Μια πρόσφατη έκθεση υποστηρίζει ότι το εκπαιδευτικό σύστημα της Τουρκίας γίνεται όλο και περισσότερο ισλαμιστικό, με το πρόγραμμα σπουδών να εστιάζει στις ισλαμικές αντιλήψεις σε βάρος των επιστημών και της εκκοσμίκευσης.
Της Pinar Tremblay , al-monitor.com, 17-6-2021
Η τουρκική «εξαίρεση» στη Μέση Ανατολή αναφορικά με την κοσμική εκπαίδευση έχει τελειώσει. Αν και τα τουρκικά σχολικά βιβλία κατά το παρελθόν είχαν πρόβλημα με την παράλειψη ντροπιαστικών στιγμών της ιστορίας, ποτέ στο παρελθόν δεν διδάχτηκαν οι μαθητές της υποχρεωτικής εκπαίδευσης ότι είναι υποχρεωμένοι να βλέπουν το τζιχάντ ως μια υποχρέωση κάθε καλού Μουσουλμάνου.
Τον Μάρτιο το ινστιτούτο ερευνών IMPACT-se δημοσίευσε μια μελέτη για 28 νέα σχολικά τουρκικά βιβλία, που φανέρωσε ότι τώρα ενθαρρύνεται συστηματικά ο αντιαμερικανισμός, ο αντισημιτισμός, ο τουρκικός υπερεθνικισμός καθώς και η συμπάθεια προς τις αιτίες των τζιχαντιστικών κινημάτων. Οι μη Μουσουλμάνοι συχνά αναφέρονται ως «άπιστοι» στα σχολικά κείμενα. Και η ιδέα του τζιχάντ φαίνεται ως μια λέξη-κλειδί, αποφάνθηκαν οι ερευνητές, που βρίσκεται στα θεμέλια του νέου εκπαιδευτικού προγράμματος σπουδών. Το IMPACT-se, με έδρα την Ιερουσαλήμ, αυτοπεριγράφεται ως «ένας οργανισμός έρευνας, πολιτικής και προάσπισης, που επιβλέπει και αναλύει την εκπαίδευση σε όλο τον κόσμο».
Η επιρροή του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι βαθιά. Ο συχνά επαναλαμβανόμενος στόχος του να ανατραφούν «ευσεβείς γενιές» συνδυάζεται με τον έπαινο εκ μέρους του των ιερατικών γυμνασίων. Τα ιερατικά γυμνάσια αρχικά σχεδιάστηκαν για την εκπαίδευση του διοριζόμενου από το κράτος κλήρου, αλλά από τότε που το κόμμα Δικαιοσύνης και ανάπτυξης (AKP) ανήλθε στην εξουσία το 2003, ο αριθμός τους ξεπέρασε τις 5.000. Σταδιακά τα γυμνάσια μετατράπηκαν σε σχολεία για ιμάμηδες και δεκάδες χιλιάδες μαθητές δεν είχαν άλλη επιλογή από το να φοιτήσουν σε τέτοια σχολεία.
Το πρόγραμμα σπουδών των ιερατικών γυμνασίων επεκτάθηκε και στα κανονικά γυμνάσια επίσης. Εκατοντάδες χιλιάδες τούρκοι μαθητές είναι τώρα υποχρεωμένοι να πάρουν μαθήματα επιλογής από το πρόγραμμα σπουδών των ιερατικών γυμνασίων, για παράδειγμα, μαθήματα με τον τίτλο «το ιερό κοράνι» ή «η ζωή του προφήτη Μωάμεθ». Στην πράξη αυτές οι τάξεις είναι «υποχρεωτικές κατ’ επιλογήν», καθώς δεν υπάρχουν άλλες εναλλακτικές επιλογές. Εάν και όταν οι οικογένειες προσπαθούν να κρατήσουν τα παιδιά τους μακριά από αυτά τα μαθήματα, τα παιδιά τους διακινδυνεύουν την πιθανότητα να «εξοστρακιστούν» ακόμη και στις ευκατάστατες συνοικίες της Κωνσταντινούπολης.
