Σήμερα, στα τουριστικά ανεπτυγμένα νησιά, είναι πλέον αδύνατον να βρεθούν σπίτια για τους δημοσίους υπαλλήλους. Το οργανωμένο Airbnb οδηγεί σε αύξηση της πληρότητας στα δωμάτια αλλά και σε πλήρη κυριαρχία του τουριστικού τομέα εις βάρος κάθε άλλης οικονομίας αλλά και της κοινωνικής συνοχής.
Ο σημαντικός αλλά παραγνωρισμένος ζωγράφος και μελετητής του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, Τζούλιο Καΐμη, πρόδρομος κατά κάποιο τρόπο της γενιάς του ’30, έγραψε ένα κείμενο για τις Κυκλάδες που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Ελληνικά Τοπία.
«Την Μύκονο την λένε νησί καλλιτεχνικό και πράγματι σαν βρεθείς εκεί γίνεσαι καλλιτέχνης. Μια αίσθηση γαλήνης απλώνεται πάνω σε αυτό το νησί που δεν την συναντάς πουθενά αλλού σε τέτοιο βαθμό. … Λευκά σπίτια νησιώτικα χαρούμενα ευγενικά που ο αρχιτέκτων Πικιώνης τα θεωρεί πελασγικά – δωρικά. Άνθρωποι απλοί, ψαράδες και τεχνίτες, ευγενικοί ζουν για τον εαυτό τους αδιαφορώντας για τις αθλιότητες της μεγαλουπόλεως».
Παρόμοια κείμενα έχουν γράψει πολλοί Έλληνες και ξένοι διανοούμενοι, ζωγράφοι, αρχιτέκτονες και ποιητές. Ανατρέχοντας σε αυτά διαπιστώνουμε το σχήμα εξέλιξης του τουρισμού: Στην αρχή καταφθάνουν οι καλλιτέχνες που εκστασιασμένοι διαδίδουν την ομορφιά των τοπίων και την αυθεντικότητα των ανθρώπων, στην συνέχεια ακολουθούν οι μποέμ φίλοι τους, ορισμένοι από τους οποίους χτίζουν ή ανακαινίζουν παλιά σπίτια διατηρώντας στην τοπική αρχιτεκτονική. Ακολουθεί ο αναπόφευκτος μαζικός τουρισμός. Το ίδιο σχήμα ακολουθήθηκε σε όλη την Μεσόγειο και μάλιστα αναφέρθηκε για πρώτη φορά στις Κάννες της Γαλλίας, ένα όμορφο μικρό ψαροχώρι που σήμερα είναι μια τουριστική πόλη με τεράστια ξενοδοχεία κατά μήκος όλης της ακτής.
Μπορούμε να πούμε ότι οι Κάννες που, από προορισμός της αριστοκρατίας και των καλλιτεχνών, έγινε ο προορισμός των νεόπλουτων, είναι το πρότυπο που ακολουθείται παντού. Καθώς έχασαν την παλιά τους γραφικότητα, έγιναν γνωστές από το φεστιβάλ κινηματογράφου και από τις θαλαμηγούς διάσημων που καταφθάνουν εκεί. Οδηγούν, με την αίγλη που απέκτησαν, την επιθυμία των απλών θνητών να την επισκεφθούν και να δηλώσουν ότι πέρασαν και αυτοί από εκεί. Το βλέπουμε στο θριαμβευτικό χαμόγελο του Μίστερ Μπιν στο τέλος της ταινίας «Ο Mr. Bean Πάει Διακοπές», καθώς καταφθάνει στην παραλία.
Ο μαζικός αυτός τουρισμός όμως καταστρέφει το τοπίο και διαμορφώνει κάτι εντελώς διαφορετικό, τόσο στον χώρο των οικισμών όσο και στο σύνολο της ακτής ή των νησιών. Ένα ακόμα παράδειγμα από το εξωτερικό: η Μαγιόρκα, ένα νησί φιλικό στον Ισπανό δικτάτορα Φράνκο, έλαβε ενισχύσεις για την ανάπτυξη του τουρισμού. Αναπτύχθηκαν τεράστια ξενοδοχεία κατά μήκος όλης της ακτής και έγινε πολύ δημοφιλής προορισμός την δεκαετία του ’70. Έκτοτε όμως άρχισε να φθίνει. Οι πλούσιοι τουρίστες στράφηκαν στο γειτονικό νησί Μενόρκα, που είχε μείνει πίσω στην ανάπτυξη υποδομών για τον τουρισμό καθώς ήταν εχθρικό στον Φράνκο. Εκεί αναπτύχθηκαν ξενώνες αντί για μεγάλα ξενοδοχεία και προσπάθησαν να διατηρήσουν τον τοπικό χαρακτήρα, την γαστρονομία και το τοπίο. Σήμερα στην Μαγιόρκα γκρεμίζουν τα φαραωνικά ξενοδοχεία για να απελευθερώσουν τις παραλίες.
