του Mathieu Bock-Côté
Δεν θα καταλάβουμε τίποτα από τις μεγάλες διαμάχες της εποχής μας εάν αρνηθούμε να εξετάσουμε το θρησκευτικό τους υπόβαθρο. Από τις συζητήσεις γύρω από τη σεξουαλική ταυτότητα, την οποία συνδέουμε με τη θεωρία του φύλου, μέχρι εκείνες που αφορούν το τέλος της ζωής, οι οποίες περιστρέφονται γύρω από την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, και συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται λιγότερο ή περισσότερο με τη βιοηθική, όλες μαρτυρούν μια βίαιη ανθρωπολογική μετατόπιση, θα μπορούσαμε μάλιστα να μιλήσουμε και για επανάσταση. Μία αντίληψη για τον άνθρωπο εξαφανίζεται και μία άλλη την αντικαθιστά επιθετικά. Μια κοινωνία δύσκολα μπορεί να επιτρέψει τη συνύπαρξη στους κόλπους της πολλών ανθρωπολογιών, ιδίως αν αυτές είναι αντιθετικές.
Στην κλίμακα της ιστορίας, θα διαπιστώσουμε την ύπαρξη πολλών ενδείξεων κατάρρευσης της χριστιανικής ανθρωπολογικής μήτρας, η οποία προϋπέθετε το πεπερασμένο του ανθρώπινου όντος, το οποίο γεννιέται άνδρας ή γυναίκα και εγγράφεται σε μια αλληλουχία, αναλαμβάνοντας την ευθύνη να την ακολουθήσει με σκοπό τη συνέχεια του κόσμου, ενώ το ερώτημα των τελικών σκοπών δεν καλούνταν να τεθεί στο εδώ και τώρα αλλά ανήκε περισσότερο στο πεδίο της υπερβατικότητας παρά της εμμένειας. Η ύπαρξη δεν είναι ποτέ απόλυτα ελεγχόμενη, διαφανής. Είναι άρρηκτα δεμένη με ένα στοιχείο μυστηρίου, το οποίο υποτίθεται ότι διαλύει η αποκάλυψη, χωρίς ποτέ να το καταφέρνει απόλυτα, αφού η γέννηση είναι πάντοτε ένα θαύμα και ο θάνατος ένα σκάνδαλο.
Η θρησκευτική επανάσταση της σημερινής εποχής γεννά μια ανθρωπολογία της παντοδυναμίας και του απεριόριστου. Η νεωτερικότητα γίνεται γενικά αντιληπτή ως μια περίοδος εξόδου από τη θρησκεία. Αρνούμαστε να πάρουμε στα σοβαρά τη θρησκευτική της διάσταση, που συνίσταται ουσιαστικά στον πειρασμό της δημιουργίας. Το ζήτημα δεν ήταν πλέον μόνο η διευθέτηση του κόσμου, ο μετασχηματισμός του, λαμβάνοντας υπόψη τις ανυπέρβλητες αντιφάσεις του, καταχωνιασμένες στην καρδιά του ανθρώπου. Το ζήτημα ήταν πλέον η δημιουργία ενός καινούργιου κόσμου, η κατασκευή ενός νέου κόσμου, με το αίτημα της ολοκληρωτικής εξάλειψης της αλλοτρίωσης. Ο άνθρωπος θα πετύχαινε την πλήρη απελευθέρωσή του σε αυτή τη γη, θα γινόταν ο ίδιος ο δημιουργός του εαυτού του. Αυτή είναι η μήτρα του ολοκληρωτισμού.
