Του Κανέκο Μασάρου από τη Ρήξη φύλλο 73
Η Ιαπωνία βρίσκεται στα πρόθυρα μιας δεύτερης μεγάλης καταστροφής. Ο σεισμός των 9 ρίχτερ βύθισε ολόκληρη τη χώρα κατά δύο μέτρα, ενώ το τσουνάμι που ακολούθησε κατέστρεψε ολόκληρες κοινότητες και προκάλεσε τον χαμό χιλιάδων ανθρώπων. Η ραδιενέργεια που διέρρευσε από τα κατεστραμμένα εργοστάσια μολύνει τη θάλασσα, τις τριγύρω περιοχές, αλλά και την αγροτική τους παραγωγή, προκαλώντας περαιτέρω περιορισμούς στη διάθεσή της. Η μόλυνση έχει επεκταθεί ακόμα και στο πόσιμο νερό της πρωτεύουσας, Τόκιο. Η κλίμακα της καταστροφής φέρνει στο νου την εποχή της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης. [ ]
Yπάρχει βέβαια μεγάλη διστακτικότητα στο να ασχοληθούμε με την κρίση και τις ευθύνες της ηγεσίας. Βλέπουμε τους πυροσβέστες και τους υπόλοιπους εργαζόμενους να ρισκάρουν τη ζωή τους στη Φουκουσίμα και η θυσία τους δίνει λαβή σε διάφορους να ισχυριστούν ότι «δεν είναι τώρα η στιγμή» να μιλήσουμε για πολιτική. Όσο για εκείνους που εγείρουν ζητήματα σχετικά με την κυβέρνηση και τις ευθύνες της, καλύπτονται από την επίσημη ρητορική περί μοναδικών και «ανεπανάληπτων καταστροφών». [ ]
Η ΤΕΠΚΟ, η ΜΕΤΙ, οι ρυθμιστικές αρχές της Πυρηνικής Ενέργειας και οι σύμμαχοί τους, χρησιμοποιώντας την επιρροή τους στην ακαδημαϊκή κοινότητα, επιμένουν ακόμα και τώρα, αντιμέτωποι με τα γεγονότα, ότι «η πυρηνική ενέργεια είναι ασφαλής». Προσπαθούν να απεκδυθούν τις ευθύνες τους, αποκαλώντας «απρόβλεπτη» αυτή την καταστροφή. Αλλά ήταν όντως απρόβλεπτη; Τα τελευταία χρόνια εκφράστηκαν στο ιαπωνικό κοινοβούλιο πολλές φορές σοβαρές επιφυλάξεις για την πυρηνική ασφάλεια σε περίπτωση σεισμού ή τσουνάμι. Ωστόσο, οι εγκαταστάσεις των εργοστασίων παρέμειναν ως είχαν. Μεταξύ των σημάτων κινδύνου, [ ] είχαμε το περιστατικό των ρωγμών που εμφανίστηκαν στον πυρηνικό σταθμό του Κασιουαζάκι Καρίουα, έπειτα από τον σεισμό του Τσουουέτσου, το 2006. Και σ’ αυτήν την περίπτωση, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι ο νομοθέτης ή η εκτελεστική εξουσία πίεσαν για βελτιώσεις. Αντίθετα, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με μια ακολουθία σκανδάλων σχετικών με την απόκρυψη στοιχείων και γεγονότων. Και, επιπλέον, είχαμε αλλεπάλληλες διακοπές στη λειτουργία των αντιδραστήρων και μείωσή της στο ήμισυ των δυνατοτήτων τους.
Η πυρηνική βιομηχανία είδε να συντελείται μια εις βάρος της περιβαλλοντική-ενεργειακή επανάσταση στο εκλογικό πρόγραμμα του Δημοκρατικού Κόμματος, το 2009. Αντί για την προώθηση της πυρηνικής ενέργειας, οι Δημοκρατικοί υποστήριξαν γενναίες επιδοτήσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας [ ] και τη θέσπιση ενός περιβαλλοντικού φόρου. Αυτές οι πολιτικές αποσκοπούσαν στην επιτάχυνση της εξελισσόμενης ενεργειακής αλλαγής προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, έτσι ώστε να ενισχυθεί η βιομηχανία και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας. Ωστόσο, την επαύριο των εκλογών, τα διαπλεκόμενα συμφέροντα επέτυχαν τη ματαίωση του μεγαλύτερου μέρους του προγράμματος. Αυτή η διαδικασία της εγκατάλειψης των βιώσιμων επιλογών, προς όφελος της διατήρησης της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων, έγινε ακόμα πιο απροκάλυπτη, με την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Καν Ναότο, τον Ιούνιο του 2010.
Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση του Καν παραδόθηκε άνευ όρων στο δόγμα «περισσότερα πυρηνικά εργοστάσια–περισσότερες εξαγωγές της πυρηνικής ενέργειας», της οικονομικής συμμορίας των TEPCO και METI. Αγνόησε το μειούμενο κόστος και τις αυξανόμενες ευκαιρίες της αιολικής ενέργειας και των άλλων ανανεώσιμων πηγών. Η πτώση του κόστους έχει καταστήσει ήδη φθηνότερες πολλές μορφές ανανεώσιμης ενέργειας, σε σύγκριση με τα πυρηνικά. Η περιβόητη ιαπωνική πυρηνική ενέργεια των «7 γιεν/ανά κιλοβατώρα» δεν εμπεριέχει το κόστος της συνολικής ασφάλειας, ούτε εκείνο της διαχείρισης των αποβλήτων. Και ενώ ίσως είναι επισφαλές το να κάνει κανείς προβλέψεις εν μέσω κρίσης, έχει γίνει μάλλον σαφές ότι οι επόμενες γενιές θα επωμιστούν μεγάλο ανθρώπινο και οικονομικό κόστος. Οι αμαρτίες του ρυθμιστικών αρχών πυρηνικής ενέργειας, της TEPCO, της ΜΕΤΙ και των υπολοίπων, που δήλωσαν στον λαό ότι «η πυρηνική ενέργεια είναι ασφαλής» και ότι «είναι η φθηνότερη ενέργεια», είναι ήδη ασυγχώρητες. [ ]
Χρειαζόμαστε ανοικοδόμηση και όχι αποκατάσταση
Οι ζημιές στις κατοικίες και τις υποδομές των περιοχών, που επλήγησαν από τον σεισμό και το τσουνάμι, είναι τεράστιες. Η έλλειψη ηλεκτρικής ενέργειας έχει ανακόψει την παραγωγή και η αγροτική παραγωγή έχει υποστεί μεγάλη πτώση. Στην επαρχία του Τοχόκου, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν χάσει τα σπίτια και τις δουλειές τους. Και καθώς εντείνεται η πυρηνική κρίση, η φήμη της Ιαπωνίας για ασφαλή και υψηλής ποιότητας προϊόντα έχει υποστεί σοβαρότατα πλήγματα. Επιπλέον, πριν ακόμα την 11η Μαρτίου, η οικονομία της Ιαπωνίας βρισκόταν ήδη σε πτώση, και τα ελλείμματά της περιορίζουν ακόμα περισσότερο τους διαθέσιμους πόρους. [ ]
Σήμερα, τα πολιτικά κόμματα και οι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί βρίσκονται σε διαπραγμάτευση για το εάν θα μπορέσουν να αποσπάσουν επιπλέον 10 ή 20 τρισ. γεν για την ανοικοδόμηση. Υπάρχει επίσης διαμάχη για το εάν θα πρέπει να ιδρυθεί μια Αρχή Ανοικοδόμησης ή όχι. Αντίθετα, δεν υπάρχει καμία σοβαρή συζήτηση για το περιεχόμενο της ανοικοδόμησης. Πριν μιλήσουμε για τους οικονομικούς πόρους, είναι επιτακτική ανάγκη να δοθεί προτεραιότητα στη συζήτηση πάνω στο ίδιο το πρόγραμμα ανοικοδόμησης. [ ]
Είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει να ξαναχτίσουμε τις ζωτικές υποδομές όπως είναι οι τηλεπικοινωνίες, η αποχέτευση, η ύδρευση, οι δρόμοι, οι γέφυρες, τα νοσοκομεία, τα λιμάνια κ.λπ. Προκειμένου να φέρουμε εις πέρας αυτό το σημαντικό έργο, χρειαζόμαστε κρατική χρηματοδότηση. Αλλά θα πρέπει να αποφύγουμε την αποκατάσταση των παλιών δημόσιων έργων. Ούτε χρειαζόμαστε απλώς μια στροφή στον άνθρακα, επειδή η πυρηνική ενέργεια αποδείχθηκε ανασφαλής, προκειμένου να ανταποκριθούμε στις αυξανόμενες ενεργειακές απαιτήσεις. Η δέσμευσή μας στον περιορισμό των εκπομπών άνθρακα πρέπει να παραμείνει, αλλά και να ενισχυθεί. Αυτό που τίθεται υπό αμφισβήτηση εδώ είναι η έμφαση στην πυρηνική ενέργεια ως η διέξοδος από τα ορυκτά καύσιμα. [ ]
Αυτή η τεράστια κρίση μας καθιστά μάρτυρες του τέλους μιας ολόκληρης εποχής. Η αντίληψή μας για το εφικτό θα πρέπει να μεταβληθεί αμέσως προκειμένου να μη χάσουμε την επαφή με την πραγματικότητα. Όπως και με την ήττα μας στον πόλεμο, αυτή η κρίση είναι μια ευκαιρία για μια εκ θεμελίων αναγέννηση. Σήμερα, έχουμε την καλύτερη ευκαιρία για να διαμορφώσουμε ένα «κρατικό σχέδιο μεταρρυθμίσεων».
Ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους αυτού του μετασχηματισμού είναι η άμεση στροφή προς την κατεύθυνση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι πολιτικές προώθησής τους φέρουν μαζί τους και ευκαιρίες για βιώσιμη ανάπτυξη, την υπόσχεση μιας νέας τεχνολογίας και μία διέξοδο για το κεφάλαιο, ώστε να διοχετευθεί σε πραγματικά παραγωγικές επενδύσεις. Δίχως μια τέτοιου τύπου προσπάθεια, υπάρχει λιγοστή ελπίδα για το μέλλον της Ιαπωνίας.
Θα πρέπει να προχωρήσουμε μπροστά, αντί να προσπαθούμε, μάταια, να γυρίσουμε πίσω. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι η ανοικοδόμηση και όχι η αποκατάσταση.
Στο επίκεντρο αυτού του κρατικού σχεδίου ανοικοδόμησης, θα πρέπει να πραγματοποιηθούν οι ακόλουθες αλλαγές ως προς την ενεργειακή μας πολιτική.
1) Θα πρέπει να στραφούμε αποφασιστικά προς περιβαλλοντικές ενεργειακές πολιτικές, έτσι ώστε να αποφύγουμε την επανάληψη αυτής της τραγωδίας [ ].
2) Θα πρέπει να ανοικοδομήσουμε τις κατεστραμμένες επαρχίες, στρεφόμενοι προς την κατεύθυνση των έξυπνων πόλεων, προωθώντας την Ιαπωνία στην αιχμή του παγκόσμιου ανταγωνισμού για την εξέλιξη της βιώσιμης αστικής αρχιτεκτονικής.
3) Θα πρέπει να καταστήσουμε υποχρεωτική την ενεργειακή αυτάρκεια για όλα τα σχολεία, τα νοσοκομεία, τα υπόλοιπα δημόσια, αλλά και τα εμπορικά κτήρια του Τόκιο και τον υπόλοιπων πόλεων. Τα νοικοκυριά, επίσης, θα πρέπει να εξοπλιστούν με ηλιακούς συλλέκτες, LED φωτισμούς και άλλα προϊόντα εξοικονόμησης ενέργειας, τεχνολογίας αιχμής.
4) Σε τοπικό επίπεδο, είναι απαραίτητο να επεκταθούν οι ιδέες της τοπικής παραγωγής και της επί τόπου κατανάλωσης στο πεδίο της ενέργειας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί εάν δοθεί το βάρος στην ηλιακή, την αιολική, τη γεωθερμική ενέργεια, τις μικρές υδροηλεκτρικές μονάδες, τη βιομάζα και τις άλλες ανανεώσιμες μορφές ενέργειας. Την ίδια στιγμή, θα πρέπει να αντικαταστήσουμε το κατεστραμμένο ηλεκτρικό δίκτυο, με «έξυπνα δίκτυα», που θα επιτρέπουν στη διανεμόμενη ανανεώσιμη ενέργεια να γίνει η βάση μιας νέας τοπικής οικονομίας. [ ]. Η ενεργειακή παραγωγή εμπεριέχει τη δυνατότητα ενίσχυσης του τοπικού εισοδήματος, αλλά και της απασχόλησης. Μέσα από την αναδιάρθρωση της ενεργειακής οικονομίας και τη μεταρρύθμιση του κράτους, η «συγκεντρωτική και συμβατική οικονομία» της Ιαπωνίας μπορεί να μετασχηματιστεί σε μια «αποκεντρωμένη, δικτυακή οικονομία».
Βρισκόμαστε στην κορύφωση είκοσι χρόνων συσσωρευμένων αποτυχιών, εν μέσω μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, και με επιστέγασμα τον σεισμό της ανατολικής Ιαπωνίας και την επακόλουθη πυρηνική κρίση. Αντιμετωπίζουμε μια πολυεπίπεδη και άνευ προηγουμένου κρίση, κατά την οποία το διακύβευμα είναι η ίδια η επιβίωση της χώρας. Εάν δεν προχωρήσουμε όσο το δυνατόν μακρύτερα, ώστε να φτάσει να γίνει εφικτή η υπόσχεση του μέλλοντος, τότε θα χάσουμε μια μοναδική ευκαιρία για την αναγέννηση της ιαπωνικής οικονομίας και κοινωνίας. Όταν κανείς αδυνατεί να γυρίσει πίσω, πρέπει οπωσδήποτε να κινηθεί προς τα εμπρός.
*Ο Κανέκο Μασάρου είναι καθηγητής οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιο. Το άρθρο αποτελεί μια σύντμηση της δημοσίευσής του στην ιστοσελίδα japanfocus.org (30 Μαρτίου).
