Του Κωνσταντίνου Σαμάντη
Η Αγία Φιλοθέη, (κατά κόσμον Ρηγούλα ή Ρεβούλα-Παρασκευή Μπενιζέλου, όπως ήταν το κοσμικό της όνομα), γεννήθηκε το 1522, καταγόμενη από την αθηναϊκή αρχοντική οικογένεια γαιοκτημόνων, των Μπενιζέλων. Ήταν κόρη του Αγγέλου Μπενιζέλου και της Σηρίγης Παλαιολογίνας, γόνου της ιστορικής βυζαντινής οικογένειας. Το πατρικό σπίτι της Ρεβούλας βρισκόταν εκεί που σήμερα υψώνεται το μέγαρο Αρχιεπισκοπής Αθηνών, γι’ αυτό άλλωστε η οδός αυτή ονομάζεται σήμερα οδός Αγίας Φιλοθέης. Στα παιδικά της χρόνια ξεχώριζε από τα υπόλοιπα κορίτσια της ηλικίας της λόγω της ιδιαίτερης ευφυΐας αλλά και του ήθους το οποίο την διέκρινε. Αν και τα χρόνια εκείνα δεν συνηθιζόταν στα κορίτσια να λαμβάνουν μια ιδιαίτερη παιδεία ο πατέρας της φρόντισε η μοναχοκόρη του να εμπλουτίσει τις γνώσεις της με μια περιορισμένη, για τα σημερινά δεδομένα, παιδεία. Το γεγονός αυτό θα ήταν καθοριστικό στην μετέπειτα ζωή της.
Σε μικρή ηλικία, και σύμφωνα με τα ήθη της εποχής, ο πατέρας της, κάτοχος υψηλής περιουσίας και αποσκοπώντας στην διαφύλαξή της, την παντρεύει με τον εξίσου εύπορο και κατά πολύ μεγαλύτερό της Ανδρέα Χειλά, ο οποίος ανήκε σε αρχοντική οικογένεια της Αθήνας. Ο γάμος της ήταν μια σκληρή πραγματικότητα για την ίδια και το ελεύθερο πνεύμα που την χαρακτήριζε, κράτησε δε μόλις τρία χρόνια αφήνοντάς την χήρα στην ηλικία των 17 ετών και αφήνοντας την να διαχειριστεί μια από τις μεγαλύτερες περιουσίες στην Αττική.
Η Ρεβούλα-Παρασκευή Μπενιζέλου πλέον είναι στα 17 της χρόνια μια όμορφη, πάμπλουτη Αθηναία με αρχοντική καταγωγή, από δύο αρχοντικές και σημαντικές οικογένειες. Το επιπλέον εφόδιο της μόρφωσης που κατέχει την καθιστά μια περιζήτητη νύφη και η πίεση από την οικογένειά της για να ξαναπαντρευτεί είναι έντονη. Η ίδια όμως αποφασίζει να αρνηθεί, να ακολουθήσει τον δικό της δρόμο και να αφιερώσει την ζωή της στον ασκητισμό. Θα ασκήσει έντονη φιλανθρωπική δραστηριότητα και όταν οι γονείς της αποβιώσουν, περίπου δέκα χρόνια αργότερα, θα προσχωρήσει στον βίο της μοναχής με το όνομα Φιλοθέη.
Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν θα θέσει ως αποκλειστικό σκοπό της ζωής της την τόνωση του ορθόδοξου ιδεώδους ταυτόχρονα με την διατήρηση της ελληνικής συνείδησης. Μην ξεχνάμε ότι ζει στα χρόνια της εγκατεστημένης Τουρκοκρατίας όπου η εθνική και θρησκευτική καταπίεση ήταν καθημερινό φαινόμενο. Με όραμά της το κτίσιμο του δικού της «Παρθενώνα» θα ανακαινίσει τον ναό του Αγ. Ανδρέα, ο οποίος βρισκόταν στον περίβολο του πατρικού της αρχοντικού, και θα τον μετατρέψει σε ιερό κοινόβιο περί το 1571. Σε αυτό θα εισέρθει ως Ηγουμένη μαζί με 150 μοναχές, ανάμεσα στις οποίες ευρίσκοντο κόρες επιφανών οικογενειών της Αθήνας, εκχριστιανισμένες μουσουλμάνες, ακόμη και Κύπριες (τις οποίες απελευθέρωσε από τα σκλαβοπάζαρα) μετά την πτώση της Κύπρου στους Τούρκους.