Θα μπορούσαμε επίσης να μιλήσουμε για μια φαντασίωση αυτοδημιουργίας, η οποία συνοδεύεται από μια νέα αποκάλυψη, ο άνθρωπος, προκειμένου να απελευθερωθεί από όλους τους καθορισμούς που εμποδίζουν την ελευθερία του, επιστρέφει στο πρωταρχικό μάγμα, πριν από τη δημιουργία, πριν ακόμα από τη διαίρεση της ανθρωπότητας σε φύλα, θρησκείες, πολιτισμούς, κουλτούρες και έθνη, προκειμένου να κατασκευάσει τον εαυτό του με βάση την θέληση του και μόνο, η οποία έχει γίνει αυτοαναφορική, μέσω μιας μορφής φανατικού υπαρξισμού. Θα αποφασίσει ακόμη και για το φύλο του και ελπίζει να νικήσει τον θάνατο, για να γίνει τελικά αθάνατος, ακόμη και αιώνιος. Πριν το πετύχει αυτό, όμως, σκοπεύει να κυριαρχήσει στον θάνατό του και να ασκήσει πλήρη κυριαρχία επάνω του. Κύριος της γέννησής του, θέλει να κυριαρχήσει και στις τελευταίες του στιγμές.
Μετανθρωπισμός
Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η νεωτερικότητα δεν σκόπευε τόσο να απορρίψει τον Θεό ώστε να συρρικνώσει τον άνθρωπο σε ένα μικροσκοπικό μέγεθος στερημένο καθε νοήματος, όσο και πολύ περισσότερο να τοποθετήσει τον άνθρωπο στη θέση του Θεού, υποσχόμενη μια μορφή παγκόσμιας κυριαρχίας, που υποτίθεται ότι υλοποιείται με τις υποσχέσεις της τεχνολογίας. Αυτό αποκαλούμε σήμερα μετανθρωπισμό, ο οποίος αποτελεί ήδη περισσότερο πρόβλεψη παρά επιστημονική φαντασία, καθώς η επανάσταση που επιφέρει η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται μια πλήρη αναδόμηση της ζωής.
Το ζήτημα του σώματος καθίσταται κομβικό. Ανέφερα το ζήτημα της θεωρίας του φύλου. Η ιδέα ότι το άτομο μπορεί να επιλέξει την ταυτότητα του φύλου του χωρίς αυτή να καθορίζεται από το βιολογικό του φύλο, δείχνει ότι το σώμα αντιμετωπίζεται πλέον ως άχρηστο κουφάρι, ως παρωχημένη τεχνολογία. Η υπαρξιακή αλήθεια ενός ατόμου θα είναι καθαρά εικονική. Επιπλέον, η πλήρης εικονικοποίηση της ύπαρξης παρουσιάζεται ως το νέο πρόσωπο της χειραφέτησης. Στο εικονικό σύμπαν μπορεί να αναγεννάται με τα χαρακτηριστικά που επιθυμεί και να βρει μια νέα ταυτότητα, την οποία μόνο ο ίδιος θα ανακηρύξει αληθινή. Ωστόσο, θα πρόκειται για μια φανταστική, φασματική, αποσαρκωμένη ύπαρξη.
Γιατί αυτές οι ανθρωπολογίες δεν είναι ισότιμες. Η ανθρώπινη φύση δεν είναι απλώς μια θεωρία ανάμεσα σε άλλες, αλλά ένα υπαρξιακό γεγονός, που αποκαλύφθηκε στο πέρασμα των αιώνων και το οποίο δεν μπορούμε να απορρίψουμε χωρίς να καταδικάσουμε τον άνθρωπο να γίνει ξένος προς τον εαυτό του. Η υπόσχεση μετατρέπεται στο αντίθετό της: ο παντοδύναμος άνθρωπος καθίσταται απόλυτα αλλοτριωμένος. Δεν ξέρει πια πώς να ζήσει, ούτε πώς να πεθάνει, στερούμενος τις τελετουργίες που επέτρεπαν να τιθασεύσει όσο το δυνατόν περισσότερο την εξαφάνισή του, την οποία ο χριστιανισμός είχε μετατρέψει σε ελπίδα. Η αποχριστιανοποίηση οδήγησε έτσι στην απανθρωποποίηση. Η θρησκευτική επανάσταση της εποχής μας καταδικάζει τον άνθρωπο στη χειρότερη αλλοτρίωση και υπόσχεται, με το πρόσχημα ενός ψεύτικου παραδείσου, την επίγεια κόλαση.
Δημοσιεύθηκε στις 07/04/2023 Le Figaro Μετάφραση Χριστίνα Σταματοπούλου
