Η τουρκική εισβολή στο Β. Ιράκ

671

του ΜΔΔ

Μετά τη μάχη στα Γαυγάμηλα, όπου ο Αλέξανδρος σύντριψε τα στρατεύματα του Δαρείου το 331 π.Χ., ο νικηφόρος μακεδονικός στρατός προχώρησε στα Άρβηλα, όπου την επομένη ημέρα κυρίευσε το θησαυροφυλάκιο του Πέρση αυτοκράτορα. Σήμερα, τα Άρβηλα, ή Arbil, βρίσκονται στο επίκεντρο μιας σκληρότατης, πολυσύνθετης διαμάχης, το σκηνικό της οποίας συνθέτουν οι εμφύλιες ενδοκουρδικές συγκρούσεις, η εισβολή του τουρκικού στρατού στο Ιράκ, η δημιουργία τουρκικής «ζώνης ασφαλείας» στο Β. Ιράκ, η χρήση από την τουρκική αεροπορία απαγορευμένων βομβών εναντίον κουρδικών στόχων στο Β. Ιράκ και οι επιχειρήσεις «εθνικής εκκαθάρισης» κουρδικών πληθυσμών. Το σκηνικό συμπληρώνει η υποκριτική στάση των δυτικών δυνάμεων, οι σιωπούν μπροστά στις διώξεις των Κουρδικών πληθυσμών από την Τουρκία, και οι διαμαρτυρίες αραβικών χωρών και Ιράν.

Τον περασμένο Μάιο, ο τουρκικός στρατός, με την υποστήριξη τεθωρακισμένων, ελικοπτέρων και σύγχρονων αεροσκαφών, εισέβαλλε στο Β. Ιράκ με πρόσχημα την εκρίζωση των βάσεων του PKK. Οι τουρκικές δυνάμεις, με την συνδρομή ανταρτών πεσμεργκά του Κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος του Μασσούντ Μπαρζανί, έδρασαν κυρίως στην περιοχή του Ζάπ (Zab), η οποία αποτελείται από υψηλούς και δασώδεις ορεινούς όγκους, που σχηματίζουν ένα δαιδαλώδες σύστημα από χαράδρες, κοιλάδες και οροπέδια, ιδανικό για ανταρτική δράση. Η επιχείρηση, με την κωδική ονομασία «Σφύρα», έληξε στα τέλη Ιουνίου. Σύμφωνα με δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων, και παρά τις σημαντικές τουρκικές απώλειες, η επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία αφού υποτίθεται ότι εξουδετερώθηκαν πλήρως οι δυνάμεις του PKK στο Β. Ιράκ…

Η τουρκική εισβολή του Μαϊου εντασσόταν στην προσπάθεια της Τουρκίας να εξουδετερώσει τις βάσεις ανεφοδιασμού του PKK στο Νότιο Κουρδιστάν (Β. Ιράκ), εν όψει του επερχόμενου χειμώνα, όπως και ανάλογες επιχειρήσεις που είχαν γίνει στο παρελθόν την ίδια περίπου εποχή (1995 και 1996). Ωστόσο, παρά τις τουρκικές θριαμβολογίες, φαίνεται ότι το PKK όχι μόνο δεν εξουδετερώθηκε αλλά συνέχισε να εδραιώνει την παρουσία του στα βουνά του Β. Ιράκ και μέσα σε περιοχές που υποτίθεται ότι ελέγχονταν από το ΚΔΚ. Έτσι, στις 24-25 Σεπτεμβρίου, λίγες μέρες μετά την αιφνιδιαστική επίσκεψη στη Βαγδάτη του Υφυπουργού Εξωτερικών Ονούρ Οϋμέν, ενός από τους βασικούς διαμορφωτές της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής,  τουρκικές δυνάμεις πεζικού και τεθωρακισμένων άρχισαν να διασχίζουν το συνοριακό πέρασμα Habur, κοντά στην πόλη Zakho, εισβάλλοντας στο Β. Ιράκ. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων ο τουρκικός στρατός απαγόρευσε την είσοδο δημοσιογράφων στο Β. Ιράκ, δίνοντας ελάχιστες πληροφορίες για την πορεία των συγκρούσεων.

Οι τουρκικές επιχειρήσεις, με την κωδική ονομασία «Αυγή», υποστηρίχθηκαν από δεκάδες εξόδους τουρκικών αεροσκαφών F-4 και F-16, τα οποία παραβίασαν τη ζώνη απαγόρευσης πτήσεων του Β. Ιράκ και βομβάρδισαν με ναπάλμ και βόμβες διανομής υποπυρομαχικών (cluster bombs) θέσεις Κούρδων ανταρτών και αμάχους[1]. Εν τω μεταξύ, και ενώ τα τουρκικά στρατεύματα προέβαιναν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στις περιοχές του Ζάπ και του Dahuk, το Ιράν βρήκε την ευκαιρία να βομβαρδίσει θέσεις Ιρανών αντικαθεστωτικών στο Ιράκ, προκαλώντας την αντίδραση των ΗΠΑ αλλά και του Σαντάμ Χουσείν.