Η Zehra Kulali, πρόεδρος στην περιοχή Μπολού της Ένωσης Επιστημόνων και Εργαζόμενων (Egitim-Sen), μιας ανεξάρτητης ΜΚΟ που φέρνει σε επαφή δάσκαλους της δωδεκαετούς εκπαίδευσης, είπε στο Al-Monitor ότι ακόμη και παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν είναι απρόσβλητα από την ισλαμική εκπαίδευση. «Το Υπουργείο Εκπαίδευσης σύναψε μια συμφωνία με το περιφερειακό γραφείο του μουφτή (ισλαμικός κλήρος), και ο κλήρος απέκτησε πρόσβαση στις προσχολικές αίθουσες», είπε η Kulali. Τα παιδιά ηλικίας μεταξύ 3 και 6 πλέον λαμβάνουν 6 ώρες κάθε εβδομάδα εκπαίδευση για τις ηθικές αξίες. Η Kulali και άλλοι ειδικοί ανησυχούν για την αυξανόμενη πολιτικοποίηση της εκπαίδευσης, πράγμα που αντανακλάται στις διαχωρισμένες βάσει φύλου τάξεις και τα μαθήματα κορανίου για τετράχρονα.
Η διδασκαλία σουνιτικών ισλαμικών αρχών προκαλεί ανησυχία ακόμη και για ευσεβείς Μουσουλμάνους. Για παράδειγμα, οι μαθητές μαθαίνουν για την πολυγαμία ως μια ισλαμική πρακτική, και την ικανότητα των ανδρών να παίρνουν ένα γρήγορο λεκτικό διαζύγιο. Αυτές οι ισλαμιστικές αξίες ενισχύονται με το νέο στυλ τουρκικών τηλεοπτικών σειρών, όπου η πολυγαμία προβάλλεται τακτικά. Μία καθηγήτρια ισλαμικής κοινωνιολογίας, που εργάζεται σε κρατικό πανεπιστήμιο και ζήτησε να παραμείνει ανώνυμη, είπε στο Al-Monitor, «Η γενιά μου πάλεψε μαζί με τους άντρες για το δικαίωμα στην μαντήλα. Αλλά η πολυγαμία είναι κόκκινη γραμμή για την πλειονότητα των γυναικών της ηλικίας μου στην Τουρκία -είτε θρησκευόμενες είτε κοσμικές». Ωστόσο, για τη νεότερη γενιά, «αυτό αλλάζει», είπε, μια που «βλέπουν ότι η πολυγαμία είναι ένας καθιερωμένος άγραφος κανόνας στο σχολείο, στην τηλεόραση και ακόμη και στην πραγματική ζωή».
«Στην κοσμική εκπαίδευση, μπορούσαμε να αμφισβητήσουμε την αυθεντία, αλλά τώρα ζητάνε από τους φοιτητές να είναι δουλικοί, ειδικά τα κορίτσια. Ως μητέρα και γιαγιά, ανησυχώ», πρόσθεσε.
Οι γυναίκες προβάλλονται συχνά με καλυμμένο το κεφάλι σε σχολικά βιβλία και βιβλία που συνιστά το υπουργείο παιδείας για νεαρά παιδιά. Η έκθεση του IMPACT-se παραθέτει ένα απόσπασμα από το βιβλίο του 2014 «βασικές θρησκευτικές γνώσεις», ως το πρώτο που συνηγορούσε υπέρ του χιτζάμπ.
«Η μαντήλα, που άρχισε με τον προφήτη Αδάμ και την Εύα, είναι μια υπενθύμιση προς όλα τα έθνη από τους προφήτες, ως εντολή του Αλλάχ. Ομοίως, ο τελευταίος προφήτης Μωάμεθ (η ειρήνη του Αλλάχ ας είναι μαζί του), έθεσε ένα σύνολο κανονισμών ως προς το ζήτημα αυτό».
