχήστρα, τέσσερα σινασίτικα τραγούδια, για λογαριασμό του τότε Ε.Ι.Ρ., τα οποία έχει αποδόσει εξαιρετικά και μέχρι τα τελευταία χρόνια τα μετέδιδε το κρατικό ραδιόφωνο στη\ εκπομπή “Μουσικοί Αντίλαλοι). Επίσης ο κ Παν. Μυλωνάς με το συγκρότημα του παρουσιάζει συχνά στην τηλεόραση της ΕΤ-1 και στην τακτική Κυριακάτικη εκπομπή του ” Μουσική Παράδοση”, σινασίτικα τραγούδια με εξαιρετική απόδοση.
Το 1958, ο Σινασίτης μουσικολόγος Σωφρόνης Σωφρονιάδης, εκδίδει το βιβλίο του “Η Σινασός της Καππαδοκίας και τα δημοτικά της τραγούδια”, μια σπουδαία μελέτη και ανάλυση περισσότερων από τριάντα τραγουδιών με τους στίχους αλλά και με το μουσικό τους κείμενο. Εξαιρετική δουλειά! Για να ολοκληρώσει δε την προσπάθεια του προς διάσωση των τραγουδιών της Σινασού, οργάνωσε συναυλία στον “Παρνασσό”, το 1958, όπου η λυρική τραγουδίστρια, υψίφωνος κ. Αλίκη Σωφρονιάδη με τη συνοδεία της χορωδίας Νίκου Τσι-λίφη, παρουσίασε ορισμένα σινασίτικα τραγούδια, με τη συνοδεία του ιδίου στο πιάνο. Η κ. Αλίκη Σωφρονιάδη, απέδωσε θαυμάσια τα τραγούδια αυτά, παρά το γεγονός ότι σαν λυρική τραγουδίστρια, δεν ταίριαζε και πάρα πολύ σε δημοτικό τραγούδι. Μας άφησε όμως τη γνήσια και αυθεντική απόδοση τους και τη μελωδία τους, σε κασέτες που υπάρχουν στο Σωματείο μας.
Στα τελευταία δε χρόνια, γίνονται και ανεξάρτητες προσπάθειες από διάφορους μουσικούς, όπως π.χ. ο Χρήστος Τσιαμούλης, ο Γιώργος Κωνστάντζος, ο Μαν. Καρπάθιος, κ. α., οι οποίοι αποδίδουν με το δικό τους φυσικά τρόπο, διάφορα σινασίτικα τραγούδια σε cd. Σαν προσπάθειες, δεκτό. Σαν αποδόσεις όμως, ας μας επιτρέψουν να έχουμε τις επιφυλάξεις μας.
Οι χοροί της Σινασού
Απλές αναφορές υπάρχουν σε κείμενα διαφόρων συγγραφέων, γύρω από τους χορούς της Σινασού και είναι γεγονός ότι όλοι οι παλαιότεροι, έκαναν μόνο καταγραφή των χορών, δίχως να αναφέρουν λεπτομέρειες γύρω από τα είδη, τα βήματα κλπ. για κανέναν χορό, και συγκεκριμένα, έγραψαν μόνο για τους κυκλικούς και τίποτε παραπάνω. Ότι δηλαδή στη Σινασό χόρευαν τους κυκλικούς κλειστούς χορούς με πιθανότητα να προέρχονται από τους κύκλιους χορούς των αρχαίων Ελλήνων. Πώς όμως χορεύονταν, με πόσα βήματα και άλλες λεπτομέρειες, δεν μπορέσαμε να βρούμε στην παλαιότερη βιβλιογραφία.
Φυσικά, όσο περιγραφικά και παραστατικά να γράψεις για χορούς, είναι πολύ δύσκολο να παραστήσεις στο χαρτί και πάρα πολύ δύσκολο, να δώσεις στον άλλο να καταλάβει και να μπει στο πνεύμα, στο ύφος και στο στυλ ενός χορού (π.χ. το ζεϊμπέκικο και ο σινασίτικος Ίσος).
