Ο αθλητισμός, ο τουρισμός και τα αναπόφευκτα όριά τους
Του Δημήτρη Μπούσμπουρα (Ρήξη φ. 133)
Η αναρρίχηση σε κάθετες ορθοπλαγιές είναι ένα ιδιαίτερο άθλημα. Παλιότερα ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνο και οι θάνατοι ήταν πολλοί. Πρόκειται για μια αναμέτρηση με τον εαυτό σου και τη φύση. Σήμερα όμως, με την ανάπτυξη της τεχνικής, με τα καρφιά που τοποθετούνται στον βράχο για να στηρίζουν με σχοινιά τους αθλητές, οι θάνατοι έχουν περιοριστεί κατά πολύ.
Η αναρρίχηση στα Μετέωρα έχει μεγάλη ιστορία. Παλιότερα, οι κάτοικοι του χωριού Καστράκι, ανέβαιναν την άνοιξη έχοντας στους ώμους τους κατσικάκια, που τα άφηναν σε ορισμένες κορυφές των βράχων για να τραφούν. Αυτή η ελεύθερη αναρρίχηση δεν έχει καταγραφεί και οι διαδρομές δεν φέρουν τα ονόματα των πρώτων που τις ανέβηκαν. Οι μοναχοί επίσης ανέβαιναν στα μοναστήρια με χειροκίνητο βαρούλκο, ή με αναρρίχηση σε ξύλινη κλίμακα, διασφαλίζοντας ένα απρόσιτο καταφύγιο την εποχή της τουρκοκρατίας. Όταν έγινε ο δρόμος, κατασκευάστηκαν στενές πέτρινες σκάλες που οδηγούν στις μονές.
Το έθιμο του Αγίου Γεωργίου του Μαντηλά δείχνει τη σύνδεση των κατοίκων με τις αναβάσεις στους βράχους. Κάθε χρόνο του Αγίου Γεωργίου οι νέοι ανεβαίνουν μια αρκετά επικίνδυνη ανάβαση, αλλάζοντας τα παλιά μαντήλια με νέα που προσφέρονται ως τάματα. Παρόμοια, την ημέρα του Αγίου Πνεύματος οι νέοι αλλάζουν το μαντήλι που υπάρχει στην κορυφή του βράχου του Αγίου Πνεύματος μετά από αναρρίχηση ΙV βαθμού.
Τις τελευταίες δεκαετίες, τα Μετέωρα αποτελούν ένα από τα πιο δημοφιλή πεδία αναρρίχησης παγκοσμίως. Αυτό ξεκίνησε τη δεκαετία του ’70, από κάποιους Γερμανούς αναρριχητές, και στη συνέχεια ανοίχτηκαν οκτακόσιες διαφορετικού βαθμού δυσκολίας διαδρομές στους βράχους, εκτός από αυτούς που έχουν μοναστήρια στην κορυφή τους. Αυτή η δραστηριότητα φέρνει κάθε χρόνο πολλά εκατομμύρια εισόδημα στις τοπικές τουριστικές επιχειρήσεις.
Τα Μετέωρα, εκτός από την ιερότητα του χώρου, προστατεύονται για το τοπίο, αλλά και για τη φύση. Στους βράχους φύονται σπάνια είδη φυτών και φωλιάζουν απειλούμενα είδη πουλιών. Για τους λόγους αυτούς έχουν ενταχθεί στις περιοχές του δικτύου NATURA και στα μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Τα πουλιά φωλιάζουν στα πιο απρόσιτα σημεία. Βρίσκουν εκεί καταφύγιο από θηρευτές και τον άνθρωπο. Στα Μετέωρα παλιότερα φωλιάζανε και τα όρνια, αλλά εξαφανίστηκαν το 1971 από δηλητηριασμένα δολώματα με στρυχνίνη. Εξακολουθεί όμως να φωλιάζει σήμερα ο παγκοσμίως απειλούμενος μεταναστευτικός γύπας Ασπροπάρης και ο Μαυροπελαργός. Και τα δύο είδη φωλιάζουν σε βράχους που πάνω τους έχουν μοναστήρια, όπου δεν επιτρέπεται η αναρρίχηση, καθώς αντιλαμβάνονται σαν κίνδυνο την κίνηση δίπλα στη φωλιά. Η κίνηση κοντά στη φωλιά μπορεί να οδηγήσει σε εγκατάλειψη και αναπαραγωγική αποτυχία.
