Του Γιώργου Σκαφιδά από την ιστοσελίδα Άμυνα και Διπλωματία
Δευτέρα, 17 Οκτωβρίου 2022, σχεδόν οχτώ μήνες έπειτα από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία: Εκρήξεις συγκλονίζουν το Κίεβο. Δεν είναι η πρώτη φορά που οι ρωσικές δυνάμεις βάζουν στο στόχαστρο την ουκρανική πρωτεύουσα. Κάθε άλλο. Το έχουν ξανακάνει πολλάκις με πυραύλους cruise. Είναι όμως η πρώτη φορά που, όπως καταγγέλλεται, οι Ρώσοι χτυπούν την ουκρανική πρωτεύουσα με ιρανικά drones τύπου «καμικάζι». Με μη επανδρωμένα αεροχήματα, δηλαδή, ιρανικής κατασκευής -ανήκοντα στην κατηγορία των περιπλανώμενων πυρομαχικών (loitering munitions)- που δεν πλήττουν τον στόχο από απόσταση, αλλά «σκάνε» πάνω του και διαλύονται, καταστρέφοντας, ταυτόχρονα, αυτό πάνω στο οποίο προσέκρουσαν.
Ουκρανοί, Αμερικανοί και Ευρωπαίοι σπεύδουν να κατηγορήσουν το δίδυμο Μόσχας-Τεχεράνης γι’ αυτές τις επιθέσεις. Οι Ρώσοι, από την πλευρά τους, υποστηρίζουν πως δεν έχουν προμηθευτεί ιρανικά drones. Οι Ιρανοί, στο ίδιο πνεύμα, διαμηνύουν πως δεν έχουν παράσχει τέτοια UAVs στις ρωσικές δυνάμεις.
Ρωσικές παραγγελίες
Ωστόσο, σύμφωνα με δυτικά δημοσιεύματα, (κυρίως της Washington Post), η Ρωσία παρέλαβε περίπου 1.000 τέτοια drones από το Ιράν στα τέλη Αυγούστου και άρχισε να τα χρησιμοποιεί το Σεπτέμβριο, εξαπολύοντας επιθέσεις κατά της Οδησσού. Υπενθυμίζεται πως Αμερικανοί αξιωματούχοι είχαν προειδοποιήσει, ήδη από τον περασμένο Ιούλιο, για το ενδεχόμενο αγοράς ιρανικών αεροχημάτων από τις ρωσικές δυνάμεις.
Ο επικεφαλής της κεντρικής διεύθυνσης πληροφοριών του ουκρανικού υπουργείου Άμυνας, Κίριλο Μπουντάνοφ, υποστηρίζει ότι η πρώτη παραγγελία που έκαναν οι Ρώσοι ήταν για 1.750 ιρανικά drones και ότι, έκτοτε, έχουν ακολουθήσει και άλλες. Σύμφωνα εξάλλου με τους New York Times, Ιρανοί εκπαιδευτές, προερχόμενοι από το σώμα των «Φρουρών της Επανάστασης», έχουν μεταβεί σε ρωσική στρατιωτική βάση στην Κριμαία με αποστολή να εκπαιδεύσουν τους Ρώσους στον χειρισμό τέτοιου τύπου μη επανδρωμένων αεροχημάτων.
Επιβεβαιώνοντας τα σχετικά δημοσιεύματα (όχι μόνο των New York Times, αλλά και της Daily Mirror, του CNN κ.ά.), ο εκπρόσωπος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας του Λευκού Οίκου, Τζον Κίρμπι, δήλωσε την Πέμπτη, 20 Οκτωβρίου, πως Ιρανοί έχουν όντως μεταβεί στην Κριμαία, για να εκπαιδεύσουν τους Ρώσους στον χειρισμό ιρανικών drones. «Μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι το ρωσικό στρατιωτικό προσωπικό, που εδρεύει στην Κριμαία, πιλοτάρει ιρανικά UAVs με τα οποία πραγματοποιεί πλήγματα σε ολόκληρη την Ουκρανία, μεταξύ αυτών και επιθέσεις κατά του Κιέβου. Ιρανικό στρατιωτικό προσωπικό βρισκόταν στο έδαφος, στην Κριμαία, και βοήθησε σε αυτές τις επιχειρήσεις», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Κίρμπι.
