Το δίτομο έργο του Νίκου Κρανιδιώτη, Ανοχύρωτη πολιτεία: Κύπρος 1960-1974, αποτελεί πολύτιμη πηγή για τον ιστορικό, αλλά και για κάθε αναγνώστη.
του Σπύρου Κουτρούλη
Ο Νίκος Κρανιδιώτης, σημαντικός φιλόλογος, εκδότης του περιοδικού Κυπριακά Γράμματα μέχρι να το κλείσει η αγγλική αποικιοκρατία, φίλος των Γ. Σεφέρη και Ρ. Ρούφου και στενότατος συνεργάτης του αρχιεπισκόπου Μακάριου, υπήρξε ο πρώτος πρέσβης της Κυπριακής Δημοκρατίας στη χώρα μας. Το δίτομο έργο του, Ανοχύρωτη πολιτεία, Κύπρος 1960-1974 (εκδόσεις «Εστία») αποτελεί πολύτιμη πηγή για τον ιστορικό, αλλά και για τον κάθε αναγνώστη. Και είναι εντυπωσιακό ότι ο ελληνισμός της Κύπρου διχάστηκε, παρότι σύμπας θεωρούσε ότι αποτελούσε μέρος του ελληνικού έθνους και όλοι συμφωνούσαν ότι στρατηγικός τους στόχος ήταν η Αυτοδιάθεση-Ένωση.
Στις 25 Νοεμβρίου 1967 ο ΥΠΕΞ της δικτατορίας, Π. Πιπινέλης, όταν κάλεσε τον Κρανιδιώτη για να του ανακοινώσει την απόφαση να αποχωρήσει ο ελληνικός στρατός από την Κύπρο, αυτός του απάντησε: «…ότι η Ελληνική Κυβέρνηση δεν έπρεπε να ενδώσει στην τουρκική αξίωση και να απογυμνώσει την Κύπρο από την άμυνά της. Η Ελληνική Μεραρχία πρέπει να παραμείνει σαν μια εγγύηση για την ασφάλεια του Νησιού. Η απομάκρυνσή της θα ισοδυναμούσε με πράξη προδοσίας» (Ανοχύρωτη Πολιτεία, α΄ τόμος, σ. 470). Ωστόσο ο Γ. Παπαδόπουλος σε συνέντευξη στην τουρκική εφημερίδα Μιλλιέτ στις 29 Μαΐου 1971, αναφέρει πως «αν ημείς οι μεγάλοι δεν είμεθα διατεθειμένοι να προστρέξωμεν εις τα όπλα και να πολεμήσωμεν, δια χάριν των, τότε και αυτοί θα προσεπάθουν να επιλύσουν ειρηνικώς τας διαφοράς των» (σ. 85), δηλαδή παρείχε την διαβεβαίωση πως ότι και αν γινόταν στην Κύπρο δεν θα ήταν αιτία ελληνοτουρκικού πολέμου. Στην ίδια συνέντευξη ο δικτάτορας προχώρησε ένα βήμα παραπέρα, αναιρώντας τα αποτελέσματα της επανάστασης του 1821, λέει: «Εγώ προσωπικώς πιστεύω ότι αι εξελίξεις οδηγούν προς μιαν Ομοσπονδίαν Τουρκίας και Ελλάδος. Τούτο ίσως πραγματοποιηθή μετά 20 ή 50 έτη. Όμως θα πραγματοποιηθή» (σελ. 87).
Στο βιβλίο μου Εθνισμός και κοινοτισμός υποστήριξα μεταξύ άλλων ότι η πολιτική των δύο ελληνικών κρατών του αρχ. Μακαρίου συνεχίζει τις σκέψεις του Ίωνα Δραγούμη. Γράφει ο Νίκος Κρανιδιώτης: «Η γραμμή Μακαρίου συμφωνούσε, στο σημείο αυτό, με την άποψη που είχε διατυπώσει το 1916 ο Έλληνας οραματιστής και ιδεολόγος Ίων Δραγούμης: “Η πολιτική αποκατάστασις της φυλής”, έγραφε στους Πολιτικούς Στοχασμούς του, «ημπορεί να γίνη υπό μορφήν ενός ή περισσοτέρων κρατών. Η σύστασις περισσοτέρων του ενός Ελληνικών κρατών ημπορεί να χρησιμεύση ως ενδιάμεσος σταθμός, διά να φθάση μίαν ημέραν η Φυλή εις το ένα της και μέγα κράτος» (Ανοχύρωτη Πολιτεία, β΄ τόμος, σσ. 157, 158).