Και μερικοί λένε ότι το αποτέλεσμα των αλλαγών στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα μπορεί ήδη να ιδωθεί έξω από τα σχολεία. Η Ebru, μια επιχειρηματίας με δύο κόρες στο δημοτικό, είπε στο Al-Monitor, «Μπορώ να πληρώσω για ένα ιδιωτικό σχολείο ώστε οι κόρες μου θα μεγαλώσουν προστατευμένες από το μεγαλύτερο τμήμα της ισλαμιστικής ρητορικής. Ωστόσο, δεν είναι απρόσβλητες. Στο μανάβικο, την άλλη μέρα, ένας έφηβος είπε: “Οι κόρες σου είναι σε ηλικία γάμου, δεν πρέπει να ντύνονται όπως τα παιδιά”. Είναι 10 και 12, είναι παιδιά. Είναι τραυματικό απλά να πας στο μανάβικο».
Ακόμα ένα σημάδι της δυσαρέσκειας είναι η εκρηκτική αύξηση του αριθμού των ιδιωτικών σχολείων. Μερικοί γονείς είναι τόσο ανήσυχοι για τις αλλαγές στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και την ποιότητα των δασκάλων στα κρατικά σχολεία, ώστε, παρά τις αυξανόμενες οικονομικές δυσκολίες, επιλέγουν την ιδιωτική εκπαίδευση.
Το κόμμα AKP επέτρεψε την επέκταση της επιρροής των θρησκευτικών ομάδων στην εκπαίδευση. Το κίνημα του Γκιουλέν ενεπλάκη πολύ στην εκπαίδευση ώς την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016. Το κενό που δημιουργήθηκε από τις εκκαθαρίσεις εναντίον του αναπληρώθηκε από άλλες θρησκευτικές ομάδες.
Νέες βάσεις που τέθηκαν από τους στενούς συμβούλους του Ερντογάν, όπως την TURGEV, την Muradiye και το ίδρυμα δωρεών Ensar, παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στο τουρκικό εκπαιδευτικό σύστημα. Αυτά τα ιδρύματα επιτρέπεται νομικά να συγκεντρώνουν ποσά για εκπαιδευτικούς σκοπούς, αλλά τους παρέχεται επίσης πρόσβαση σε προνομιακή και γενναιόδωρη κυβερνητική χρηματοδότηση.
Η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου θεωρήθηκε πολύ περίπλοκη για μαθητές γυμνασίου και αφαιρέθηκε από το σχολικό πρόγραμμα το 2017. Η κοσμική και επιστημονική εκπαίδευση αντικαταστάθηκαν από ένα βαρύ ισλαμικό πρόγραμμα σπουδών. Λίγα χρόνια μετά, όλα τα νέα σχολεία υποχρεώθηκαν να ανεγείρουν ένα χώρο προσευχής και ένα λουτρό για πλύσιμο πριν από την προσευχή.
Υπάρχουν αρκετές αποκαλυπτικές δηλώσεις που προστέθηκαν στο νέο τουρκικό σχολικό πρόγραμμα. Για παράδειγμα, η ισραηλο-παλαιστινιακή διαμάχη περιγράφεται ως θρησκευτικός πόλεμος εναντίον των Μουσουλμάνων. Η έκθεση του IMPACT-se αποκαλύπτει ότι υπάρχει μια ισχυρή προσπάθεια να απονομιμοποιηθεί ο Σιωνισμός, με βιβλία που κάνουν λόγο στο «σιωνιστικό πρόβλημα» ως ένα σχέδιο για να προκληθεί αιματοχυσία στη Μέση Ανατολή. «Ο τζιχαντιστικός πόλεμος έχει εισαχθεί στα σχολικά κείμενα και μετατράπηκε σε νέα κανονικότητα, με την εξύμνηση του μαρτυρίου στις μάχες», η έκθεση σημειώνει. Σε αρκετές περιστάσεις, στίχοι από το Κοράνι χρησιμοποιούνται για να υποστηρίξουν την ιδέα του τζιχάντ.