Τους σινασίτικους χορούς, εμείς της δεύτερης και τρίτης γενιάς Σινασίτες, τους μάθαμε από τους γονείς μας, αλλά κυρίως από τον αείμνηστο Καθηγητή, και επί σειρά ετών Πρόεδρο του Σωματείου μας, Λάζαρο Τακαδόπου-λο, ο οποίος προσπαθούσε να μας τους διδάξει στις χοροεσπερίδες μας και στις κατασκηνώσεις μας. Εμείς όμως, επηρεασμένοι τότε από τους δυτικούς χορούς πολύ λίγο ενδιαφερόμασταν για τα παραδοσιακά. Και τελικά, ό,τι μάθαμε και όσοι το μάθαμε!
Οι Σινασίτισσες χόρευαν σε κάθε ευκαιρία, κυρίως τις Αποκριές, σε πανηγύρια, σε θρησκευτικές και ονομαστικές γιορτές, σε γάμους, σε αρραβώνες και γενικά σε κάθε περίπτωση κεφιού και γλεντιού, φορώντας τις περίφημες χρυσοκέντητες φορεσιές τους.1
Οι κυκλικοί χοροί χορεύονταν μόνο από γυναίκες, με τα ελληνικότατα δημοτικά τραγούδια της Σινασού. Υπάρχουν δε και 3-4 παραλλαγές, όλες τους σε κλειστό κύκλο.
Κατ’ αρχήν, ο βασικός κυκλικός χορός, είναι με το “Μαλαματένιος αργαλειός” που είναι και το πλέον αγαπημένο τραγούδι και χορεύεται με τέσσερα βήματα δεξιά και δύο αριστερά. Πρώτη παραλλαγή του, είναι με το “Πάγω στου Προύσας τα βουνά”, όπου ενώ στους τρεις πρώτους στίχους ακολουθούν τα βασικά βήματα (4 δεξιά και 2 αριστερά), στους επόμενους 2 στίχους, ο κύκλος των χορευτριών μπαίνει μέσα με 4 βήματα, κάνει πίσω πάλι με 4 βήματα και αυτό γίνεται 2 φορές. Στην επόμενη στροφή αρχίζουν πάλι τα ίδια βήματα. Δεύτερη παραλλαγή, είναι με το “Απόψην, από-ψην τα μεσάνυκτα”, όπου εδώ έχουμε σε συνέχεια 6 βήματα δεξιά και 2 αριστερά. Άλλη παραλλαγή, είναι με το “Σήμερις η σημεριανή”, όπου και εδώ στους 4 πρώτους στίχους γίνονται 6 βήματα δεξιά και 2 αριστερά, αλλά στους 2 τελευταίους στίχους της στροφής, οι χορεύτριες μπαίνουν στον κύκλο με 4 βήματα και βγαίνουν με 4 βήματα και αυτό γίνεται 2 φορές. Στην επόμενη στροφή ακολουθούν και πάλι τα ίδια βήματα. Πάνω ο’ αυτές τις παραλλαγές του κυκλικού χορού, χορεύονταν τα περισσότερα τραγούδια της Σινασού.
Επίσης, στη μικρή Σινασό, στα βάθη της Ανατολής, χόρευαν αρκετά τραγούδια, με τον πανελλήνιο Συρτό (πχ, “Ζουρλαίνομαι-ζουρλαί-νομαι”, “Εσύ που σέρνεις το χορό”, “Μηλίτσαμ’ πούσαι στο γκρεμό”, “Μπάτε κορίτσια στο χορό”, κ.ά.). Υπάρχει και ένα τραγούδι, που χο-ρευόταν με τον Απτάλικο, το “Μπρε Μανώλη, μπρε λεβέντη”, φυσικά από άνδρες.
Οι κυκλικοί χοροί ήταν αργοί, σεμνοί, με τα χέρια πιασμένα χαμηλά στις παλάμες, τα οποία οι χορεύτριες κουνούσαν εμπρός και πίσω με τον ρυθμό του τραγουδιού και πιστεύω ότι η κίνηση αυτή των χεριών, ήταν καθοριστική για τον χορό, έδινε δηλαδή το μέτρο, το βήμα του χορού.