Η Δύση προειδοποιεί
Λίγες ώρες νωρίτερα, την Τετάρτη 19 Οκτωβρίου, το θέμα των ιρανικών drones είχε συζητηθεί και στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, έπειτα από σχετικό αίτημα των Ηνωμένων Πολιτειών, της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ την ίδια ώρα εντείνονταν οι συζητήσεις και στην Ε.Ε. για την επιβολή κυρώσεων κατά της Τεχεράνης.
«Έχουμε πλέον άφθονες αποδείξεις ότι αυτά τα UAVs χρησιμοποιούνται για να χτυπηθούν Ουκρανοί άμαχοι και πολιτικές υποδομές στην Ουκρανία. Δεν θα διστάσουμε να επιβάλουμε κυρώσεις…», προειδοποίησε ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Νεντ Πράις, ενώ σε ανάλογο πνεύμα θα κινούνταν με δηλώσεις τους και πολλοί Ευρωπαίοι. Δυτικοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι το Ιράν, στέλνοντας τέτοιου τύπου drones στη Ρωσία για να τα χρησιμοποιήσει κατά της Ουκρανίας στον πόλεμο, παραβιάζει το ψήφισμα 2231 (του 2015) του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ωστόσο, Μόσχα και Τεχεράνη επιμένουν να απορρίπτουν όλα όσα καταγγέλλονται σε βάρος τους. Η ρωσική πλευρά υπενθυμίζει, δε, ότι οι Δυτικοί έχουν ενισχύσει τις ουκρανικές δυνάμεις με drones (με αμερικανικά Switchblade, για παράδειγμα).
Το πρακτορείο Reuters υποστηρίζει, επικαλούμενο ιρανικές πηγές, ότι η Τεχεράνη έχει ήδη συμφωνήσει να στείλει, το προσεχές διάστημα, στη Ρωσία και άλλα drones, αλλά και πυραύλους εδάφους-εδάφους. «Οι ΗΠΑ ανησυχούν ότι η Ρωσία επιδιώκει τώρα να αποκτήσει και άλλα όπλα από το Ιράν. Ανάμεσα σε αυτά, και πυραύλους εδάφους – εδάφους (surface-to-surface)», όπως δήλωσε ο κ. Κίρμπι στις 20 Οκτωβρίου.
Το γεωπολιτικό πλαίσιο
Ωστόσο, η ρωσο-ιρανική συμπόρευση θα πρέπει να ιδωθεί υπό το πρίσμα και των γεωπολιτικών εξελίξεων που «τρέχουν» αυτήν την περίοδο διεθνώς. Όχι μόνο στο μέτωπο της Ουκρανίας, αλλά και εντός της ιδίας της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν. Η Τεχεράνη έχει πια λόγους να ανησυχεί. Οι αραβοϊσραηλινές Συμφωνίες του Αβραάμ, που έγιναν πράξη τα περασμένα χρόνια με τη στήριξη των ΗΠΑ, προφανώς και δεν αρέσουν καθόλου στο σιϊτικό κατεστημένο του Ιράν που βλέπει τους ανταγωνιστές του (Άραβες σουνίτες και Ισραηλινούς) να «ενώνονται» με τις ευλογίες των ΗΠΑ.
Οι διαπραγματεύσεις με τους Δυτικούς για την επαναφορά και αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 (JCPOA) -μια αναβίωση που θα οδηγούσε παράλληλα και στη χαλάρωση των κυρώσεων κατά της Τεχεράνης- έχουν, επίσης, περιέλθει σε αδιέξοδο. Και όλα αυτά, ενώ το Ιράν «φλέγεται» στο εσωτερικό με φόντο τις σαρωτικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας που ακολούθησαν το θάνατο της 22χρονης Μαχσά Αμινί, της κουρδικής καταγωγής νεαρής Ιρανής που πέθανε στην Τεχεράνη αφού προηγουμένως συνελήφθη από την Αστυνομία Ηθών, επειδή δεν φορούσε επαρκώς σφιχτά την ισλαμική της μαντίλα.