Στα μέσα Οκτωβρίου, Τούρκοι αξιωματούχοι υποστήριξαν ότι η στρατιωτική επιχείρηση στο Β. Ιράκ είχε στεφθεί με επιτυχία, ότι οι βάσεις του PKK στο Ζάπ είχαν καταληφθεί και καταστραφεί και ότι άρχιζε η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων. Παράλληλα, σύμφωνα με δημοσιεύματα του τουρκικού τύπου και διεθνών ΜΜΕ, στο Β. Ιράκ θα παρέμενε δύναμη πολλών χιλιάδων στρατιωτών και τεθωρακισμένων με στόχο τη δημιουργία τουρκικής «ζώνης ασφαλείας» στο Β. Ιράκ[2].

Εν τω μεταξύ, καθ΄ όλη τη διάρκεια των τουρκικών επιχειρήσεων, η Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν του Τζελάλ Ταλαμπανί κατήγγειλε την Τουρκία για συνεχείς, δυναμικές παρεμβάσεις υπέρ του Κουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος του Μασσούντ Μπαρζανί, στην ενδο-κουρδική διαμάχη ΠΕΚ-ΚΔΚ (με βομβαρδισμούς κλπ).  Έτσι, η ΠΕΚ συνασπίστηκε με το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Κουρδιστάν, το Κομμουνιστικό Κόμμα του Κουρδιστάν και το PKK για να πολεμήσουν ενάντια στον Μπαρζανί[3]. Οι δυνάμεις του Ταλαμπανί, πέρασαν σύντομα στην αντεπίθεση κατά μήκος της στρατηγικής οδικής αρτηρίας Χάμιλτον, η οποία διασχίζει τα βουνά του Κουρδιστάν και ενώνει το Αρμπίλ με τα Ιρανικά σύνορα. Η αντεπίθεση της ΠΕΚ ήταν επιτυχής, καθώς οι δυνάμεις της κατέλαβαν τα στρατηγικής σημασίας υψώματα Safeen και προωθήθηκαν μέχρι την περιοχή της Shaklawa, στα βορειοανατολικά του Αρμπίλ, παρά τις συνεχιζόμενες προσβολές της τουρκικής αεροπορίας. Σημειώνεται ότι στις συγκρούσεις συμμετείχαν δυνάμεις του PKK, ο Πρόεδρος του οποίου, Αμπντουλλάχ Οτσαλάν, δήλωσε στο κουρδικό δορυφορικό δίκτυο MED-TV στις 30 Οκτωβρίου ότι το ΚΔΚ έχει ηττηθεί και ότι το PKK συνεχίζει να μάχεται εναντίον του τουρκικού στρατού που ελέγχει μόνο τις μεγάλες πόλεις του Β. Ιράκ.

Μετά από σύντομη εκεχειρία, που επιτεύχθηκε κατόπιν αγγλοαμερικανικής παρέμβασης στα μέσα Οκτωβρίου, οι συγκρούσεις ΚΔΚ-ΠΕΚ-PKK ξανάρχισαν. Στις 8 Νοεμβρίου με επίθεση 10000 ανδρών του ΚΔΚ κατά των θέσεων της ΠΕΚ[4]. Κατά τα φαινόμενα, η προώθηση του PKK και της ΠΕΚ προς το Αρμπίλ ώθησαν την Τουρκία να ενισχύσει ενεργότερα τον σύμμαχό της Μπαρζανί. Έτσι, η αντεπίθεση του ΚΔΚ έγινε με την υποστήριξη τουρκικών δυνάμεων καταδρομών, πυροβολικού και τεθωρακισμένων. Η τουρκική αεροπορία έκανε εκατοντάδες εξόδους, πραγματοποιώντας σύμφωνα με το CNN προσβολές σε βάθος 230 χλμ. εντός του Ιράκ, ενώ ο τουρκικός στρατός έφθασε, για πρώτη φορά μετά την ανεξαρτησία του Ιράκ (1921), πολύ κοντά στον 36^ο παράλληλο. Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν κατά μήκος της οδού Χάμιλτον, με τις δυνάμεις της ΠΕΚ να συμπτύσσονται προς την συνοριακή πόλη Hadji Omran, ανατινάσσοντας γέφυρες για να καθυστερήσουν την προέλαση των Τούρκων και του ΚΔΚ.