Δεν χρησιμοποιούσαν όργανα, αλλά τους χορούς συνόδευαν τραγουδώντας οι χορεύτριες και ο περίγυρος, πιθανόν γιατί πολλές φορές δεν υπήρχαν όργανα στο χωριό και οι Σινασίτισσες, επειδή ο χορός ήταν βίωμα γι’ αυτές, ήθελαν να χορέψουν και να διασκεδάσουν.
Στη σινασίτικη διάλεκτο, οι χοροί λεγόντουσαν “τα χορούς”. Και έλεγαν: “Αϊντέστε κορίτσια, ας πήκουμ’ ένα χορός”. Και έδιναν τα χέρια… 0α πρέπει να τονίσουμε εδώ, ότι χορούς μάθαιναν τα παιδιά και στο σχολείο! Στους συρτούς, μπορούσαν να συμμετέχουν και άνδρες\ όλοι δε οι χορευτές, κρατούσαν μαντήλια, και ο κύκλος του χορού ήταν ανοικτός. Είχε δε τα βήματα του καλαματιανού!
Τα ακριτικά τραγούδια δεν χορεύονταν, αλλά πολλές φορές, από άγνοια ίσως, ή από τη διάθεση που είχαν για χορό, χόρευαν και με αυτά.
Εκτός όμως από τους ελληνικούς χορούς, στη Σινασό χόρευαν και δύο χορούς με τούρκικα τραγούδια. Ίσως γιατί δεν ήθελαν να τα εξελληνίσουν, ίσως και από ανάγκη, γιατί γνωρίζουμε ότι φοβόντουσαν τις αντιδράσεις των Τούρκων που απαγόρευαν τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας και παράδοσης, πολλά δε τραγούδια των Καππαδοκών γενικά, ήταν στην τουρκική γλώσσα, γιατί μόνο έτσι τους επέτρεπαν να τα χορεύουν.
Οι άνδρες λοιπόν στη Σινασό, χόρευαν στα γλέντια και στις γιορτές τους, το γνωστό σ’ όλη την Καππαδοκία Κόνιαλι, “τα κουτάλια” δηλαδή. Αντικρυστός χορός, όπου οι χορευτές κρατούσαν στα χέρια τους από δύο ξύλινα κουτάλια, που τα κτυπούσαν στον ρυθμό της μουσικής. Χόρευε ένα μόνο ζευγάρι. Η όλη ομορφιά του χορού, ήταν ο αυτοσχεδιασμός, οι πολλές φιγούρες, οι κινήσεις των χεριών και το προσωπικό ύφος του κάθε χορευτή. Γυναίκες στη Σινασό δεν χόρευαν κουτάλια σε ανοικτούς χώρους, αλλά μόνο σε σπίτια, σε ονομαστικές γιορτές. Τα πλέον αγαπημένα τραγούδια για τα κουτάλια ήταν: (τα τούρκικα) Παστουρμά (το γνωστό κυπριακό Βράκα), το Ατσμαλάριμ, κ. α.
Ποιος θα ξεχάσει τους σινασίτες αείμνηστους γονείς μας, όταν χόρευαν “τα κουτάλια” στις εορτές λήξεως των Κατασκηνώσεών μας στην Πεντέλη, κατά τη δεκαετία ’50-’60; Τον Μιχάλη Πεππέ με τα αστεία του, τον Μάρκο Σεμέντρελη με το “Άπαρι-άπαρι”, την πληθω-ρικότητα του Σταύρου Φαρασόπουλου και το εξαιρετικό ζευγάρι Ηλία Βλασιάδη και Πρόδρομου Χρηστίδη, με τα τσαλίμια τους και με εκείνο το υπέροχο ελαφρό μειδίαμα τους καθ’ όλη τη διάρκεια του χορού;
Οι Σινασίτισσες χόρευαν και τον “μοναδικό” αντικριστό Ίσο. Και λέω μοναδικό, γιατί πιθανό να τον χόρευαν μόνο στη Σινασό. Δεν βρίσκουμε μαρτυρίες που να φανερώνουν ότι τον χόρευαν και σε άλλα μέρη της Καππαδοκίας. Και αυτός με τούρκικα τραγούδια (π. χ. Ντέβελι, Γιαρ-γιάρ αμάν, Έντιμ-γιάριμ κ.α.). Χορευόταν μόνο σε κλειστούς χώρους και όχι δημόσια. Τις περισσότερες φορές, οι χορεύτριες δεν κρατούσαν τίποτε στα χέρια, έχοντας ενωμένα τα τρία πρώτα δάκτυλα, όπως κάνουμε το σταυρό μας και τα άλλα δύο ελεύθερα. Σπάνια κρατούσαν ζίλια ή ξύλινα κουτάλια. Χόρευε πάντα ένα μόνο ζευγάρι. Δεν είχε περιττά βήματα και κινήσεις, ήταν σοβαρός, λιτός, απέριττος σαν ιεροτελεστία, με το κορμί στητό σαν Καρυάτιδα.
