Βίος και πνευματική ανέλιξη του Ντ. Μαλούχου Αφοσιωμένος απόστολος των κοινοτικών ιδεών στην μεσοπολεμική Ελλάδα υπήρξε ο Ντίνος Μαλούχος (1895-1928). [ ]

Ο Ντίνος Μαλούχος σπούδασε γεωπονική στο Portici της Ιταλίας, όπου έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα. Ο νεαρός Μαλούχος, που επισκεπτόταν την Camera del Lavoro της Νεάπολης, γνώρισε τις μαρξιστικές ιδέες. Ήταν η εποχή του Labriola και των ένθερμων μαρξιστών ρητόρων, που ξεσήκωναν τα φοιτητικά και εργατικά ακροατήρια. Ο Μαλούχος επέστρεψε στην Ελλάδα το 1916, διαποτισμένος ως το κόκαλο από τη μαρξιστική σκέψη και ιδίως τη θεωρία της πάλης των τάξεων. Ο νεαρός Μαλούχος προσχώρησε στο κίνημα της Θεσσαλονίκης και η επαναστατική κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου τον διόρισε νομογεωπόνο του νομού Θεσσαλονίκης και διευθυντή Εποικισμού Ανατολικής Μακεδονίας16651. Υπό την ιδιότητα του νομογεωπόνου περιόδευσε την Χαλκιδική, και ενεπλάκη τότε στο οξύ πρόβλημα της Επανωμής.

Η Επανωμή, σημαντικό για την περιοχή και πολυπληθές κτηνοτροφικό κέντρο, εκυριαρχείτο από τους ντόπιους “τζορμπατζήδες” (κοτζαμπάσηδες), οι οποίοι είχαν μεγάλα κοπάδια και διόριζαν αγροφύλακες τους βοσκούς και τους μπράβους τους, ελέγχοντας έτσι τα βοσκοτόπια. Οι γεωργοί είχαν εξεγερθεί εναντίον τους και η κοινωνική συνοχή είχε διαρραγεί. Ο νεαρός ιδεολόγος Μαλούχος θεώρησε κατάλληλη την ευκαιρία για να εφαρμόσει στην πράξη την μαρξιστική θεωρία και παρώθησε τους γεωργούς να συστήσουν συνεταιρισμούς εναντίον των τζορμπατζήδων.

Την εποχή εκείνη υπηρετούσε στην Γενική Διοίκηση Θεσσαλονίκης ο επίσης νεαρός Κωνσταντίνος Καραβίδας. [ ] Ο Καραβίδας συνέστησε στον Γενικό Διοικητή να μεταβεί μόνος του στην Επανωμή, να ενεργήσει κοινοτικές εκλογές, να εγκαταστήσει νόμιμο κοινοτικό συμβούλιο εκ της πλειοψηφίας και να παραδώσει στην συνέχεια στον ίδιο τον Καραβίδα την διαχείριση της υποθέσεως. Όπερ και εγένετο. Παράλληλα, ο Καραβίδας επισκέφθηκε τον ίδιο τον Μαλούχο στο γραφείο του. Ο Μαλούχος, αν και δέχθηκε την λύση του Καραβίδα, αντέκρουσε διαρρήδην την γενική κοσμοθεωρία που βρισκόταν πίσω της. Ο Καραβίδας θεωρούσε ότι ο κοινοτισμός, που βασίζεται στην πρακτική εμπειρία και σε πειραματισμούς έξι χιλιάδων χρόνων, προήγε συνθετικά και όχι μονομερή και διαμελιστικά κριτήρια ταξικού χαρακτήρα.

Τελικά συμφώνησαν και οι δύο σε μία λύση μέσω της “συνθετικής κοινοτικής εξουσίας”. [ ] Ο Καραβίδας εγκαταστάθηκε στην Επανωμή και σε συνεργασία με τον “λαοπρόβλητο, φτωχό αλλά ανιδιοτελή και ευγενή γεωργό Παναγιώτη Κύρκο”, που εξελέγη κοινοτάρχης, προώθησε ψήφισμα του κοινοτικού συμβουλίου, το οποίο κατέληγε ως εξής: “… τους δε επί ιδιοτέλεια χρησιμοποιήσαντες την κοινοτικήν εξουσίαν και την κοινοτικήν μας σφραγίδα συγχωριανούς μας τζορμπατζήδες, η Κοινότης ημών παραδίδει εις την κατάραν της τε παρούσης και των επερχομένων γενεών και συγχρόνως τους παραπέμπει εις την δικαστικήν ανάκρισιν προς εξακρίβωσιν των ακαλύπτων στοιχείων της υπ’ αυτών διαχειρίσεως των κοινών πόρων του χωρίου μας”16672.

