των Rafael Barajas, Pedro Miguel από το Άρδην τ. 98, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2014
Λ αθρεμπόριο ναρκωτικών, δολοφονίες, εκβιασμοί και τώρα διαχείριση λιμανιών. […] Η επιρροή των εγκληματικών οργανώσεων στο μεξικανικό κράτος φαίνεται να μην έχει κανένα όριο. Η σφαγή των σαράντα τριών σπουδαστών, τον περασμένο Σεπτέμβριο, αποκρυστάλλωσε την οργή ενός πληθυσμού που σπανίως είχε κατέβει τόσο μαζικά στους δρόμους για να καταγγείλει τη συμμαχία ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και τα καρτέλ.
Όταν, σε μια χώρα, μια ομάδα αστυνομικών συλλαμβάνει σαράντα τρεις φοιτητές, τους εξαφανίζει και τους παραδίδει σε μια οργανωμένη εγκληματική συμμορία, που συνδέεται με τα ναρκωτικά, για να τους δολοφονήσουν, ένα πράγμα καθίσταται σαφές: το κράτος έχει μετασχηματιστεί σε ναρκο-κράτος, σε ένα σύστημα όπου το οργανωμένο έγκλημα και η πολιτική εξουσία είναι πλέον άρρηκτα συνδεδεμένα.
Οι Αγροτικές Ακαδημίες
Οι Αγροτικές Ακαδημίες, σε μία από τις οποίες φοιτούσαν οι δολοφονημένοι σπουδαστές, ιδρύθηκαν πριν από οκτώ δεκαετίες, και είχαν σαν στόχο τη διάδοση μιας εκπαίδευσης υψηλής ποιότητας στις αγροτικές περιοχές, ενώ ταυτόχρονα προσφέρουν στους νέους εκπαιδευτικούς αγροτικής καταγωγής την ευκαιρία να βελτιώσουν τις συνθήκες διαβίωσής τους. Αυτός ο διττός στόχος, κληρονομιά της Μεξικανικής Επανάστασης (1910-1917), έρχεται σε άμεση αντίθεση με το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο που εφαρμόζεται στη χώρα από το 1980. Σύμφωνα με τη λογική του τελευταίου, η δημόσια εκπαίδευση αποτρέπει την ανάπτυξη της ιδιωτικής εκπαίδευσης, ενώ οι αγροτικές περιοχές αποτελούν αφόρητες επιβιώσεις του παρελθόντος (κοινότητες αυτοχθόνων και μικροαγρότες που εμποδίζουν την ανάπτυξη της εξαγωγικής αγρο-βιομηχανίας). Για τον λόγο αυτό οι Αγροτικές Ακαδημίες, που εξακολουθούν ακόμα να επιβιώνουν, δεκαπέντε όλες και όλες, αντιμετωπίζουν μια μόνιμη εχθρότητα, που εκφράζεται με αδιάκοπες περικοπές δαπανών ενώ χαρακτηρίζονται, από τα ΜΜΕ και τους πολιτικούς ηγέτες, ως «φυτώρια ανταρτών», καταφύγια «αλητών και εγκληματιών», όπως είπε η πρώην Γενική Γραμματέας του κυβερνώντος Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος (PRI), κ. Έλμπα Εστέρ Γκορντίγιο, κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης στον τηλεοπτικό σταθμό Televisa (1η Δεκεμβρίου 2012), και «λημέρια του οργανωμένου εγκλήματος», κατά τον δημοσιογράφο Ρικάρντο Αλεμάν (El Universal, 7 Οκτώβρη 2014).
Όπως και οι ομόλογοί τους σε άλλες Αγροτικές Ακαδημίες, οι φοιτητές της Αγιοτσινάπα αγωνίζονται για να διασφαλίσουν την επιβίωση του ιδρύματός τους. Συμπληρώνουν τις πενιχρές κρατικές επιδοτήσεις –που ανέρχονται σε 2,9 εκατομμύρια ευρώ ετησίως, για την κάλυψη των δαπανών που συνδέονται με την εκπαίδευση, τη στέγαση και την ιατρική κάλυψη για πάνω από 500 φοιτητές, 40 καθηγητές και 6 διοικητικούς υπαλλήλους– μέσω εράνων. Στις 26 Σεπτεμβρίου, οι φοιτητές είχαν πάει στην Ιγκουάλα ακριβώς για να πραγματοποιήσουν έναν τέτοιο έρανο.