Από την πλευρά του Ιράν, η προσέγγιση με τη Ρωσία, στην παρούσα φάση, ίσως να βγάζει νόημα ως κίνηση αναζήτησης και εξασφάλισης στηριγμάτων απέναντι σε μια σειρά από άλλες «απειλές» που οξύνονται. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, κάνοντας μεγαλύτερα ανοίγματα προς τη Ρωσία, σε μια περίοδο αυξανόμενων εντάσεων λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, η Τεχεράνη κινδυνεύει να υπονομεύσει και κάθε προοπτική ιρανικής επαναπροσέγγισης με τη Δύση.
Από την πλευρά της Μόσχας, τώρα, το ντιλ για την προμήθεια ιρανικών drones προφανώς και βγάζει νόημα. Έπειτα από οχτώ μήνες πολέμου, οι ρωσικές δυνάμεις έχουν σε έναν βαθμό, όπως αναφέρεται, εξαντλήσει το πυραυλικό τους οπλοστάσιο το οποίο δεν μπορούν να αναπληρώσουν, στο ρυθμό και στους χρόνους που θα ήθελαν, λόγω των συνεχιζόμενων πολεμικών συγκρούσεων. «Καθώς η Ρωσία εξαντλεί το δικό της απόθεμα κατευθυνόμενων πυραύλων ακριβείας (precision-guided missiles) και δυσκολεύεται να προχωρήσει σε νέες αγορές και αντικαταστάσεις λόγω των κυρώσεων, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη του Ιράν προσφέρουν μια εναλλακτική λύση μεσαίας εμβέλειας», σημειώνει σε ανάλυση της η Washington Post.
Με άλλα λόγια, οι αποθήκες με τα πυρομαχικά αδειάζουν και, ως εκ τούτου, οι Ρώσοι χρειάζονται ενισχύσεις από το εξωτερικό. Εάν δε αυτές οι ενισχύσεις είναι φθηνές και αποτελεσματικές, τόσο το καλύτερο. «Το γεγονός ότι η Ρωσία χρειάζεται πλέον ιρανικά όπλα λέει πολλά για την κατάσταση της ρωσικής βιομηχανίας. Αξιωματούχοι της Ε.Ε. βλέπουν την τεχνολογική παρακμή της Ρωσίας ως σημάδι ότι οι κυρώσεις που πλήττουν τον κλάδο της τεχνολογίας -στερώντας από τη Ρωσία σύγχρονα εξαρτήματα όπως μικροτσίπ- αποδίδουν», σημειώνει σε ανάλυσή του το Politico.
Σύμφωνα με τον Ουκρανό πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι η προσφυγή της Ρωσίας σε ιρανικά όπλα ισοδυναμεί με «παραδοχή αποτυχίας» και «χρεοκοπία». Όπως συμβαίνει ωστόσο σε αυτές τις περιπτώσεις, η «αποτυχία» του ενός αναδεικνύει την «επιτυχία» κάποιου άλλου και αντιστρόφως.
Η ιρανική βιομηχανία drones
Τα ιρανικά drones μπορεί να μην είναι το ίδιο ικανά με εκείνα του Ισραήλ ή των ΗΠΑ. Μπορεί, επίσης, να μην είναι τόσο «καλογυαλισμένα» ή «προβεβλημένα», όσο εκείνα της Τουρκίας, και να φαντάζουν «αυτοσχέδια», πλην όμως αποτελούν σημείο αναφοράς για τις εξελίξεις στον χώρο των μη επανδρωμένων αεροχημάτων ενώ πρωταγωνιστούν παράλληλα και σε μια σειρά από ανοιχτά μέτωπα συγκρούσεων κυρίως της Μέσης Ανατολής.