Ταυτόχρονα οικοδομεί φιλανθρωπικά ιδρύματα, νοσηλευτήρια, εκπαιδευτήρια. Σημαντική πρωτοποριακή ενέργειά της η ίδρυση του πρώτου σχολείου για γυναίκες, μοναδικό σε όλη την Ευρώπη, στο οποίο προσφέρει επαγγελματική εκπαίδευση σε δύο χιλιάδες μαθητευόμενες. Αξίζει να αναφέρουμε ότι θα χρειαστεί να περάσουν περίπου 200 χρόνια για να ιδρυθούν αντίστοιχα σχολεία στη Ευρώπη και 300 στην Αμερική.
Ξοδεύοντας από την προσωπική της περιουσία, συνεχίζει να απελευθερώνει άνδρες και γυναίκες από τα σκλαβοπάζαρα, ενώ οργανώνει την διαφυγή κακοποιημένων ή εγκύων γυναικών χρησιμοποιώντας υπόγειες στοές υδραγωγείων της Αθήνας για να αποφύγουν την σκληρή τιμωρία των βάρβαρων Τούρκων κατακτητών, τον λιθοβολισμό και τις οποίες φυγαδεύει ακολούθως στα νησιά.
Στην περιοχή του Ψυχικού ανοίγει πηγάδι για να ξεκουράζονται οι αγρότες που δούλευαν ώρες στην Αττική γη κάτω από τον ήλιο αλλά και να δροσίζονται οι οδοιπόροι της περιοχής. Σύμφωνα με την παράδοση έγραψε πάνω στο μαρμάρινο χείλος του πηγαδιού την λέξη «ψυχικόν» δηλωτικό της ψυχικής ωφέλειας. Από αυτό θρυλείται ότι πήρε η περιοχή το όνομά της. Αλλά και στη περιοχή της Καλογρέζας θα δώσει το όνομά της από τη μονή της Καλογραιάς που εκεί ίδρυσε η Φιλοθέη, (καλογρέζα σημαίνει μοναχή στην αρβανίτικη διάλεκτο).
Το πολυποίκιλο έργο της και η συνεχής δραστηριότητά της θα προκαλέσει την μήνι τόσο των Τούρκων κατακτητών όσο και ντόπιων συνεργατών τους που αποσκοπούσαν την οικειοποίηση της περιουσίας της. Οι διώξεις της θα είναι συνεχείς και θα κορυφωθούν τη νύχτα της 2ας προς 3ης Οκτωβρίου 1588 όταν κατά τη διάρκεια ιερής ολονυχτίας που επιτελούσαν οι μοναχές προς τιμή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου (πολιούχου αγίου της Αθήνας) στο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, οι Τούρκοι εισβάλουν, συλλαμβάνουν τη Φιλοθέη και έπειτα από βασανιστήρια την εγκαταλείπουν ημιθανή έξω από τη μονή της. Σήμερα, έξω από το ναό, στα δεξιά της εισόδου του, σώζεται η κολώνα, όπου η Φιλοθέη δέθηκε και μαστιγώθηκε. Οι μοναχές της την μετέφεραν στην κρύπτη της στην Καλογρέζα. Εκεί η Φιλοθέη υποκύπτει στα τραύματά της στις 19 Φεβρουαρίου 1589. Ενταφιάστηκε στο δεξιό μέρος του ιερού βήματος του Αγίου Ανδρέα, ενώ αιώνες αργότερα το σκήνωμα της μεταφέρθηκε στη Μητρόπολη Αθηνών, όπου φυλάσσεται σε ασημένια λάρνακα μέχρι σήμερα. Στο μέρος όπου παρέδωσε το πνεύμα της, στην περιοχή της Καλογρέζας, υψώνεται ο Ι. Ν. της Αγίας Φιλοθέης, ενώ το όνομά της που φέρει το γνωστό προάστιο των Αθηνών, η Φιλοθέη, μας θυμίζει το σημαντικό έργο της αλλά και τον βίο μια έντονης και δραστήριας προσωπικότητας, πρωτοπόρας για την εποχή της.
H Ορθόδοξη Εκκλησία την έχει ανακηρύξει αγία και η μνήμη της τιμάται στις 19 Φεβρουαρίου.
Το έξοχο ντοκιμαντέρ της Μαρίας Χατζημιχάλη-Παπαλιού για την Αγία Φιλοθέη συνεχίζεται να προβάλλεται από το κανάλι του Δήμου Φιλοθέης-Ψυχικού. Σε τέσσερις μέρες έχει προβληθεί περισσότερες από 72 χιλ. Σε αυτές τις μέρες του ζόφου είναι μια παρηγοριά.