Το ναρκο-κράτος
Το ναρκο-κράτος αποτελεί ένα δομικό πρόβλημα: τα χρήματα των ναρκωτικών αρδεύουν την οικονομία του Μεξικού. Μια αμερικανο-μεξικανική μελέτη για την παράνομη διακίνηση, που δημοσιεύθηκε το 2010, εκτιμά ότι, κάθε χρόνο, τα καρτέλ των ναρκωτικών εισάγουν 19 με 29 δισεκατομμύρια δολάρια, από τις ΗΠΑ στο Μεξικό. Σύμφωνα με την εταιρεία ασφαλείας Kroll, ο αριθμός αυτός κυμαίνεται μεταξύ 25 και 40 δις. Το εμπόριο ναρκωτικών αποτελεί έτσι την κύρια πηγή ξένου συναλλάγματος, πάνω από τις εξαγωγές πετρελαίου (25 δις δολάρια) και τα εμβάσματα των εργατών από το εξωτερικό (επίσης 25 δις δολάρια). Αυτή η πηγή τροφοδοτεί απευθείας το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τη ραχοκοκαλιά του νεοφιλελεύθερου μοντέλου. Αν στεγνώσει αυτή η πηγή, θα καταρρεύσει η οικονομία όλης της χώρας. Με άλλα λόγια, το Μεξικό βασίζεται σε μια ναρκο-οικονομία, η οποία δεν μπορεί να συντηρηθεί χωρίς τον κατάλληλο έλεγχο ενός ναρκο-κράτους.
Αυτή η συμμαχία ανάμεσα στην πολιτική και τον κόσμο των ναρκωτικών επεκτείνεται σε όλη τη χώρα. Σε ολόκληρες περιοχές –στις πολιτείες Σιναλόα, Τσιουάουα, Μιτσοακάν, Γκερέρο, Ταμαουλίπας, Βερακρούζ και Οαξάκα– οι συμμορίες επιβάλλουν τον νόμο τους. Επιβάλλουν τους δημοσίους λειτουργούς, τους αρχηγούς της Αστυνομίας, διαπραγματεύονται με τους κυβερνήτες. Ανεξάρτητα από πολιτικές πεποιθήσεις των εκπροσώπων της πολιτείας, η εξουσία παραμένει στα χέρια του οργανωμένου εγκλήματος. Πριν από λίγες εβδομάδες, ένα βίντεο που τέθηκε σε κυκλοφορία από το καρτέλ των Ναϊτών Ιπποτών έδειχνε τον Ρικάρντο Βαλλέχο Μόρα, γιο του πρώην κυβερνήτη του Μιτσοακάν, να συνομιλεί φιλικά με τον Σερβάντο Γκομέζ Μαρτίνες, γνωστό και ως «Tuta» (ο δάσκαλος), νονό της εγκληματικής οργάνωσης που κυριαρχεί στη συγκεκριμένη Πολιτεία. Σε αυτές τις περιοχές, το έγκλημα εισπράττει τα ποσοστά του, αποσπά χρήματα, πραγματοποιεί απαγωγές, βιασμούς και σκοτώνει με πλήρη ατιμωρησία. Οι πολίτες ζουν σε μια κόλαση, σε σύγκριση με την οποία οι παραισθήσεις του Ιερώνυμου Μπος μοιάζουν με παιδικές ζωγραφιές. Σε ορισμένες πολιτείες, έχουν δημιουργηθεί πολιτοφυλακές επαγρύπνησης των πολιτών.
Υπάρχει πλέον μια πληθώρα στοιχείων που αποδεικνύουν ότι το ναρκο-κράτος σαπίζει τα ανώτερα κλιμάκια της πολιτικής τάξης. Καμία περιοχή δεν γλιτώνει, ούτε και κανένα κόμμα, ιδιαίτερα τα πιο σημαντικά: το PRI στην εξουσία, το Κόμμα Εθνικής Δράσης (PAN) και το Κόμμα της Δημοκρατικής Επανάστασης (PRD). Οι έμποροι ναρκωτικών δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς τη συνεργασία των πολιτικών και αξιωματούχων σε όλα τα επίπεδα. Στις εκλογικές αναμετρήσεις, το χρήμα παίζει τον ρόλο του μεγάλου εκλογέα, ενώ οι προεκλογικές εκστρατείες είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να ξεπλυθούν τα κεφάλαια.