Επισημαίναμε, σχετικά, στο τεύχος 362 της «Α&Δ», τον Ιούλιο του 2022, σε άρθρο με τίτλο: «Με περιπλανώμενα πυρομαχικά ο σύγχρονος πόλεμος των drones»: «…τα περιπλανώμενα πυρομαχικά (loitering munitions) είναι μια διασταύρωση μεταξύ πυραύλων και drones επιτήρησης-παρακολούθησης. Διαφέρουν μεταξύ τους ως προς το μέγεθος και ως προς τις δυνατότητες: άλλα εξ αυτών μπορούν να περιπλανώνται (σ.σ.: loiter) μόνο για 15 λεπτά στον αέρα, και άλλα να πετούν για ώρες, φτάνοντας σε στόχους χίλια χιλιόμετρα μακριά. Φέρουν κάμερες με τις οποίες εντοπίζουν στόχους -είτε ανεξάρτητα και αυτόνομα είτε μεταδίδοντας εικόνες στον χειριστή τους- και πολεμικές κεφαλές που εκρήγνυνται κατά την πρόσκρουση. Συνήθως, έχουν μικρό θερμικό ίχνος (low radar, visual, and thermal signatures) που τα βοηθά να παρακάμπτουν τις αεράμυνες. Μπορούν να μεταφέρονται με οχήματα ή ακόμη και από μεμονωμένα άτομα»,
Ειδικά για το Ιράν, γράφαμε τότε: «περιπλανώμενα πυρομαχικά χρησιμοποιούν κατά τρόπο αξιοσημείωτο, με διόλου ευκαταφρόνητη συχνότητα, και οι Ιρανοί (τα Shahed 136, Shahed 131, Ra’ad 85, Ababil)», Οι Ιρανοί παρουσιάζονται μάλιστα «να ‘μοιράζουν’ σχετική τεχνογνωσία και στις υποστηριζόμενες, από την Τεχεράνη, ομάδες στην Υεμένη (Qasef και Samad drones), στους φιλοϊρανούς του Ιράκ, αλλά και στη Χαμάς στη Γάζα (Shehab drones)…»
Το Shahed 136 ή Geran 2
Πλέον, ολίγους μήνες μετά και με φόντο τον πόλεμο στην Ουκρανία, όλοι συζητούν για το ιρανικό «καμικάζι drone» Shahed 136 το οποίο στέλνουν οι Ρώσοι σε αποστολές εναντίον ουκρανικών στόχων. Ο λόγος για ένα drone το οποίο, ως μέρος πια του ρωσικού οπλοστασίου, έχει βαφτιστεί Geranium-2 ή Geran-2. Αν και νέο στον πόλεμο στην Ουκρανία, το Shahed προέρχεται από μια οικογένεια βλημάτων που κινούνται αργά και πετούν χαμηλά (slow, low-flying). Αυτά υπάρχουν από τη δεκαετία του 1980, και αναβαθμίζονται, κυρίως, με την ενσωμάτωση συστημάτων GPS τα οποία μπορεί να αγοράσει κανείς στο (σ.σ. site του κινεζικού κολοσσού του ηλεκτρονικού εμπορίου) Alibaba. Όπως σημειώνει το αμερικανικό πρακτορείο Bloomberg, «το όνομα Shahed σημαίνει μάρτυρας στα περσικά»,.
Οι Ιρανοί, από την πλευρά τους, υποστηρίζουν ότι το Shahed μπορεί να πλήξει στόχους ακόμη και σε απόσταση 2.000 χιλιομέτρων. Σύμφωνα με δυτικούς αναλυτές, ο εν λόγω ισχυρισμός είναι υπερβολικός, καθώς το εν λόγω drone μπορεί να πετάξει σε απόσταση όχι χιλιάδων, αλλά εκατοντάδων χιλιομέτρων. Το Shahed-136 έχει άνοιγμα πτερύγων περίπου 2,5 μ. Όσο για την τιμή του, κάθε τέτοιο drone παρουσιάζεται να κοστίζει γύρω στα 20.000 δολάρια, με αποτέλεσμα να θεωρείται σχετικά φθηνό και εύκολα «αναπληρώσιμο». Ενίοτε, τα πυρά που χρησιμοποιούνται για την κατάρριψη τέτοιων drones είναι ακριβότερα!
