του Γιώργου Μενεσιάν – διεθνολόγου από την ιστοσελίδα armenika.gr
Στις 12 Δεκεμβρίου 2022, το Αζερμπαϊτζάν έκλεισε τον μοναδικό δρόμο που συνδέει την Αρμενία με το Αρτσάχ, προχωρώντας σε έναν ανεπίσημο αποκλεισμό των 120.000 Αρμενίων που κατοικούν στην περιοχή. Στο κείμενο αυτό δεν θα σταθώ στις ανθρωπιστικές συνέπειες του αποκλεισμού (οι οποίες είναι, βεβαίως, σοβαρές), ούτε στην αντίδραση της διεθνούς κοινότητας, αλλά θα επιδιώξω να παρουσιάσω τους λόγους πίσω από την απόφαση του καθεστώτος Αλίεφ να προχωρήσει στον αποκλεισμό των Αρμενίων του Αρτσάχ. Ταυτόχρονα, θα γίνει αναφορά στους λόγους πίσω από την αδράνεια της ρωσικής «ειρηνευτικής» αποστολής στο Αρτσάχ, η οποία δεν έχει κάνει απολύτως τίποτα ώστε να ανοίξει τον μοναδικό δρόμο που συνδέει την περιοχή με τον υπόλοιπο κόσμο.
Μετά τον πόλεμο του 2020, οι εναπομείναντες Αρμένιοι στο Αρτσάχ είναι γεωγραφικά απομονωμένοι και περικυκλωμένοι από τις δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν. Το Μπακού εκμεταλλεύεται το νέο, μεταπολεμικό status quo και χρησιμοποιεί την απομόνωση του Αρτσάχ για να επιτύχει τους πολιτικούς και στρατηγικούς αντικειμενικούς του σκοπούς, καθώς και για να στείλει ορισμένα μηνύματα σε Γερεβάν, Μόσχα και Δύση.
Ξεκινώντας από το τελευταίο, το Μπακού προσπαθεί, με κάθε ευκαιρία, να καταστήσει σαφές —σε εταίρους και αντιπάλους— ότι μόνο αυτό έχει την πρωτοβουλία κινήσεων στο Αρτσάχ και, ως και τούτου, μόνο αυτό έχει λόγο για το μέλλον της περιοχής.
Συνεπώς, το καθεστώς του Μπακού προχώρησε χωρίς κανένα εμπόδιο στο κλείσιμο του διαδρόμου του Λατσίν και, ανά διαστήματα, στη διακοπή της παροχής φυσικού αερίου, ηλεκτρικού ρεύματος και ύδρευσης στο Αρτσάχ.
Ωστόσο, οι βασικοί στόχοι του καθεστώτος είναι άλλοι: Πολλοί πιστεύουν ότι το Μπακού προσπαθεί να δημιουργήσει μια κατάσταση που θα κάνει αδύνατη τη διαβίωση του αρμενικού πληθυσμού στο Αρτσάχ.
Έτσι, οι Αρμένιοι θα αποχωρήσουν από την περιοχή και αυτό θα δώσει μια οριστική λύση στο ζήτημα του Αρτσάχ. Το καθεστώς Αλίεφ δεν θα ήταν καθόλου δυσαρεστημένο αν οι Αρμένιοι εγκατέλειπαν την περιοχή. Προς το παρόν, ωστόσο, το Αζερμπαϊτζάν επιθυμεί την παραμονή τους εκεί για έναν βασικό λόγο: προκειμένου να ασκεί πίεση στην Αρμενία, όπως κάνει και μέσω των στρατιωτικών επιχειρήσεων εναντίον της.
Όπως έδειξε και η αζερική επίθεση του περασμένου Σεπτεμβρίου κατά της Αρμενίας, η χρήση βίας εναντίον ενός κυρίαρχου κράτους δεν φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα, καθώς η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας σε τέτοιου είδους ενέργειες είναι πιο αποφασιστική. Τα πράγματα, ωστόσο, είναι διαφορετικά στην περίπτωση του Αρτσάχ: Μπορεί η διεθνής κοινότητα να ζήτησε από το Μπακού να άρει τον αποκλεισμό, όμως οι αντιδράσεις κρατών, διεθνών οργανισμών και του διεθνούς Τύπου δεν ήταν τόσο έντονες. Επομένως, η δημιουργία νέων κρίσεων στο Αρτσάχ, είτε μέσω de facto αποκλεισμών είτε μέσω στρατιωτικών επιχειρήσεων (όπως εκείνη του περασμένου Αυγούστου), αποτελεί το καταλληλότερο εργαλείο άσκησης πίεσης στην Αρμενία, ώστε αυτή να προχωρήσει σε μονομερείς συμβιβασμούς.