Η περίπτωση του προέδρου Ενρίκε Πένια Νιέτο (Enrique Peña Nieto), του PRI (επέστρεψε στην εξουσία το 2012), προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία. Δεν υπάρχει καμία άμεση απόδειξη για τις σχέσεις του με το οργανωμένο έγκλημα. Αλλά, κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, μία από τις πιο δαπανηρές στην ιστορία του Μεξικού, μέρος του Τύπου αποκάλυψε αδιαφανείς οικονομικές συναλλαγές, ύψους πολλών εκατομμυρίων δολαρίων. Το σκάνδαλο προκάλεσε σάλο στο Μεξικό, αλλά η «διεθνής κοινότητα» παρέμεινε σιωπηλή. Δεν έχουμε τα εργαλεία για να υπολογίσουμε το σύνολο των δαπανών που πραγματοποιήθηκαν από τον κ. Πένια Νιέτο για να κερδίσει την προεδρία, το 2012. Όμως, στις 5 Νοεμβρίου 2014, μια νομοθετική επιτροπή διαπίστωσε ότι το PRI είχε ξοδέψει περισσότερα από 4,5 δις πέσος (περίπου 270 εκατομμύρια ευρώ, δεκατρείς φορές πάνω από το όριο που επιβάλλει ο νόμος). Η Επιτροπή δεν μπόρεσε να ερευνήσει σημαντικό αριθμό μυστικών επιχειρήσεων, οπότε και το ποσό θα ήταν σίγουρα πολύ υψηλότερο. Επισήμως, κανείς δεν ξέρει από πού προέρχονται αυτά τα χρήματα, πράγμα που προκαλεί θεμιτή ανησυχία σε μια χώρα που μαστίζεται από τη διακίνηση ναρκωτικών. Δεδομένου μάλιστα ότι, σε διάφορες περιοχές, όπου κυριαρχεί το οργανωμένο έγκλημα, τα τοπικά καρτέλ υποστήριξαν ενεργά το PRI.
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, ο κ. Πένια Νιέτο υποσχέθηκε να καταπολεμήσει αποτελεσματικά το εμπόριο ναρκωτικών, διαβεβαιώνοντας ότι τα πρώτα αποτελέσματα θα γίνουν αισθητά μέσα σε έναν χρόνο. Αυτό συνέβη πριν από τρία χρόνια. Πολλοί από τους ψηφοφόρους είχαν την ελπίδα ότι η πολιτική του PRI θα ήταν πιο αποτελεσματική από του προκατόχου του, αλλά το σχέδιο ασφαλείας του κ. Πένια Νιέτο δεν διαφέρει σε τίποτα από εκείνο του κ. Φελίπε Καλντερόν: Η Ουάσιγκτον παρακολουθεί, και επιβάλλει τις προτεραιότητές της όσον αφορά την ασφάλεια. Και οι δολοφονίες συνεχίστηκαν. Σύμφωνα με το Εθνικό Σύστημα Δημόσιας Ασφάλειας (SNSP), μια υπηρεσία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, κατά τους είκοσι πρώτους μήνες της κυβέρνησης του κ. Πένια Νιέτο, καταγράφηκαν 57.899 προκαταρκτικές έρευνες για δολοφονίες.
Η βία που ασκείται από το οργανωμένο έγκλημα τείνει να επισκιάσει εκείνη του κράτους, η οποία δεν είναι επίσης αμελητέα. Η κυβέρνηση διαβεβαιώνει ότι η Αγιοτσινάπα είναι μία μεμονωμένη περίπτωση. Οι Μεξικανοί έχουν βάσιμους λόγους να πιστεύουν ότι δεν είναι.
Όταν ήταν κυβερνήτης στην Πολιτεία του Μεξικού, ο κ. Πένια Νιέτο διέταξε, το 2006, την καταστολή του λαού του Σαν Σαλβαδόρ Ατένκο, που για χρόνια αντιστεκόταν στην απαλλοτρίωση της γης του με σκοπό την κατασκευή ενός αεροδρομίου. Κατά τη διάρκεια αυτής της επιχείρησης, οι δυνάμεις ασφαλείας διέπραξαν πολυάριθμες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων πολλαπλών σεξουαλικών επιθέσεων σε κρατούμενες. Μέχρι σήμερα, παραμένουν ατιμώρητοι.
Από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του ο κ. Πένια Νιέτο, οι φυλακές είναι γεμάτες από ανθρώπους των οποίων το μόνο έγκλημα είναι ότι αγωνίστηκαν για τα δικαιώματά τους, τη γη τους, την κληρονομιά τους, και υπερασπίστηκαν τις οικογένειές τους απέναντι στις επιθέσεις του οργανωμένου εγκλήματος. Τον Αύγουστο 2014, η Επιτροπή Nestora Libre, ένας πολιτικός οργανισμός υπεράσπισης των πολιτικών κρατουμένων, ανέφερε ότι, από τον Δεκέμβριο 2012, τουλάχιστον τριακόσιοι πενήντα άνθρωποι έχουν φυλακιστεί για πολιτικούς λόγους. Στο Μιτσοακάν, συνελήφθη ο Δρ Χοσέ Μανουέλ Μιρέλες, ιδρυτής μια πολιτοφυλακής αυτοάμυνας ενάντια στο οργανωμένο έγκλημα, καθώς και 328 μέλη της ομάδας του. Στην πολιτεία Γκερέρο, ο κ. Νέστορ Σαλγκάδο, δεκατρείς κοινοτικοί αστυνομικοί και τέσσερις λαϊκοί ηγέτες, που αντιστάθηκαν στην κατασκευή του φράγματος της Parota, κλείστηκαν στη φυλακή […].