Υπήρξαν διάφορες εκδοχές του σχεδίου Άτσεσον. Στην αρχή εζητείτο ως αντάλλαγμα για την Ένωση της Κύπρου η παραχώρηση από την Ελλάδα μέρους της Δυτικής Θράκης, στη συνέχεια προτάθηκε η Ρόδος ή το Καστελλόριζο. Τελικά επέμεναν στην παραχώρηση μέρους του κυπριακού εδάφους, περίπου του 4,5%, ως στρατιωτικής βάσης της Τουρκίας στην περιοχή της Καρπασίας, καθώς και στην ευρύτατη αυτονόμηση τουρκοκυπριακών δήμων. Πρακτικά, η Τουρκία θα δημιουργούσε ένα στρατιωτικό προγεφύρωμα με το οποίο θα εκβίαζε την ελληνική πλευρά. Ο Γ. Γρίβας ήταν αντίθετος στην τουρκική βάση και συνεπώς αντίθετος και στο σχέδιο Άτσεσον. Ο Γλαύκος Κληρίδης αναφέρει: «Υπέβαλον εις το Στρατηγόν ερώτημα σχετικώς προς το θέμα της παραχωρήσεως βάσεως εις την Τουρκίαν, ως ανταλλάγματος διά την Ένωσιν. Κατά την συζήτησιν ο Στρατηγός συνεφώνησε ότι η παραχώρησις βάσεως εις την Τουρκίαν –είτε κατά κυριαρχίαν είτε επί μισθώσει– θα εσήμαινε διχοτόμησιν της Νήσου» (ό.π. σελ. 24, 25). Άλλωστε και ο Π. Γαρουφαλιάς, όταν επέστρεψε από την Κύπρο είπε στον Γ. Παπανδρέου ότι το σχέδιο Άτσεσον δεν το αποδέχονται «ούτε ο Μακάριος, ούτε ο Γρίβας» (ό.π., α΄ τόμος, σ. 238).
Δήλωσε ο Γ. Κληρίδης: «Τάσσομαι υπέρ της γνησίας Ενώσεως συμφώνως προς το υπό της Βουλής εγκριθέν Ψήφισμα της 30ης Ιουλίου 1964, αλλά αντιτίθεμαι εις οιανδήποτε παραχώρησιν Κυπριακού εδάφους προς την Τουρκίαν, είτε υπό μορφήν κυριάρχου βάσεως, είτε υπό μορφήν εκμισθώσεως τοιαύτης, ως επίσης και εις την αναγνώρισιν χωριστών εξουσιών εις τους Τουρκοκυπρίους», και ο γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ Ε. Παπαϊωάννου στην ίδια συνεδρίαση δήλωσε: «Πολιτική του Κόμματός μας είναι: “Ένωσις με την Ελλάδα χωρίς εδαφικά και διοικητικά ανταλλάγματα» (α΄ τόμος, σσ. 430-431).
Μετά την απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας, η δικτατορία Παπαδόπουλου πιέζει την ελληνοκυπριακή πλευρά να προχωρήσει σε υποχωρήσεις έναντι των Τουρκοκυπρίων. Ο ΥΠΕΞ Ξανθόπουλος Παλαμάς πιέζει τον Μακάριο να δεχθεί Τουρκοκύπριο υπουργό για την τοπική αυτοδιοίκηση. Ο δε εκδότης της εφημερίδας της δικτατορίας Ελεύθερος Κόσμος, Σάββας Κωνσταντόπουλος, σε επιστολή προς τον Μακάριο στις 5 Μαρτίου 1972 γράφει γιατί η Ένωση δεν πραγματοποιείται: «Διότι θα έπρεπε να αποδεχθή η Ελλάς το βέβαιον ενδεχόμενον πολέμου με την Τουρκία. Και θα ήτο παραφροσύνη, κατά την παρούσαν ώραν, να αντιμετωπίσωμεν παρόμοιαν αναμέτρησιν. Κατελήξαμεν εις την λύσιν της ανεξαρτησίας» (β΄ τόμος, σελ. 639). Βεβαίως, αυτές οι παραχωρήσεις προς τους Τουρκοκύπριους που δεν μπορούσαν να γίνουν τότε δεκτές, φαντάζουν ειδυλλιακές σε σχέση με ό,τι επακολούθησε την εισβολή του 1974.