Με την κατάληψη του Hadji Omran στις 18 Νοεμβρίου [5], το ΚΔΚ εξασφάλισε τον έλεγχο ολόκληρης της αρτηρίας Χάμιλτον και ύστερα από μια βδομάδα προχώρησε στην κήρυξη μονομερούς κατάπαυσης του πυρός, στις 24/11[6]. Σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση του ΚΔΚ, η εκεχειρία ισχύει υπό την προϋπόθεση ότι η πολιτοφυλακή της ΠΕΚ θα αποτρέψει μελλοντικά τους αντάρτες του PKK από την πραγματοποίηση επιθέσεων μέσα από την γραμμή καταπαύσεως του πυρός. Ο εκπρόσωπος της ΠΕΚ στην Άγκυρα δήλωσε ότι το κόμμα του δέχεται καταρχήν την εκεχειρία. Σημειωτέον ότι, σύμφωνα με δημοσιεύματα του τουρκικού τύπου της 25^ης Νοεμβρίου, το ΚΔΚ απέρριψε προτάσεις διαμεσολάβησης για ειρήνευση από το Ιράν και αρνήθηκε να συνεχίσει διαπραγματεύσεις με την ΠΕΚ, που είχαν αρχίσει πριν ένα μήνα στη Βαγδάτη. Ο Μπαρζανί δήλωσε ότι είναι πρόθυμος να διαπραγματευθεί μόνο στην Άγκυρα. Αντιπροσωπεία του ΚΔΚ μετέφερε την ευγνωμοσύνη της παράταξης προς την τουρκική ηγεσία [7].

 

 

Το ερώτημα που τίθεται μετά από ένα μήνα σκληρών συγκρούσεων στο Β. Ιράκ, είναι τι κρύβεται πίσω από τη συνεχιζόμενη τραγωδία του τόσο ταλαιπωρημένου αυτού τόπου.

Καταρχάς, η προσπάθεια των δύο ισχυρών φυλάρχων-ηγετών του Νοτίου Κουρδιστάν, του Μασσούντ Μπαρζανί και του Τζελάλ Ταλαμπανί, να εξασφαλίσουν τον αποκλειστικό έλεγχο των περιοχών βορείως του 36^ου παραλλήλου και να δρέψουν τα τεράστια κέρδη από το λαθρεμπόριο ιρακινού πετρελαίου που γίνεται με την Τουρκία, κατά παράβαση του εμπάργκο των Ηνωμένων Εθνών και με την ανοχή των ΗΠΑ· υπολογίζεται ότι 1,5 εκατομμύριο τόνοι ιρακινού πετρελαίου φθάνουν παράνομα στην Τουρκία από το συνοριακό πέρασμα Habur[8]. Στην προσπάθειά τους αυτή, οι δύο φύλαρχοι συμμάχησαν με καθεστώτα που διακρίνονται για τις αιμοσταγείς και ανελέητες διώξεις Κούρδων υπηκόων τους. Ο μεν Ταλαμπανί, πέτυχε να καταλάβει το Αρμπίλ και να ελέγξει την οδό Χάμιλτον με την συνδρομή του Ιράν, επιτρέποντας ως αντάλλαγμα στους Ιρανούς να πλήξουν τα στρατόπεδα των Κούρδων του Ιράν στο Koy-Sanjak[9].  O δε Μπαρζανί, πριν την πρόσφατη συμμαχία του με την Τουρκία, δεν δίστασε να προσκαλέσει τον Αύγουστο του 1996 τα στρατεύματα του σφαγέα των Κούρδων, Σαντάμ Χουσσεϊν, μέσα στο Νότιο Κουρδιστάν (βορείως του 36^ου παραλλήλου), για να εκδιώξει τις δυνάμεις της ΠΕΚ από το Αρμπίλ.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο όμως, το μόνο που πέτυχαν οι Μπαρζανί-Ταλαμπανί είναι να γίνουν πιόνια δυνάμεων εχθρικών προς το Κουρδικό έθνος και να χάσουν την αξιοπιστία τους ανάμεσα στους πληθυσμούς του Β. Ιράκ, προς όφελος του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος του Αμπντουλλάχ Οτσαλάν.