Από την αρχή της θητείας του κ. Πένια Νιέτο, οι δυνάμεις ασφαλείας χρησιμοποίησαν τις τυπικές μεθόδους του «βρώμικου πολέμου», δηλαδή της πολιτικής καταστολής στη Λατινική Αμερική των δεκαετιών 1960 έως 1980. Ο Νεπομουτσένο Μορένο, μέλος του «Κινήματος για ειρήνη με δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια», βασανίστηκε και δολοφονήθηκε στην πολιτεία της Σονόρα, όπου συμμετείχε σε ένα καραβάνι της ειρήνης. Στην Τσιουάουα, πληρωμένοι εκτελεστές δολοφόνησαν τον Ισμαήλ Σολόριο και τη Μανουελίτα Σολίς, που υπερασπίζονταν τους υδατικούς πόρους της περιοχής τους οι οποίοι απειλούνταν από τις αδηφάγες καναδικές εταιρείες εξόρυξης. Στην πολιτεία Σιναλόα, δολοφονήθηκε ο Ατιλάνο Ρομάν, ηγέτης του κινήματος των ανθρώπων που εκτοπίστηκαν από την κατασκευή του φράγματος Πικάτσος. Και ο κατάλογος δεν έχει τέλος…
Οι ωμότητες που διαπράχθηκαν στην Ιγκουάλα έχουν παροξύνει την κοινωνική οργή. Οργή που εκφράζεται πλέον και από παραδοσιακά απαθή τμήματα του πληθυσμού και απειλεί με πρωτοφανή τρόπο την επιβίωση του καθεστώτος. Κανένα από τα παραδοσιακά όπλα του οπλοστασίου του PRI –διορισμοί, ΜΜΕ, χαφιεδισμοί, προκλήσεις, συκοφαντίες– δεν έχει καταφέρει να την συγκρατήσει. Αντιθέτως, οι προσπάθειες να εξαγοραστεί η σιωπή των οικογενειών, οι απόπειρες καταστολής, η υποκίνηση σε πράξεις βίας, η εκστρατεία εναντίον του Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ, επικεφαλής της αριστερής αντιπολίτευσης, με σκοπό να του αποδοθεί η ευθύνη για τις βιαιότητες κατά των φοιτητών, καθώς και η συγχορδία των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης, που επιμένουν να υπερασπίζονται την εικόνα του προέδρου, έχουν προκαλέσει την οργή του πληθυσμού και έχουν δυναμώσει την επιθυμία του για αλλαγή.
Στις 10 Νοεμβρίου, το κίνημα που αναπτύχθηκε γύρω από τους φοιτητές και τις οικογένειές τους προχώρησε σε μια πρωτοφανή ενέργεια: κλείδωσε, για περισσότερο από τρεις ώρες, το Διεθνές Αεροδρόμιο του Ακαπούλκο (στο Γκερέρο), τον παραδοσιακό τουριστικό προορισμό της χώρας. Όλα δείχνουν ότι θα ακολουθήσουν και άλλες ενέργειες, με στόχους άλλα αεροδρόμια ή κάποιους από τους σημαντικότερους αυτοκινητόδρομους της περιοχής.
Η εξουσία επιμένει να υποστηρίζει ότι η Αγιοτσινάπα είναι μια «μεμονωμένη περίπτωση». Ο Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας, ο κ. Χεσούς Μουρίγιο Καράμ, το επανέλαβε την Παρασκευή 7 Νοεμβρίου, κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου, όταν ρωτήθηκε αν θεωρούσε ότι τα γεγονότα ήταν μέρος ενός κρατικού εγκλήματος. «Η Ιγκουάλα δεν είναι το κράτος», απάντησε. Πράγματι, η Ιγκουάλα δεν είναι το κράτος. Αλλά αυτό που συνέβη σε αυτή την πόλη του Γκερέρο αποκαλύπτει το τι έχει γίνει.
Rafael Barajas και Pedro Miguel: dημοσιογράφοι, γελοιογράφος και συγγραφέας αντίστοιχα.
Μετάφραση: Χριστίνα Σταματοπούλου