Στην έκδοση του 2019 του βιβλίου Θρησκευτική κουλτούρα και ηθική γνώση, ένα κεφάλαιο τιτλοφορούμενο «μερικές αρχές στο Κοράνι» εισαγάγει το τζιχάντ ως «μια προσπάθεια για χάρη ενός πράγματος …. ο ένοπλος αγώνας εναντίον των εχθρών για να προστατευθεί η πατρίδα είναι μία από τις πιο συνήθεις σημασίες του τζιχάντ… Υπό αυτή την έννοια, το τζιχάντ είναι ο αγώνας του ανθρώπου κατά του κακού και του Σατανά».
Η έκθεση επίσης παρατηρεί την διφορούμενη φύση μερικών κειμένων για εξτρεμιστικές ομάδες όπως η αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος. Για παράδειγμα το βιβλίο Σύγχρονη παγκόσμια και τουρκική ιστορία περιγράφει την αλ Κάιντα ως μια τρομοκρατική οργάνωση, ωστόσο ταυτόχρονα λέει ότι «οι πρακτικές των ΗΠΑ συνιστούν μία από τις αιτίες» για την επίθεση της αλ Κάιντα στις 11-9-2001.
Το AKP επίσης εισήγαγε την «πρόσφατη ιστορία» στο σχολικό πρόγραμμα.
Για πρώτη φορά, ο αντιαμερικανισμός επίσης μπήκε στα τουρκικά σχολικά βιβλία,. Η Αμερική κατηγορείται για την αδύναμη τουρκική οικονομία, την υποτίμηση της λίρας και τα στρατιωτικά πραξικοπήματα.
Τα βιβλία ήδη περιγράφουν τις διαδηλώσεις στο Πάρκο Γκεζί το 2013 ως μια επανάσταση οργανωμένη κατά των πολιτικών για την οικονομία και τον εκδημοκρατισμό, αποφαίνεται η έκθεση του IMPACT-Se. Το σχολικό βιβλίο Σύγχρονη παγκόσμια και τουρκική ιστορία γράφει: «Αν και η συνεργασία διάφορων χρηματοοικονομικών εταιρειών και ξένων μυστικών υπηρεσιών είχε ως αποτέλεσμα τις ενέργειες στο Πάρκο Γκεζί, οι περισσότεροι από τους ακτιβιστές, μη γνωρίζοντας αυτά, συμμετείχαν στις διαμαρτυρίες σύμφωνα με τις δικές τους επιθυμίες».
Ωστόσο, η έκταση που έχει η επίδραση αυτών των αλλαγών στο σχολικό πρόγραμμα απομένει να φανεί. Οι μελέτες δείχνουν ότι ο ντεϊσμός -η πίστη σε θεό αλλά χωρίς θρησκεία- αυξάνεται στην Τουρκία. Το 2018, η Τουρκία ήταν κάτω από τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ σε επιτυχίες στα μαθηματικά και την ανάγνωση σε διεθνείς διαγωνισμούς, και το μέσο επίπεδο της ικανοποίησης των σπουδαστών στην Τουρκία με τη ζωή τους ήταν από τα χαμηλότερα μεταξύ των χωρών που συμμετείχαν. Ταυτόχρονα, ωστόσο το ενδιαφέρον των φοιτητών στη γνώση για τις άλλες κουλτούρες κατατασσόταν μεταξύ των πιο υψηλών. Έτσι, οι φοιτητές που είναι μάλλον δυστυχισμένοι με την ξενοφοβική εκπαίδευση ακόμη είναι πρόθυμοι να μάθουν για τις άλλες κουλτούρες. Αυτή η διανοητική περιέργεια μπορεί να είναι μια μικρή ελπίδα για την εκπαίδευση στην εποχή μετά τον Ερντογάν.
μετάφραση: Γ.Τ.