Αυτά συνέβησαν και στην Ελλάδα. Το τοπίο στην Μύκονο έχει αλλάξει καθώς έχουν χτιστεί εξοχικά και ξενώνες γύρω από κάθε παραλία, αλλά και στο εσωτερικό του νησιού. Αν το επισκέπτονταν σήμερα ο Τζούλιο Καΐμη ή ο Ζακ Λακαριέρ, που είχε γράψει το Ελληνικό Καλοκαίρι, θανόντες και οι δυο από καιρό, θα έφριτταν. Όχι μόνο το τοπίο, αλλά και οι άνθρωποι έχουν αλλάξει. Σήμερα στην Μύκονο δεν βρίσκεις χώρο για να απλώσεις την πετσέτα σου στην παραλία. Η φέρουσα ικανότητα έχει ξεπεραστεί από καιρό. Και δεν είναι μόνο τα μέτρα παραλίας που αντιστοιχούν σε κάθε επισκέπτη. Τα περισσότερα προϊόντα που καταναλώνονται εισάγονται από άλλα μέρη της Ελλάδας και κυρίως από το εξωτερικό.
Με την ανάπτυξη του τουρισμού το χρήμα έγινε το μέτρο για τα πάντα. Με την μονοκαλλιέργεια του τουρισμού οι Έλληνες έγιναν «τα γκαρσόνια της Ευρώπης», αυτό που απευχόταν ο Ανδρέας Παπανδρέου με την περίφημη δήλωσή του, το 1981. Και καθώς τα πιο ανήσυχα 400.000 μυαλά έφυγαν για το εξωτερικό, τα γκαρσόνια πλέον είναι σε μεγάλο ποσοστό ξένοι οικονομικοί μετανάστες.
Όπως μας έλεγε φίλη δασκάλα, την δεκαετία του ’80 στην Μύκονο τα παιδιά πολύ συχνά αργούσαν να πάνε στο σχολείο. Στην ερώτησή της γιατί συνέβαινε αυτό της απαντούσαν: «Είχαμε πάει για rooms κυρία». Πήγαιναν δηλαδή στο λιμάνι και προσκαλούσαν τους τουρίστες να τους δείξουν τα δωμάτια. Η δασκάλα αυτή το καλοκαίρι έπρεπε να ξενοικιάζει, να μαζεύει τα πράγματά της σε κάποια αποθήκη και να ξαναεγκαθίσταται στα μέσα του Σεπτεμβρίου. Σήμερα είναι πλέον αδύνατον να βρεθούν σπίτια για τους δημοσίους υπαλλήλους. Όχι μόνο στην Μύκονο, αλλά σε όλα τα τουριστικά ανεπτυγμένα νησιά. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα ήταν η παραίτηση της πνευμονολόγου από την Μήλο, η οποία επίσης αναπτύσσεται ραγδαία. Το οργανωμένο Airbnb, που αντικατέστησε τα παιδιά των rooms, οδηγεί σε αύξηση της πληρότητας στα δωμάτια, αλλά και σε πλήρη κυριαρχία του τουριστικού τομέα εις βάρος κάθε άλλης οικονομίας, αλλά και της κοινωνικής συνοχής.
Είναι νομίζω πλέον περισσότερο από σαφές το τι πρέπει να γίνει για να αποφύγουμε το παράδειγμα της Μαγιόρκας: Θα πρέπει να περιορισθεί δραστικά η δυνατότητα εκτός σχεδίου δόμησης και να ενισχυθεί ο πρωτογενής τομέας για την παραγωγή των φημισμένων προϊόντων των νησιών και των άλλων τουριστικών προορισμών. Με τον τρόπο αυτό θα έχουμε μια πιο ισόρροπη ανάπτυξη, θα υπάρξει διεύρυνση της τουριστικής περιόδου που απευθύνεται σε υψηλότερα εισοδήματα και θα αποφύγουμε να γίνει η τουριστική Ελλάδα ένας χώρος σαν τα Μάλια που προσελκύει φτηνό μαζικό τουρισμό.
Δημοσιεύθηκε στην Ρήξη Ιουλίου 2022 (φ. 179)