Ο βασικότερος στόχος του Μπακού είναι να αναγκάσει το Γερεβάν να δεχθεί το άνοιγμα ενός διαδρόμου με ειδικό καθεστώς στη νότια επαρχία Σιουνίκ, ο οποίος θα ενώνει το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχιτσεβάν και την Τουρκία. Απαίτηση των Αζέρων είναι ο διάδρομος αυτός να μην βρίσκεται υπό τον έλεγχο του αρμενικού κράτους. Το καθεστώς Αλίεφ χρησιμοποιεί, επομένως, τον αποκλεισμό του Αρτσάχ ώστε να αναγκάσει την Αρμενία να κάνει πίσω στο ζήτημα του διαδρόμου του Σιουνίκ, με αντάλλαγμα την άρση του αποκλεισμού των Αρμενίων στο Αρτσάχ.
Εκτίμησή μου είναι, ωστόσο, ότι η πολιτική που ακολουθεί το Αζερμπαϊτζάν δεν αφορά μόνο τον επιθυμητό για το Μπακού (και την Άγκυρα) διάδρομο του Σιουνίκ. Το καθεστώς Αλίεφ φαίνεται να έχει αποφασίσει να χρησιμοποιεί τον γεωγραφικό αποκλεισμό του Αρτσάχ και την αδράνεια των Ρώσων «κυανόκρανων» (όσο ακόμα βρίσκονται εκεί) ως μέσο εκβιασμού, προκειμένου να καταστήσει το Γερεβάν πολιτικό του όμηρο, με απώτερο σκοπό την υπογραφή μιας συνθήκης «ειρήνης» σύμφωνα με την οποία η Αρμενία θα τα δίνει όλα και δεν θα παίρνει τίποτα.
Στο σημείο αυτό προκύπτει το εξής ερώτημα: γιατί η Ρωσία μένει άπραγη μπροστά σε όλα αυτά που συμβαίνουν; Μετά τον πόλεμο του 2020, το Αρτσάχ βρίσκεται, κατ’ ουσίαν, υπό τον έλεγχο της ρωσικής «ειρηνευτικής» αποστολής· το ίδιο και ο διάδρομος του Λατσίν. Γιατί οι Ρώσοι δεν προχωρούν στην επαναλειτουργία του δρόμου;
Οι βασικοί λόγοι είναι τέσσερις: Πρώτον, οι σχέσεις Μόσχας-Γερεβάν είναι τεταμένες, και η συνέχιση του αποκλεισμού μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην κυβέρνηση του Νιγκόλ Πασινιάν. Δεύτερον, η Μόσχα επιθυμεί να εξασφαλίσει τον απόλυτο έλεγχο επί του Αρτσάχ. Με την παρούσα κρίση αυξάνεται η εξάρτηση του απροστάτευτου αρμενικού πληθυσμού του Αρτσάχ από τη Ρωσία και αυτό μπορεί να βοηθήσει τη Μόσχα να διεκδικήσει την παράταση της θητείας της ρωσικής αποστολής. Τρίτον, αν και δεν το λένε ανοιχτά, οι Ρώσοι επιθυμούν το άνοιγμα ενός διαδρόμου στο Σιουνίκ για δύο λόγους: αφενός διότι η Ρωσία θα ελέγχει στρατιωτικά τον διάδρομο, μιας και αποτελεί τη μόνη δύναμη που θα αποδεχθούν όλες οι πλευρές για την επιτήρηση της εύρυθμης λειτουργίας του, και αφετέρου διότι θα ενισχυθεί η εμπορική και οικονομική παρουσία της Ρωσίας στην περιοχή και θα εξασφαλιστεί η χερσαία διασύνδεση Ρωσίας-Τουρκίας. Τέλος, το ρωσικό αδιέξοδο στην Ουκρανία δεν επιτρέπει στη Μόσχα να δημιουργήσει νέες εντάσεις στο μαλακό υπογάστριό της, τον Καύκασο.
Εξάλλου, Ρωσία και Αζερμπαϊτζάν συνεργάζονται, παρά τα προβλήματα μεταξύ των δύο κρατών.