Τα χέρια λυγισμένα, με τον αγκώνα στο ύψος του προσώπου, σαν να θέλει η χορεύτρια να κρυφτεί από τα ξένα μάτια, εναλλάσσονται αργά, το ένα χέρι ψηλά και το άλλο κάτω και ελαφρά προς τα πίσω. Σε ορισμένα σημεία του χορού, οι χορεύτριες φέρνουν και τα δύο χέρια στο ύψος του προσώπου και αντιμέτωπες, γέρνουν δεξιά-αριστερά και οι δύο όμως προς την ίδια πλευρά. Άλλοτε στρέφουν και οι δύο τις πλάτες τους, αλλά για λίγο. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του Ίσου, είναι ότι οι χορεύτριες δεν κάνουν σούστα (δηλαδή πάνω-κάτω το κορμί τους), αλλά σύρουν, γλιστράνε τα πόδια τους, στηριζόμενες πότε στο ένα και πότε στο άλλο. Στο τέλος δε του τραγουδιού, οι χορεύτριες έκαναν μια μικρή υπόκλιση μεταξύ τους πιάνοντας η κάθε μία τα χέρια της χαμηλά. Δείγμα ευγένειας. πολιτισμού και αλληλοσεβασμού. Χορός περήφανος, με χάρη και σεμνότητα. Συνοδευόταν συνήθως από βιολί, κλαρίνο και ντέφι, ή μόνο ντέφι, αλλά τότε τραγουδούσαν οι χορεύτριες και ο περίγυρος. Πολλές φορές, όταν χόρευαν ελεύθερες γυναίκες, ο χορός γινόταν ένα είδος νυφοπάζαρου.
Τσακωμοί και φασαρίες δεν υπήρχαν πάνω στο χορό, εκτός από μερικά αθώα πειράγματα, αφού ο ένας σεβόταν τον άλλον, σύμφωνα με τη χριστιανική αγωγή που διέκρινε τους Σινασίτες, αλλά σεβασμός υπήρχε και από πλευράς των Τούρκων.
Οι μητέρες μας, εδώ στην Ελλάδα που ήρθαν σαν πρόσφυγες, χόρευαν τον Ίσο στα γλέντια και στις γιορτές τους, μέχρι τα τελευταία χρόνια, αλλά δυστυχώς οι κόρες τους, δεύτερη και τρίτη γενιά, δεν τον χορεύουν. Και έτσι από τη μια γενιά στην άλλη, χάθηκε αυτός ο μοναδικός και υπέροχος χορός. Οι σινασίτισες πρώτης γενιάς, χόρευαν συχνά τον Ίσο, και θυμάμαι, εικοσάρης και τριαντάρης, τη μητέρα μου σε ηλικία 50-60 ετών να χορεύει, έστω και πολλές φορές μόνη της, δηλαδή χωρίς ταίρι, αλλά μόνο στο σπίτι μας, με εκείνη την υπέροχη ευθυτενή κορμοστασιά της όλο χάρη και σοβαρότητα. Εμείς όμως, αλλοτριωμένοι τότε από τους “μοντέρνους χορούς” σαστισμένοι, δεν ξέραμε πως να την αντιμετωπίσουμε! Στη μνήμη μας όμως, έμεινε το ύφος και τοστύλ του χορού της.