Εν τω μεταξύ, εμφανίζεται στην Κύπρο ο στρατηγός Γρίβας που πλειοδοτεί σε πατριωτισμό. Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος, στις δηλώσεις του στις 29.10.1971, μεταξύ άλλων δηλώνει: «Ενωτικοί είναι όλοι οι Έλληνες της Κύπρου και ουχί μόνον η μικρά ομάς των οπαδών του Στρατηγού Γρίβα. Αλλ’ η Ένωσις δεν επιτυγχάνεται δι’ εκδηλώσεων και πράξεων ηρωικής μωρίας. Ανεξαρτήτως, όμως, του υπό τας σημερινάς συνθήκας και δεδομένα εφικτού ή ανεφίκτου της Ενώσεως, ο Κυπριακός Ελληνισμός θα παραμείνη σταθερώς προσηλωμένος προς την Ελλάδα και τα Ελληνικά ιδεώδη. Ψυχικώς ηνωμένος θα παραμείνη πάντοτε μετά της Ελλάδος, και ουδέποτε θα αποβάλη τον εθνικόν του χαρακτήρα». (β΄ τόμος, σελ. 153).
Τον Μάρτιου του 1971 ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος έκανε στη Γιαλούσα της Καρπασίας τα αποκαλυπτήρια του ήρωα της ΕΟΚΑ Σταύρου Στυλιανίδη όπου μεταξύ άλλων είπε: «Επί της γης της Καρπασίας υψούνται προτομαί ηρώων και υπό τα χώματά της υπάρχουν τάφοι εθνομαρτύρων. Τα σπλάχνα της γης της Καρπασίας και όλης της Κύπρου περικλείουν λείψανα και μαρτύρια πανάρχαια διαλαλούντα την ελληνικότητα της νήσου μας. Ελληνική ήτο η Κύπρος από της αυγής της ιστορίας μας και Ελληνική θα παραμείνη, Αι επ’ αυτής βλέψεις και αι επ’ αυτής επιβουλαί και σχέδια θα προσκρούουν πάντοτε εις την αντίστασίν μας» (ό. π. σ.73). Μακάρι οι λόγοι του αρχιεπισκόπου Μακάριου να είναι οδηγός του κυπριακού ελληνισμού.
Όμως η επιλογή του Κινήματος των Αδεσμεύτων αποδείχθηκε εκ των υστέρων μια λανθασμένη γεωπολιτική επιλογή του αρχιεπισκόπου Μακάριου. Το Κίνημα των Αδεσμεύτων εξαρχής δεν είχε προοπτική επιβίωσης. Μετά τον θάνατο του Νάσερ, η Αίγυπτος ακολούθησε τις ΗΠΑ, η Γιουγκοσλαβία μετά τον Τίτο διαλύθηκε, ενώ την Κύπρο στην τουρκική εισβολή δεν υπερασπίστηκε κανείς από τους αδέσμευτους, αλλά και ούτε η τότε ΕΣΣΔ. ΄Άλλωστε μετά τον θάνατο του Χρουτσώφ, οι διάδοχοί του ήταν πιο φιλικοί προς τις επιδιώξεις της Τουρκίας. Όπως επισημαίνει ο Ν. Κρανιδιώτης η ΕΣΣΔ μετά την επίσκεψη του Ν. Ποντγκόρνυ στην Άγκυρα τον Ιανουάριο του 1965 και του Τούρκου πρωθυπουργού Χ. Ουργκιουμπλού στην Μόσχα τον Αύγουστο του 1965 συμμερίζεται τις τουρκικές επιδιώξεις. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Α. Γκρομύκο «σε συνέντευξη του προς την Ισβέστια (21 Ιανουαρίου 1965) ταυτίστηκε απόλυτα με τις τουρκικές απόψεις περί δύο χωριστών αυτόνομων διοικήσεων, υποδεικνύοντας σαν λύση του Κυπριακού την ομοσπονδία» (α΄ τόμος, σελ. 252).
Η Κύπρος, ακόμη και μαζί με την Ελλάδα, ήταν πολύ μικρή για να ακροβατεί μεταξύ των δύο συνασπισμών. Σήμερα η Κύπρος έχει κατανοήσει το λάθος αυτό, γι’ αυτό προσχώρησε στην Ευρώπη και αναπτύσσει στρατηγικές σχέσεις με ΗΠΑ, Αίγυπτο, Ισραήλ. Αυτήν τη δυνατότητα όμως δεν θα την είχε σήμερα το κυπριακό κράτος, αν είχε διαλυθεί, σύμφωνα με τις προβλέψεις του σχεδίου Ανάν.
Ενισχύστε την προσπάθειά μας κάνοντας μια δωρεά στο Άρδην πατώντας ΕΔΩ.
Γνωρίστε τα βιβλία των Εναλλακτικών Εκδόσεων
Ακολουθήστε το Άρδην στο Facebook
Εγγραφείτε στο κανάλι του Άρδην στο Youtube
