Του Βασίλη Στοϊλόπουλου
Το σωτήριο έτος 1589, η Βενετία είχε προ πολλού απωλέσει την κραταιά ναυτική της δύναμη, τα εμπορικά της πλεονεκτήματα και την επεκτατική της ορμή προηγούμενων αιώνων. Οι αλλαγές στον παγκόσμιο χάρτη ήταν πλέον πασιφανείς και η παρακμάζουσα «Γαληνοτάτη Δημοκρατία» βρίσκονταν υπό συνεχή πίεση Οθωμανών, Ισπανών, Ολλανδών, Πορτογάλων, Γερμανών και Γάλλων. Οι εμπορικές της δραστηριότητες περιορισμένες βασικά στη Μεσόγειο, δημιουργούσαν πλέον ελλείμματα, η πολιτική δύναμη της πόλης εξανεμίζονταν σταδιακά, το νόμισμά της έχανε συνεχώς σε αξία και οι τράπεζές της αντιμετώπιζαν προβλήματα ρευστότητας. Και ασφαλώς μαζί με τις τράπεζες δυσκολεύονταν πολύ κι ένα μεγάλο μέρος των ευυπόληπτων και ευγενών οικογενειών της.
Τότε, εμφανίστηκε από του πουθενά στη Βενετία, που πριν μια δεκαετία περίπου έχασε 55.000 κατοίκους από την πανώλη, κάποιος Bragadino. Σύμφωνα με κάποιες φήμες, είχε γεννηθεί στην Κύπρο, όμως και για τ΄ όνομά του δεν υπήρχε βεβαιότητα καθώς κάποιοι τον ονόμαζαν με το βιβλικό όνομα Μαμωνά. Η όλη του συμπεριφορά ήταν αρχοντική κι έδειχνε να είναι πολύ πλούσιος.
Η πόλη άρχισε σιγά-σιγά να μιλά γι’ αυτόν, μέχρι που κυκλοφόρησε η φήμη ότι ο άγνωστος Bragadino ήταν σε θέση να παράγει χρυσό. Υπήρχαν βέβαια και οι αμφισβητίες, όμως και ίδιος ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι κατείχε τέτοιες θαυματουργικές ικανότητες. Κάποιος από τους ταξιδεμένους βενετσιάνους πατρικίους ισχυρίστηκε μάλιστα πως ένας Πολωνός λόγιος της εποχής είχε προφητέψει τις υπερφυσικές ικανότητες του Λατινοκύπριου. Κι έτσι πολλοί ισχυροί της πόλης σκέφτηκαν ότι με το νέο, τοπικό «χρυσορυχείο» θα μπορέσει η Βενετία να ξαναβρεί την παλιά της αίγλη και δόξα.
Η βενετσιάνικη Γερουσία δεν άργησε να τον καλέσει επισήμως σε ακρόαση κι εκεί αποδείχτηκε ότι η μεγαλύτερη απόδειξη για τις χρυσοπαραγωγικές ικανότητες του Bragadino ήταν ….. η πίστη σε αυτόν. Μετά από πολλές παρακλήσεις τελικά ο Bragadino δέχτηκε. Ζήτησε όμως από τις αρχές να τηρηθεί αυστηρό επίσημο πρωτόκολλο για την διαδικασία και τα «θαυματουργά μέσα» παραγωγής χρυσού που θα χρησιμοποιηθούν.
Όμως, όπως ζήτησε ο θαυματουργός και σεβαστός Bragadino, ανάμεσα στα διάφορα «θαυματουργά μέσα» έπρεπε να υπάρχει και μια σημαντική ποσότητα χρυσού. Όλα μαζί τα «μέσα» τοποθετηθήκαν μέσα σε μια μεγάλη ντουλάπα. Κι επειδή τα θαύματα συνήθως αργούν, η συνολική διάρκεια της χρυσοφόρου διαδικασίας μέσα στην ντουλάπα θα κρατούσε, σε δύο φάσεις, συνολικά 90 μήνες. Μόνο τότε η αρχική ποσότητα χρυσού που τόσο εύπιστα παραχώρησε η πόλη στον Bragadino θα αυξάνονταν κατά 30 φορές!
Για 7,5 χρόνια οι άρχοντες της Βενετίας έδειξαν μεγάλη υπομονή, όμως το θαύμα φυσικά δεν γίνονταν. Κι αυτός που διέκοψε απότομα το απατηλό τους όνειρο για νέες δόξες της πόλης ήταν ένας μοναχός και διπλωμάτης της, ο Paolo Sarpi. Ο δυναμικός μοναχός έγραφε σατυρικά και ειρωνικά ποιήματα και λαϊκά τραγούδια για την ακατανόητη ευπιστία και αφέλεια της ηγεσίας της Βενετίας, μέχρι που σε μια βενετσιάνικη γιορτή με μάσκες κατάφερε να ξεσηκώσει μ΄ ένα σκετς την νεολαία της πόλης. Ο Bragadino έχασε την υποστήριξη και τον σεβασμό που έτρεφε γι’ αυτόν η υψηλή τάξη της Βενετίας και εξαφανίστηκε μέσα στο σκοτάδι της νύχτας, έτσι όπως ήρθε. Δεν χάθηκε όμως, αφού προηγουμένως είχε προσκληθεί στο Μόναχο από τον Δούκα Γουλιέλμο V, οι σπατάλες του οποίου είχαν οδηγήσει την πόλη στα πρόθυρα της χρεωκοπίας.
Προφανώς, ο Bragadino ήταν ένας κλασικός τσαρλατάνος. Ένας από τους πολλούς απατεώνες που πέρασαν από αυτόν τον πλανήτη και που θα συνεχίσουν να εμφανίζονται και τώρα και στο μέλλον. Το περίεργο είναι, παρά τις ιδιαιτερότητες του καθενός τους, πως δεν χρειάζονται κάποια σπουδαία τρικ ή εξαιρετικές ικανότητες για να πείθουν πολύ κόσμο. Συνήθως αρκούν κάποιοι νεολογισμοί, μια ασυνήθιστη κινητικότητα και κυρίως το ανακάτωμα αλήθειας και ψέματος. Γνωρίζει πως οι ευκολόπιστοι μπορεί να απεχθάνονται τα ψέματα, όμως αποφεύγουν να δουν κατάμουτρα και την αλήθεια. Γι’ αυτό και αποκτούν εξουσία με δελεαστικά ψεύδη και με υποκατάστατα της αλήθειας – κάτι σαν τα σημερινά «Alternative facts». Κυρίως όμως επειδή αν και κοινοί απατεώνες έχουν έναν πολύ σημαντικό σύμμαχο. Εμάς, που τους πιστεύουμε και τους υπερασπιζόμαστε, ακόμα και όταν η λογική είναι κραυγαλέα εναντίον των τσαρλατάνων που επιβιώνουν, νυν και αεί, βασισμένοι στην αφέλειά μας. Από τους μεσαιωνικούς αλχημιστές και τους «Magnetiseur» μέχρι κάποιους σημερινούς «πολιτικούς» μας.
Μήπως όμως εξαπατόμαστε γιατί θέλουμε να μας εξαπατούν; Ειδικά σε εποχές παρακμής όπως η σημερινή;
Πηγή: Grete di Francesco: «Η εξουσία του τσαρλατάνου» (Die Macht des Charlatans), Βερολίνο 2021.