Πιθανόν, η τελευταία Σινασίτισσα που χόρευε τον Ίσο, από την πρώτη γενιά, να ήταν η αείμνηστη Ελένη Περσία, που πέθανε το 1997, αλλά ευτυχώς “καταγράφτηκε” ο χορός της και το ύφος της, στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ “ΣΙΝΑΣΟΣ, τοπογραφία μνήμης”.
Γενικά οι χοροί της Σινασού είναι απλοί και εύκολοι, αν εξαιρέσει κανείς τον Ίσο, που παρουσιάζει μια μικρή δυσκολία, κυρίως στο στυλ του και στο ύφος του, που ίσως γι’ αυτό δεν μεταδόθηκε στις νεότερες Σινασίτισσες… Στους αντικρυστούς χορούς (καρσιλαμάδες), δηλαδή στον γυναικείο Ίσο και στον ανδρικό Κόνιαλη, χόρευε πάντα ένα μόνο ζευγάρι. Αυτά, στη Σινασό και σε ανοιχτούς χώρους. Σε κλειστούς χώρους, στα σπίτια κ.λπ. χόρευαν και γυναίκες τον Κόνιαλη, το χορό των κουταλιών (από τις αφηγήσεις των γονέων μου).
Πιστεύω ότι και οι κυκλικοί χοροί της Σινασού αλλά και ο Ίσος, χορεύοντανμόνο στη Σινασό. Δεν βρίσκουμε μαρτυρίες ότι τους χόρευαν και σε άλλα μέρη της Καππαδοκίας, όπως τους χόρευαν στη Σινασό. Αυτό όμως είναι και θέμα ερεύνης για ειδήμονες. Εάν βρεθεί δε ότι τους χόρευαν και αλλού, στο βωμό της Αληθείας, της αντικειμενικής καταγραφής και της σωστής ενημέρωσης, θα παραδεχτούμε ότι σφάλαμε. Το σημαντικό όμως θέμα, είναι να προσπαθήσουμε όλοι όσοι μπορούμε, να τους διασώσουμε και να τους διαδώσουμε.
Στην προσπάθειά μου πάνω στο θέμα αυτό, από το 1995 έδειξα και δείχνω τους χορούς της Σινασού, όπως φυσικά έφθασαν μέχρι εμάς, σε διάφορα χορευτικά συγκροτήματα (Δήμων και άλλων πολιτιστικών φορέων) και πράγματι βρήκα σπουδαία ανταπόκριση από πολλούς. Το πρώτο χορευτικό που παρουσίασε για πρώτη φορά δημόσια στην Ελλάδα σινασίτικους χορούς, ήταν το χορευτικό του Δήμου Καλλιθέας, σε δύο εξαιρετικές παραστάσεις, στο “ΠΑΛΛΑΣ” το 1995 και στο “ΒΕΑ-ΚΕΙΟ” το 1998. Επίσης, σινασίτικους χορούς απέδωσαν θαυμάσια και τα χορευτικά συγκροτήματα των Δήμων Κερατσινίου, Αλίμου, Ν. Αρτάκης, Χαϊδαρίου, του Κολεγίου Αθηνών, του Πανεπιστημίου Αθηνών και τέλος, το σπουδαίο χορευτικό του Λυκείου Ελληνίδων Αθήνας στο Αθηναϊκό δημοτικό θέατρο το 1999.2
Από το Ακαδημαϊκό έτος δε, 1999-2000, διδάσκονται οι σινασίτικοι χοροί στο Τμήμα ειδικότητας παραδοσιακών χορών του Τ.Ε.Φ.Α.Α., του Πανεπιστημίου Αθηνών, από τον καθηγητή χοροδιδάσκαλο κ. Βασίλη Καρψή.
