του Δημήτρη Τζήκα, από τον Ερανιστή
Δεκέμβριος λέγεται ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του έτους· επειδή στο ρωμαϊκό ημερολόγιο το έτος άρχιζε από τον Μάρτιο, ο Δεκέμβριος ήταν ο δέκατος μήνας, εξ ου και η ονομασία Δεκέμβριος, από το λατινικό decem, που σημαίνει δέκα. Προ του Καίσαρος, ο Δεκέμβριος είχε 29 μέρες, όπως και ο Ιανουάριος και ο Αύγουστος· ο Καίσαρ πρόσθεσε άλλες 2 μέρες. Ο Δεκέμβριος αντιστοιχεί περίπου προς τον Ποσειδαιώνα του αττικού και εφεσίου ημερολογίου· στο λακωνικό ημερολόγιο αντιστοιχεί με τον μήνα Διοσύθυνον, στο βοιωτικό με τον Αλαλκομένιον, στο κυζικηνό με τον Απατουριώνα· η δε 24 ή 25η Δεκεμβρίου ήταν ή πρώτη μέρα του μηνός Ποσιδαώνος στο ημερολόγιο της Περγάμου –κάτα τους ρωμαικούς χρόνους. Στο βιθυνικό ημερολόγιο αντίστοιχος μήνας ήταν ο Διονύσιος, στο ημερολόγιο της Κύπρου ο Ιούλιος και ο Μετάρχιος στο κρητικό.[1] Ο Δεκέμβρης λέγεται και Γιορτινός (λόγω των πολλών εορτών), Αϊ-Νικολιάτης, Χριστουγεννιάτης, Χριστουγεννάς, Χιονιάς και Ασπρομηνάς.
Για τον Δεκέμβριο λέγονται και οι επόμενες παροιμίες:
Αν πρωιμίσει η αμυγδαλιά κι ανθίσει το Δεκέμβρη, βαρύς χειμώνας κι όψιμος θε να ‘ρθει να μας εύρει. Με κλάματα ο Δεκέμβρης δεν περνάει.[2]
Δεκέμβρης μας επλάκωσε, το κρύο μάς φαρμάκωσε.
Ο Δεκέμβριος φέρνει το κρύο, χαρά σ’ εκείνον που έχει το βιος.[3]
Δεκέμβρης και δεν έσπειρες, λίγο σιτάρι θα ’χεις.
Δεκέμβρης, δίκια κι αν απόσπειρες κι αν έχεις κι άλλο, σπείρε.
Γενάρης, αν έχεις τόπο καλό, βάρ’ το, κι αν δεν έχεις, άμε το στο μύλο, άλεσέ το, ζύμωσέ το, κάμε το ψωμί και φάτο.[4] [Τον Δεκέμβρη δηλαδή μπορείς να σπέρνεις όσο έχεις· τον Γενάρη, μόνο αν έχεις καλό χωράφι.]
Αν βρέξει ούλο το Δεκέμβρη και χιονίσει τον Γενάρη, χαρά σ’ εκείνον το ζευγά με το τρανό αμπάρι.[5]
Δέκα μέρες του Δεκεμβριού ίσον μισός Χειμώνας.
Δεκέμβρη και Γενάρη, σε διακονιάρη μην κάνεις χάρη. [= ενν. τελειώνουν οι προμήθειες του έτους και θα πρέπει να κάνεις οικονομία.]
Δεκέμβρη μήνα χόρευε κι αν έχεις ασκιά,[6] πήδαγε.
Μαδημένο κοράκι τον μήνα Δεκέμβρη ψοφάει. [= κατά τον Δεκέμβριο το ψύχος είναι μεγάλο και θανατηφόρο για πολλά ζώα.]
Μάζωξε ξύλα κι άχερα και τράβα και στο μύλο, Δεκέμβρης μήνας έρχεται, δεν ξέρει από φίλο.
Δεκέμβρη με τα κρύα σου και πώς θα ξεκρυώσω.
Δεκέμβρη μου, με πάγωσες και πώς να ξεπαγώσω;
-Μπήκε ο Δεκέμβρης; Δίκαιος όποιος έσπειρε.
Μήνα μου σαρακοστιανέ, καλέ Χριστουγεννιάτη!
Το τραγούδι με τον τρύγο, τον Δεκέμβρη παραμύθι.
Τον Νοέμβρη και Δεκέμβρη, φύτευε καταβολάδες.
Χιόνι του Δεκεμβρίου, χρυσάφι του καλοκαιριού (ή χρυσάφι τ’ Αλωνάρη).
Φρ. Δεκεμβριάτικη διαταγή, ούτε σκυλί δεν αλυχτεί.[7] [= αναφέρεται στις διαταγές που εκδίδονταν κατά τις ένοπλες συγκρούσεις των «Δεκεμβριανών» του 1944, στην Αθήνα.]
Είχαμε δεν είχαμε, τον κακό Δεκέμβρη για διακονιά εβγήκαμε.
Η αλεπού τον Δεκέμβρη μήνα διώχνει τ’ αλεπόπουλα από την φωλιά της.
Η γριά Νέτζω χάλευε τον Δεκέμβρη μήνα κεράσια.[8] [= επί παράκαιρων και υπερβολικών απαιτήσεων.]
Τον Δεκέμβρη τα ζουζούνια κρύβονται κι οι χήρες κλαίγονται.
Τον Δεκέμβρη σαν χιονίζει, καλή σοδειά μυρίζει.
Του ανθρώπου η ψυχή στα μέσα του Δεκέμβρη ψυχορραγεί.
Τον κακό Δεκέβρη, έμεινε κι ο μυλωνάς απ’ αλεύρι.
Τον κακό Δεκέμβρη ψάχνουν κι οι νοικοκυραίοι γι’ αλεύρι.
Δεκέμβριος, Χριστού γέννηση και καλός μας Χρόνος!
Ενδεικτική βιβλιογραφία και παραπομπές
[1] Βλ. & Λεξικόν Εγκυκλοπαιδικόν. Τόμοι 6. Αθήνησι. Μπαρτ και Χιρστ Εκδόται. Εκ του Τυπογραφείου Παρασκευά Λεώνη. Απρίλιος 1893-Σεπτέμβριος 1894.
[2] Ηλίας Τουτούνης. Παροιμίες και εκφράσεις του Δεκεμβρίου. https://antroni.gr
[3] Χριστιανάρτς φέρ’ τον κρύον – Νασάν εκείνον π’ έχ’ τον βίον. Άκογλους, Ξενοφών Κ. (1939). ΚΕΕ.
[4] Ζευγώλη – Γλέζου, Διαλεχτή (1963). ΚΕΕ. Νάξος.
[5] Ηλίας Τουτούνης. Παροιμίες και εκφράσεις του Δεκεμβρίου. https://antroni.gr
[6] = ενν. ασκιά γεμάτα κρασί και λάδι, πλούσιες προμήθειες για να βγάλεις τον χειμώνα.
[7] Ηλίας Τουτούνης. Παροιμίες και εκφράσεις του Δεκεμβρίου. https://antroni.gr
[8] Ηλίας Τουτούνης. Παροιμίες και εκφράσεις του Δεκεμβρίου. https://antroni.gr
Περισσότερες παροιμίες, παροιμιώδεις φράσεις και γνωμικά μπορείτε να βρείτε στο αρχείο μας ΕΔΩ.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην ομάδα του facebook Παροιμίες & γνωμικά.
Αν θέλετε να γίνετε μέλη της ομάδας, επισκεφτείτε τη διεύθυνση: https://www.facebook.com/groups/2285257741730850/
