Leo Tolstoy
Γιατί;
Μετάφραση: Ελένη Μπακοπούλου
Εκδόσεις: Οξύ
Σελ.: 80
Γράφει ο Ξενοφών Μπρουντζάκη από Το Ποντίκι
Είναι ευρέως γνωστό, τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια, για το Σύμφωνο Μολότωφ – Ρίμπεντροπ που υπέγραψαν οι εκπρόσωποι των δυο ολοκληρωτικών συστημάτων, του κομμουνισμού και του ναζισμού του 20ού αιώνα. Όπως είναι και ακόμα περισσότερο γνωστό το αποτέλεσμα που είχε αυτή η συμφωνία όσον αφορά την Πολωνία και τον διαμελισμό της από τους Σοβιετικούς και τους ναζί. Έτσι, η Πολωνία χωρίστηκε σε ένα κομμάτι κατεχόμενο από τη ναζιστική Γερμανία και ένα κατεχόμενο από τη Σοβιετική Ένωση. Αυτά, ωστόσο, εμείς τα αντιλαμβανόμαστε λίγο πολύ ως ένα περιστατικό στα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πόλεμου. Όμως δεν είναι έτσι. Αυτά που δεν είναι ευρέως γνωστά αλλά είναι εξίσου ή και περισσότερο σημαντικά είναι αυτά που προηγήθηκαν. Για παράδειγμα, περισσότερο από έναν αιώνα Αυστρία, Πρωσία και Ρωσία μοίραζαν την Πολωνία σαν να ήταν παιχνίδι και κατέστειλαν με τον βαναυσότερο τρόπο κάθε προσπάθεια αντίδρασης ή εξέγερσης του πολωνικού λαού στα τέλη του 18ου αιώνα και για 123 χρόνια. Στην πολωνική ιστοριογραφία ο όρος «Τέταρτος διαμελισμός της Πολωνίας» έχει επίσης χρησιμοποιηθεί, σε σχέση με οποιαδήποτε μεταγενέστερη προσάρτηση πολωνικών εδαφών από ξένους εισβολείς. Αλλά υπήρξε και συνέχεια σε αυτήν την ιστορία με τα γεγονότα του 1815, ή του 1832, ή του 1846, ή του 1939. Η ιστορία της Πολωνίας – θα έλεγε κανείς με μια δόση μαύρου χιούμορ – είναι ιστορία διαμελισμών…
Με τη βαρύνουσα υπογραφή του Λέοντα Τολστόι κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα σύντομο διήγημα με τίτλο «Γιατί;», από την καταπληκτική σειρά Επίλεκτα των εκδόσεων Οξύ, που σταχυολογούν πραγματικά αριστουργήματα όλων των ειδών του λόγου. Από την εισαγωγή της σπουδαίας μεταφράστριας από τα ρώσικα Ελένης Μπακοπούλου (που μας χαρίζει νέες μεταφράσεις από το έργο του άλλου κολοσσού της ρώσικης και παγκόσμιας λογοτεχνίας, του Φ. Ντοστογιέφσκι) μαθαίνουμε ότι το «Γιατί;» εκδόθηκε πρώτη φορά το 1906, λίγο μετά την Πρώτη Ρωσική Επανάσταση του 1905, δηλαδή σε μιαν ιδιαίτερα ευαίσθητη πολιτικά εποχή κοινωνικών αναταράξεων στη Ρωσία και αναφέρεται σε ένα αληθινό περιστατικό «που περιγράφεται στο βιβλίο του Σ. Β. Μαξίμοφ “Σιβηρία και Κάτεργα” (1871) [και] συγκλόνισε βαθύτατα τον Τολστόι».
Πρόκειται για μιαν ιστορία που διαδραματίζεται το 1830, σε μιαν εποχή όπου η Ευρώπη, παρά τη γνωστή Συνθήκη της Βιέννης του 1815, που ήρθε με τη λήξη των Ναπολεόντειων Πολέμων, συγκλονίζεται από επαναστατικά κινήματα. Ένα εθνικό επαναστατικό κίνημα της περιόδου είναι και η Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση.
Είναι η περίοδος όπου ο τσάρος Νικόλαος Α’, ο οποίος δεν φημιζόταν για τις διπλωματικές ικανότητές του – σε αντίθεση με τον προκάτοχό του –, αποφάσισε να στείλει στρατεύματα εναντίον των Γάλλων και Βέλγων επαναστατών. Τότε, οι Πολωνοί αξιωματικοί της Σχολής Ευελπίδων αρνούνται να ενταχθούν στα στρατεύματα του Τσάρου προκαλώντας την επανάσταση του Νοεμβρίου – Δεκεμβρίου στη Βαρσοβία. Η εξέγερση αυτή πυροδότησε το όνειρο των Πολωνών. Τότε ενεργοποιήθηκαν άνθρωποι της πολιτικής, των γραμμάτων και του στρατού, όλες οι ελίτ της Πολωνίας, πιστεύοντας ότι μπορούσαν να διεκδικήσουν μια μορφή ανεξαρτησίας. Ο τσάρος Νικόλαος θα μετακινήσει γρήγορα ισχυρές μονάδες στρατού εισβάλλοντας στα πολωνικά εδάφη. Η Νοεμβριανή εξέγερση θα καταπνιγεί οριστικά ένα έτος αργότερα, τον Οκτώβριο του 1831. Πολλοί από τους Πολωνούς επαναστάτες συνελήφθησαν και οδηγηθήκαν στη Σιβηρία. Ο Μιγκούρσκι ήταν ένας από αυτούς.
Η μεγάλη εισαγωγή, καθώς από εδώ αρχίζει η ιστορία του διηγήματος, ήταν αναγκαία για να καταλάβει κανείς το ιστορικό πλαίσιο της εποχής μέσα στο οποίο ο Τολστόι τοποθετεί τη διήγησή του.
Σημειώνει η Μπακοπούλου στην εισαγωγή της: «Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο συγγραφέας εξέφραζε αισθήματα συμπαράστασης προς τους Πολωνούς και διακήρυττε το δικαίωμά τους να εξεγείρονται ενάντια στον κατακτητή τους, που εν προκειμένω ήταν η Ρωσική Αυτοκρατορία».
Όντως ο τεράστιος Ρώσος παγκόσμιος συγγραφέας αναφέρει σχετικά στο διήγημά του «Γιατί;»: «Μόνον όσοι πέρασαν αυτά που πέρασαν οι Πολωνοί μετά τη διχοτόμηση της χώρας τους και την υποταγή του ενός τμήματός της στους μισητούς Γερμανούς και του άλλου στην εξουσία των ακόμα πιο μισητών Μοσχοβιτών θα μπορούσαν να καταλάβουν τον ενθουσιασμό των Πολωνών το 1830 και το 1831, που ύστερα από τις προηγούμενες ατυχείς απόπειρες η απελευθέρωση έμοιαζε εφικτή».
Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Τολστόι σε κάθε του λέξη σταλάζει τη μοναδική τέχνη της αφήγησής του, χαρίζοντάς μας ένα ακόμα αριστουργηματικό διήγημα. Η αφήγηση παρακολουθεί ένα ζευγάρι Πολωνών και τις δραματικές επιπτώσεις που είχαν στη μετέπειτα ζωή τους αυτά τα ιστορικά γεγονότα.