Πιστεύω ότι μπήκε ο πρώτος σπόρος για τη διάσωση και διάδοση των χορών της Σινασού, στον ευρύτερο ελληνικό χώρο. Γιατί θα ήταν πράγματι κρίμα και λάθος μας, να αφήσουμε να χαθούν αυτά τα αυθεντικά δείγματα υψηλού Ελληνικού Πολιτισμού.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ
#. Paul de Lagarde: Neugr. Aus Kleinasien, Gottigen, 1886, από σελ. 26 έως σελ. 39. *.Σαραντ. Αρχέλαου: ΗΣιναοός, Αθήναι, 1899.
3. Γεωργ. Παχτίκου: 260 Δημώδη Ελληνικά Άσματα, Αθήνα, 1905.
4. Λεύκωμα, Η Σινασός της Καππαδοκίας: Αθήνα 1924.
5. Ακαδημία Αθηνών: Επετηρίς του Λαογραφικού Αρχείου, 1951, σελ. 328. ό. Σωφρόνη Σωφρονιάδη: Η Σινασός της Καππαδοκίας και τα δημοτικά της τραγούδια Αθήνα, 1958.
7. Ακαδημία Αθηνών: Ελληνικά Δημοτικά Τραγούδια, Τόμος Γ’, εκδ. 1968.
8. Γεωργίου Χρ. Δημοπούλου: Γύρω από τις αξέχαστες πατρίδες, Αθήνα, 1979.
9. Λάζαρου Τακαδόπουλου: Η Σιναοός που έσβησε, Αθήνα, 1982.
ΙΟ. Κώστα Σταματόπουλου: “Η καθημερινή ζωή στη Σινασό της Καππαδοκίας” στο Λεύκωμα Η Σιναοός της Καππαδοκίας, εκδόσεις Άγρα. Αθήνα, 1986.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΧΟΡΩΝ
1. Αλέξια Μαργαρίτη-Τζωρτζάκη: Διατριβή Σορβόννης, Οι χοροί σε τέσσερα χωριά της Καππαδοκίας, 1988.
2. Κων/να Αμάραντου: Διπλωματική εργασία στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Σιναοός. ηθτ και έθιμα, χοροί και τραγούδια, 1991.
3. Βασιλική Τυροβολά: Ελληνικοί Παραδοσιακο. Χορευτικοί Ρυθμοί, Αθήνα, 1992, σελ 126.
4. Κυρ. Η. Βλασιάδης: Τα τραγούδια και ο, χοροί της Σινασού Καππαδοκίας, Περιοδικό “Πολιτιστικό Περισκόπιο”, Απρίλιος 1995.
5. Π.Ο.Φ.Π.Α. (Πολιτιστικός Όμιλος Φοιτητών Πανεπιστημίου Αθηνών): Πρόγραμμα παράστασης στο “ΠΑΛΛΑΣ”, 1995, σελ 33.
6. Κυρ. Η. Βλασιάδης: Σινασός Καππαδοκίας και Ο αντικρυοτός χορός Ίσος της Σινασού. Περιοδικό Παράδοση και Τέχνη, της Δ.Ο.Λ.Τ.. τεύχος 26 και τεύχος 32.
7 – Σούλα Τόσκα-Κάμπα: Παραδοσιακοί χοροί Μακεδονίας – Θράκης – Μ. Ασίας -Πόντον, Αθήνα, 1999, σελ. 115.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Υπάρχει ειδική επιστημονική μελέτη για τη Σινασίτικη γυναικεία φορεσιά, της καθηγήτριας λαογραφίας κ. Άννας Γουήλ-Μπαδιεριτάκη, δημοσιευμένη στα Μικρασιατικά Χρονικά 1980, τόμος 17ος. Λ. Σχετικά με το θέμα ΧΟΡΟΙ, υπάρχει και πλούσιο φωτογραφικό υλικό, καθώς και κασέτες video και ήχου. Υπάρχουν και αρκετές διαφάνειες (Α4, διάστ.: 21×30) για προβολή τους με επιδιασκόπιο, με τα σχολεία, τα αρχοντικά, τις φορεσιές, τους χορούς κ.λ.π.
* Ο Κυριάκος Βλασιάδης είναι οικονομολόγος, τ. Γεν. Γραμματέας του Δ.Σ. του Σωματείου “ΝΕΑ ΣΙΝΑΣΟΣ”.