Η αναρρίχηση, όπως και κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, πρέπει να σέβεται τη φύση και τα άλλα είδη. Για τον λόγο αυτό η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία έχει προτείνει χωρικούς και χρονικούς περιορισμούς στις περιοχές που φωλιάζουν αρπακτικά πουλιά1. Η κίνηση σε απόσταση πεντακοσίων μέτρων πρέπει να απαγορεύεται κατά την περίοδο αναπαραγωγής. Σε πολλές χώρες υπάρχουν ειδικές θεσμοθετήσεις με ανάλογους περιορισμούς. Οι περισσότεροι αναρριχητές το σέβονται. Τα προβλήματα υπάρχουν κυρίως με τις νέες διανοίξεις. Θυμάμαι πριν είκοσι χρόνια τις αντιθέσεις για τις νέες αναρριχητικές πίστες στον Ταΰγετο. Ενώ ανοίγονταν δεκάδες διαδρομές κάθε βαθμού δυσκολίας δίπλα στον δρόμο Σπάρτης – Καλαμάτας, οι επικεφαλείς ήθελαν να ανοίξουν διαδρομές σε βράχους που φώλιαζε ο χρυσαετός. Ευτυχώς στο τέλος επικράτησαν οι νηφάλιοι και αποτράπηκε η επέμβαση στις κρίσιμες ζώνες. Αλλά σε πολλά μέρη της Ελλάδας έβλεπε κανείς αναρρίχηση σε πεδία όπου φωλιάζει ο Πετρίτης2, όπως στο φαράγγι του Ενιπέα, και μάλιστα με τη συνοδεία μουσικής στη διαπασών, ακριβώς την περίοδο που τα πουλιά κλωσάνε.
Η αναρρίχηση στα Μετέωρα απαγορεύεται μόνο στους βράχους που έχουν μονές. Είναι όμως και κάπως οξύμωρο από τον περίβολο μιας μονής να βλέπεις στον απέναντι βράχο ανθρώπους με φωσφορίζοντα κολάν να αιωρούνται και να ανεβαίνουν γαζωμένοι στον βράχο. Το άθλημα του μοναχικού βίου και της ταπεινότητας απέναντι σε ένα άθλημα που έχει από τη φύση του έναν χαρακτήρα κατακτητικό και επιδεικτικό.
Σήμερα τα Μετέωρα αντιμετωπίζονται από πολλούς σαν μια τουριστική ατραξιόν. Η Καλαμπάκα και το Καστράκι έχουν αναπτυχθεί τουριστικά, καθώς τα Μετέωρα είναι από τους κύριους προορισμούς στην Ελλάδα και περιλαμβάνεται σε πολλά τουριστικά πακέτα. Παρά την αυταξία και τη διεθνή προβολή του χώρου, οι ασχολούμενοι με τον τουρισμό και την τοπική αυτοδιοίκηση θέλουν να τα «αναδείξουν» με κάθε μέσο. Πριν από είκοσι δύο χρόνια, ο Δήμος Καλαμπάκας τοποθέτησε προβολείς για να φωτίζονται τα βράχια, παρά την αντίδραση των μοναχών, της Εκκλησίας της Ελλάδος και της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας. Ο φωτισμός αυτός περιορίστηκε στη συνέχεια, κυρίως γιατί ο λογαριασμός του ρεύματος ήταν πολύ μεγάλος. Η περίοδος αυτή συνέπεσε με τη θεσμοθέτηση των Μετεώρων ως ιερού χώρου και τη θέσπιση κάποιων κανόνων για την προστασία του χώρου3.
Τα μοναστήρια δέχονται πολλούς επισκέπτες. Απέξω υπάρχουν παράγκες που πουλάνε εικόνες και άλλα είδη στους τουρίστες που φτάνουν καθημερινά με δεκάδες πούλμαν. Οι μοναχοί σχεδόν δεν βρίσκονται σε ησυχία. Ευτυχώς κλείνουν τις μονές το μεσημέρι και νωρίς το απόγευμα.