Ωστόσο, σύμφωνα με την Washington Post, «για να επιτευχθεί ένα πλήγμα ισοδύναμο με εκείνο ενός πυραύλου cruise, χρειάζονται πολλά τέτοια drones» τα οποία είναι φθηνά και, ως εκ τούτου, μπορούν να αναπτυχθούν σε σμήνη (swarms). «Αν και κινούνται σχετικά αργά, πετούν χαμηλά και για αυτό μπορεί να είναι δύσκολο για ορισμένα συστήματα αεράμυνας να τα εντοπίσουν και να τα καταρρίψουν, ειδικά, όταν αυτά είναι πολλά μαζί. Τα συστήματα εκτόξευσης γι’ αυτά τα drones μπορούν να τοποθετηθούν σε φορτηγά τα οποία μετακινούνται», όπως αναφέρεται.
Η Τεχεράνη άρχισε να «επενδύει» σε drones αρκετά νωρίς, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, με φόντο τότε τον πόλεμο Ιράν–Ιράκ (1980 – 1988), προσεγγίζοντας αρχικά τα μη επανδρωμένα αεροχήματα ως μέσα επίθεσης και επιτήρησης, παρακολούθησης και συλλογής πληροφοριών. Κάποια από τα πρώτα ιρανικά drones ήταν τα Mohajer-1 (πρώτη εμφάνιση το 1985) και Ababil-1 (πρώτη εμφάνιση το 1986). Αποκομμένη, σε έναν βαθμό, από τις διεθνείς αγορές λόγω των κυρώσεων που επιβλήθηκαν μετά την ισλαμική επανάσταση του 1979, η Τεχεράνη αναγκάστηκε να αναζητήσει τρόπους θωράκισης που θα μπορούσε να αναπτύξει και να συντηρήσει με εγχώρια μέσα, ανεξάρτητα από τις δυτικές αμυντικές βιομηχανίες.
Ασύμμετρα εργαλεία
Ανατρέχοντας στο παρελθόν του προγράμματος μη επανδρωμένων αεροσκαφών του Ιράν, ο Μάικλ Ρούμπιν του American Enterprise Institute (AEI) υπενθυμίζει ότι οι Ιρανοί, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, για να μπορέσουν να αντισταθμίσουν τις προφανείς αδυναμίες τους έναντι των κατά πολύ ισχυρότερων δυτικών οπλικών συστημάτων, επένδυσαν σε άλλα μικρότερα και περισσότερο ευέλικτα «ασύμμετρα εργαλεία» (asymmetric tools). Συγκεκριμένα, σε ταχέα σκάφη, βαλλιστικούς πυραύλους και UAVs.
Ειδικά σε ό,τι αφορά στα UAVs, οι Ιρανοί θα ξεκινούσαν από μια φαινομενικώς πολύ απλή και «αυτοσχέδια» αφετηρία, ενσωματώνοντας κάμερες και εκρηκτικά σε στοιχειώδη drones που, για να λειτουργήσουν, έπρεπε να βρίσκονται μέσα στο οπτικό πεδίο του χειριστή τους. Με την πάροδο του χρόνου, η ιρανική τεχνογνωσία θα σημείωνε σημαντική πρόοδο, με τις βιομηχανίες (Qods Aeronautics Industries και Iran Aircraft Manufacturing Industrial Company – HESA) να λανσάρουν πολλά διαφορετικά μοντέλα μη επανδρωμένων αεροχημάτων.
Ο Μάικλ Ρούμπιν), σε μακροσκελή έκθεση που υπογράφει με τον τίτλο «Μια σύντομη ιστορία του ιρανικού προγράμματος drone» («A short history of the Iranian drone program»), αναφέρει, συνολικά, πάνω από 15 μοντέλα ιρανικών drones: Ayoub, Karrar, Ababil, Mohajer, Yasir, Sarir, Nazir, Raad, Siraf, Saegheh, Fotros, Kaman, Kian, Meraj, Hamaseh, Shahed, Sofreh Mahi.
Ως ενδεικτική της σημασίας που είχαν δώσει από νωρίς οι Ιρανοί στο συγκεκριμένο πρόγραμμα θα μπορούσε να ιδωθεί και η κινηματογραφική ταινία με τον τίτλο «Mohājer» που είχε προβληθεί, πίσω στις αρχές του 1990, σε σκηνοθεσία του Εμπραχίμ Χαταμικιά. Με πρωταγωνιστή, τότε, έναν Ιρανό χειριστή drones που μάχεται εναντίον των Ιρακινών…