Όπως ήταν φυσικό, η ανάπτυξη ερεισμάτων του PKK ανησύχησε την Τουρκία, η οποία αντιλαμβάνεται πως η καταστροφή μερικών βάσεων του PKK στο Ζάπ έχει μόνο πρόσκαιρη αξία. Έτσι, τα τουρκικά επιτελεία φαίνεται ότι πρόκριναν τη λύση της δημιουργίας «ζώνης ασφαλείας» μέσα στο Β. Ιράκ, στα πρότυπα της ισραηλινής «ζώνης ασφαλείας» του Βορείου Λιβάνου. Η ζώνη εκτείνεται από την πόλη Zakho στα τουρκο-ιρακινά σύνορα μέχρι τα ιρακο-περσικά σύνορα και σε βάθος 25-30 χλμ. [10]. Ήδη, ο τουρκικός στρατός έχει εγκαταστήσει συστήματα ηλεκτρονικής παρακολούθησης κατά μήκος της ζώνης αυτής, ενώ στο εσωτερικό της έχουν αναφερθεί εκκενώσεις χωριών, μεταφορές πληθυσμών και δημιουργία σώματων πολιτοφυλακής, προφανώς στα πρότυπα των κουρδικών «ταγμάτων ασφαλείας», που μάχονται κατά του PKK στη νοτιοανατολική Τουρκία [11]. Επιπλέον, η Τουρκία και το ΚΔΚ προσπάθησαν να διασφαλίσουν την οδική αρτηρία Χάμιλτον ώστε να αποτρέψουν μελλοντικές διεισδύσεις της ΠΕΚ μέσω Ιράν και να αποκόψουν τα υψίπεδα του Ζάπ, τόσο από το Ιράν όσο και από τις νότιες περιοχές του Ν. Κουρδιστάν (Σουλεϊμανία-Κιρκούκ), όπου ιστορικά υπάρχει εντονότερη επιρροή του Ταλαμπανί και της ΠΕΚ.

Μετά την αποδυνάμωση της κυριαρχίας του ιρακινού καθεστώτος στο Β. Ιράκ το 1991-1992, η τουρκική πολιτική βασιζόταν αφ’ ενός στην αναμόχλευση των ενδο-κουρδικών αντιθέσεων, ώστε να υπονομευθεί η προοπτική μιας ισχυρής, αυτόνομης κουρδικής ζώνης, και αφ’ ετέρου στην διενέργεια εαρινών εκκαθαριστικών επιχειρήσεων κατά των βάσεων του PKK στο Β. Ιράκ (1995, 1996 και 1997). Ωστόσο, οι συγκρούσεις ΠΕΚ-ΚΔΚ ενίσχυσαν το PKK ενώ οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις δεν απέδωσαν σοβαρά αποτελέσματα. Έτσι, φαίνεται πως πλέον η Τουρκία μεταβάλλει την στάση της και επιδιώκει μονιμότερη παρουσία μέσα στο Β. Ιράκ, μετατρέποντάς το Νότιο Κουρδιστάν σε τουρκικό προτεκτοράτο. Έτσι, θα βρεθεί πλέον σε ελάχιστη απόσταση από τις πετρελαιοπηγές της Μοσούλης και του Κιρκούκ και θα αποκόψει ταυτόχρονα τις βάσεις του PKK από το Ιράν και την Συρία. Είναι δεδομένο ότι η πολιτική αυτή δεν πρόκειται να συναντήσει σοβαρές αντιδράσεις από πλευράς των ΗΠΑ, τουλάχιστον για όσο διάστημα ο Σαντάμ Χουσεϊν εξακολουθεί να βρίσκεται στην εξουσία του Ιράκ. Εξάλλου, μόλις λίγες μέρες μετά τη διασφάλιση του Arbil από το ΚΔΚ, η CIA έσπευσε να εγκαταστήσει πολυμελές κλιμάκιό της στην πόλη [12].

Η όλη κατάσταση αντιμετωπίζεται με ανησυχία από τις γειτονικές χώρες, Συρία και Ιράν. Και οι δύο αυτές χώρες (ιδιαίτερα το Ιράν), όπως και το Ιράκ, εμπλέκονται στο λεπτό παιχνίδι των ενδο-κουρδικών ισορροπιών και συγκρούσεων, με στόχο την προώθηση των γεωπολιτικών τους συμφερόντων, την συγκράτηση των κουρδικών τους μειονοτήτων και την αποτροπή της δημιουργίας ενός ισχυρού, αυτόνομου Κουρδιστάν. Τώρα, παρακολουθούν τη δυναμική προσπάθεια της Τουρκίας να μονιμοποιήσει την παρουσία της μέσα στο Β. Ιράκ και καταφεύγουν σε έντονες αλλ’ αναποτελεσματικές διαμαρτυρίες στο διπλωματικό επίπεδο (με την αρωγή άλλων Αραβικών χωρών) [13], κινητοποιούν προληπτικά τις συνοριακές τους δυνάμεις και ενισχύουν τις κουρδικές οργανώσεις που μάχονται το ΚΔΚ. Από τη ζωτικότητα των οργανώσεων αυτών, εξάλλου, θα κριθεί εν πολλοίς το μέλλον του Β. Ιράκ.

---