Πρόσφατα ξεκίνησε μια διαδικασία βάσει του προαναφερθέντος νόμου για τον καθορισμό των χρήσεων και δραστηριοτήτων με Προεδρικό Διάταγμα. Σ’ αυτό επιβεβαιώνεται η παλιά, μάλλον άτυπη, απαγόρευση της αναρρίχησης στους βράχους με μονές εν λειτουργία και επεκτείνεται σε συγκεκριμένους βράχους με σημαντικά κατάλοιπα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, παλιές μονές και ασκηταριά, και η διάνοιξη με κρουστικά μηχανήματα για την τοποθέτηση βυσμάτων που προκαλεί μη αντιστρέψιμη ζημιά στους κροκαλοπαγείς βράχους. Η αναγγελία για την έκδοση του Προεδρικού Διατάγματος ξεσήκωσε τις διαμαρτυρίες μερικών θερμοκέφαλων αναρριχητών, που θέλουν ελεύθερη πρόσβαση παντού, μιλώντας για Άβατο που τους στερεί χώρο.
Από το σύνθημα του Μάη του ’68 και την εξέγερση απέναντι στο παλιό κόσμο φαίνεται να έχει μείνει το σύνθημα «Il est interdit d’ interdire – απαγορεύεται το απαγορεύειν» μόνο ως προς την πλευρά της κατανάλωσης και της χρησιμοποίησης της φύσης και της έλλειψης σεβασμού σε κάθε ιερό. Επιθυμούμε την απαγόρευση κάθε εμποδίου που στερεί το δικαίωμα στην κατανάλωση και στην πρόσβαση οπουδήποτε. Σαν όλος ο κόσμος να έχει φτιαχτεί για τη δικιά μας προσωπική ευχαρίστηση και κάθε εμπόδιο πρέπει να αίρεται. Με το κυρίαρχο παράδειγμα, δεν πρέπει να υπάρχει τίποτα ιερό και άβατο.
Ελπίζουμε ότι το Προεδρικό Διάταγμα θα προχωρήσει. Όπως λένε οι σώφρονες αναρριχητές, όλοι χωράμε στα Μετέωρα. Αρκεί όμως να σεβόμαστε τη φύση και την ιερότητα του χώρου.
Σημειώσεις
1. «Αναρρίχηση και πουλιά: μια ευαίσθητη ισορροπία». Πηγή: http://www.ornithologiki.gr/page_n.php?tID=79703&aID=918
2. Είδος γερακιού.
3. Νόμος 2351/1995
3 ΣΧΟΛΙΑ
Το ότι θα επιστρατεύατε τα πουλιά , εκτός από την “ιερή ησυχία” των μοναχών , αυτό μας ξεπερνάει όλους! Όσες ανοησίες και να γράψετε ο απλός κόσμος που ζει στην Καλαμπάκα ξέρει ποιος προστατεύει τη φύση των Μετεώρων και ποιος την κατατρέφει! Μέσα σε όλες τις αβάσιμες και αστήριχτες μπουρδολογίες που αναφέρετε ( περί θερμοκέφαλων αναρριχητών , περί των φωλιών του ασπροπάρη , περί θορύβησης των μοναχών, περί φωσφοριζέ αντανακλάσεων(!!!) κ.τ.λ.) “ξεχάσατε” να αναφέρετε πολλά πράγματα! Παραδείγματος χάρην για τα μπάζα που πετούν οι μονές , ρυπαίνοντας το φυσικό τοπίο , τα εκατομύρια ανθρώπων που επισκέπτονται τα μοναστήρια και “τιμούν” -όπως λένε οι μοναχοί- τις μονές με τα τρίευρα εισητήρια (αφορολόγητα φυσικά) που φυσικά δεν τους προκαλούν κάποιο “θόρυβο” , τα μαγαζιά με τα είδη λαικής τέχνης που με τις ευλογίες του Π.Δ. θα κλείσουν και θα αφήσουν στην ανεργία 17-18 οικογένειες (ενώ τα μαγαζάκια εντός των μονών θα παραμείνουν ανοικτά μέχρι το τέλος των αιώνων), τις παράνομες ανεγέρσεις κτιρίων και νέων ξενώνων από τις μονές εντός της αδόμητης (από τον νόμο 2351) ζώνης , τις διώξεις πολιτών που διεκδικούν νόμιμα τις περιουσίες τους και πολλά ακόμα που μπορώ να απαριθμώ ασταμάτητα! Τελικά δύο πράγματα μπορεί να συμβαίνουν. Ή δεν έχετε ιδέα τη συμβαίνει στην περιοχή ή είστε απλά βαλτός να παραπληροφορήσετε τον κόσμο! Τελειώνοντας να σας ενημερώσω ότι οι λίγοι “θερμοκέφαλοι αναρριχητές” είναι χιλιάδες πολίτες της Καλαμπάκας…έτσι για να ενημερώνεται και ο κόσμος!
Να του θυμίσουμε του κυρίου γιατί τα χει πολύ άνισα προβάλει τα πράγματα ότι για τον Ασπροπάρη για παράδειγμα οι απειλές είναι οι παρακάτω και με τη σειρά ση,αντικότητας. Το να παίρνουμε μία, όχι την ισχυρότερη, να μην έχουμε ούτε ένα δεδομένο να τεκμηριώσουμε το ‘ανεξέλεγκτη’ του αυθεντικού κειμένου για τον συγκεκριμένο τόπο, όπου υπάρχουν λεπτομερείς καταγραφές των πάντων, αλλά να χρησιμοποιούμε από αλλού από άλλου τύπου πεδία και να σου πω το ‘τι μου συνέβη εμένα στη ..Λαγκάδα’ , για να βρούμε επιχειρήματα για …την ιερότητα είναι ό,τι να ναι. :
Πηγή:http://www.lifeneophron.eu/gr/SPA_AMM.html)”
Απειλές
Η τοποθέτηση δηλητηριασμένων δολωμάτων, το κλείσιμο του παράνομου σκουπιδότοπου της Καλαμπάκας και η σταδιακή εγκατάλειψη των παραδοσιακών χρήσεων γης, ιδίως η σταδιακή μείωση του κτηνοτροφικού κεφαλαίου και η βελτίωση των συνθηκών υγιεινής των ζώων, έχουν συμβάλει στην κατάρρευση του πληθυσμού του Ασπροπάρη. Σημαντικές απειλές αποτελούν επίσης η ανεξέλεγκτη αναρρίχηση και ο φωτισμός των βράχων των Μετεώρων, η υπεράντληση των επιφανειακών υδάτων των ποταμών, η ρύπανση από τον σκουπιδότοπο της Καλαμπάκας, η εντατική δασική διαχείριση και η δάσωση αγροτικών γαιών. Στις απειλές περιλαμβάνονται ακόμη η διάνοιξη δασικών δρόμων, η αγροτική εντατικοποίηση, οι εξορυκτικές δραστηριότητες (αμμοληψίες, μεταλλεία) και η λαθροθηρία.”
Πώς να το κάνουμε τα Μετέωρα έχουν πολύσύνθετη προστασία και νομικό πλαίσιο, ανθρώπους που ζούν γύρω και μέσα σ’ αυτά και άλλα πλάσματα. Κι αυτό που λέμε είναι ότι ούτε η ιερότητα ούτε τα υπόλοιπα είναι πάνω των άλλων όσο και να σκούζουν κάποιοι και να προκαλούν με την ύπαρξη ενός αντισυνταγματικού νόμου-κερασάκι. Επειδή δεν έφτανε το κερασάκι κατέφυγαν στην αρχαιολογία για να επιβάλλουν την ιερότητα, (κατέρρευσαν ήδη τα επιχειρήματα και οι υπόγειες διαδρομές), τώρα άλλοι αποασπασματικά βρήκαν βήμα για να προβάλουν με μια παρανυχίδα ω τι θαύμα, ξανά την Ιερότητα!. Ε άι σιχτίρ πια. Είμαστε κι εμείς μέλη της Ορνιθολογικής…
Λέμε:
Τα Μετέωρα είναι για ΟΛΟΥΣ.
Η ισορροπία μπορεί να υπάρξει αν σκύψεις με σεβασμό και δεις όλα τα θέματα σε βάθος και με ηρεμία. Οποιος την βρίσκει σε έναν μόνο δρόμο, τον δικό του και επιφανειακά, και διώχνει αναίτια κάποιον άλλον είναι αυτός ο ανισόρροπος. Και όπως στη φύση, το οικοσύστημα γίνεται πολύ ευαίσθητο αν εκλείψει ή υπεραναπτυχθεί κάτι ξαφνικά.
Και σας επιστρέφεται ο χαρακτηρισμός ‘θερμοκέφαλος’ να τον σκεφτείτε λίγο μην σας ταιριάζει. Όχι σε όλους όσους αγαπούν τα πουλιά. Σε σας προσωπικά.
Από το κείμενο του ΔΝ (που ευτυχώς δεν το κρύβει): Σημαντικές απειλές αποτελούν επίσης η ανεξέλεγκτη αναρρίχηση και ο φωτισμός των βράχων των Μετεώρων.