Ήταν η αρχή του τέλους για τον μαρξισμό του Μαλούχου. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Καραβίδας, “Μετά δύο ετών επίμονον και λυσσαλέαν –από των επάλξεων της προγενεστέρας ταξικής κοσμοθεωρίας ην επρέσβευεν– υπεράσπισιν της ιδικής του επί του Επανωμιτικού ζητήματος απόψεως, ο Μαλούχος ήνοιξε τέλος ειλικρινώς τα βαρείας πύλας του πνευματικού του φρουρίου διάπλατα εις την άποψιν του Κοινοτισμού ην –και αυτήν με ίσην επίσης επιμονήν και μαχητικότητα– ενεκολπώθη και υπεστήριξεν, ιδίως εις το διάστημα από του φθινοπώρου του 1922 έως μεσούντος σχεδόν του 1924, διάστημα καθ’ ό διετέλεσε διευθυντής της εβδομαδιαίας επιθεωρήσεως Κοινότης”16683. [ ]

Ως νομογεωπόνος Θεσσαλονίκης, ο Μαλούχος, που εξέδιδε τον Γεωργικό Αγώνα16704, κατέβαλε συστηματική προσπάθεια για την ίδρυση συνεταιρισμών στην Μακεδονία. Ίδρυσε έτσι τους πρώτους συνεταιρισμούς στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης, αρχίζοντας από τα μεγάλα κεφαλοχώρια και τους παρακολούθησε για τρία συνεχή έτη. Κατόπιν, το συνεταιριστικό παράδειγμα γενικεύθηκε και επεκτάθηκε στα καπνοπαραγωγά χωριά της απελευθερωθείσας ανατολικής Μακεδονίας, έπειτα στα τσιφλίκια και στους προσφυγικούς συνοικισμούς. Οι συνεταιρισμοί φυσικά δεν ήσαν τέλειοι, αλλά απέδωσαν όπου υπήρχαν καλοί και ικανοί ηγέτες. Στην ανατολική Μακεδονία, ο Μαλούχος θυμάται16715 ότι “ημείς προσωπικώς ηυνοήσαμεν την λύσιν ταύτην εις τόσον μεγάλην έκτασιν, ώστε κατά το διάστημα ενός έτους, που υπηρετήσαμεν επί κεφαλής της Διευθύνσεως Αποκαταστάσεως Πληθυσμών Ανατολικής Μακεδονίας, κατωρθώσαμεν ώστε να μη μείνη ουδ’ εν τσιφλίκι εκ των διοικούμενων υπό του Δημοσίου που να μη ενοικιασθή εις συνεταιρισμόν ή ομάδα καλλιεργητών. Εισηγήθημεν αμειλίκτως την διάλυσιν όλων των προς ιδιώτας ενοικιαστάς ενοικιασμένων τσιφλικιών και την ενοικίασιν αυτών εις τους συνεταιρισμούς των καλλιεργητών… Παρ’ όλας τας αντιδράσεις αίτινες επήλθον μετά την εκ της υπηρεσίας απομάκρυνσιν ημών, παρ’ όλας τας πολιτικάς και αλλάς πιέσεις των διαφόρων ενοικιαστών τσιφλικιών” κ.λπ., οι ιδιώτες δεν κατόρθωσαν να ξαναπάρουν τα τσιφλίκια και να αποξενώσουν τους μικροκαλλιεργητές που είχαν ριζώσει πλέον σε αυτά. [ ] “Το μόνον πράγμα”, συμπληρώνει ο Μαλούχος, “που επέτυχαν οι ενδιαφερόμενοι ενοικιασταί ήτο η δια πολιτικών μέσων απομάκρυνσις ημών εκ της υπηρεσίας, συντελεσθείσα μετά την αλλαγήν του πολιτικού καθεστώτος της 1η Νοεμβρίου”16726. [ ]

Σε φύλλο του Ιανουαρίου 1921 της εβδομαδιαίας Πολιτικής Επιθεωρήσεως, που είχε ιδρύσει ο Ίων Δραγούμης και όπου αρθρογραφούσε ο Κ. Καραβίδας, δημοσίευσε ο νεαρός Μαλούχος μελέτη με τίτλο “Πολιτική συνεταιρισμών”. Στο κείμενο αυτό διατύπωνε την άποψη ότι δεν είναι δυνατόν να εισάγονται θεσμοί και θεωρίες από την Ευρώπη στην Ελλάδα χωρίς προσαρμογές. Για παράδειγμα, οι σύγχρονοι αγροτικοί συνεταιρισμοί στην μεν Δύση αποτελούν αυτοφυή βλάστηση, στην δε Ελλάδα τεχνητή καλλιέργεια. [ ]

Σε επόμενο δημοσίευμά του στην Πολιτική Επιθεώρηση (Φεβρουάριος 1921), ο Μαλούχος αναφερόταν στην ιστορία των κοινοτήτων: υποστήριζε ότι το οθωμανικό κράτος τις ανεχόταν ως άτυπη πραγματικότητα, που ευνοούσε την οθωμανική διοίκηση. Η άτυπη αυτή αναγνώριση των κοινοτήτων από τους Τούρκους απέτρεπε την παρέμβασή τους στα εσωτερικά της κοινότητας. [ ]

Στις μακεδονικές κοινότητες κυριαρχούσαν οι τζορμπατζήδες, που χρησιμοποίησαν την κοινοτική εξουσία για ίδιον όφελος, επικαλούμενοι και την υποστήριξη των Τούρκων ή της Εκκλησίας. Αυθαιρεσίες και καταχρήσεις συνόδευαν την ταξική κυριαρχία τους. Παρά ταύτα, οι κοινότητες διατήρησαν τον ελληνικό πολιτισμό, απροσπέλαστες καθώς ήταν από την διείσδυση του κυρίαρχου, καθώς και κάποια στοιχειώδη πολιτική αυτονομία. Όταν η Μακεδονία απελευθερώθηκε, το ελληνικό κράτος αγνόησε τις κοινότητες. Καρεκλοκένταυροι υπάλληλοι, αγνοώντας τις πραγματικές συνθήκες, “επήγαν δια να πωλήσουν γνώσεις και όχι ν’ αγοράσουν”, κατάργησαν τον θεμελιώδη κοινοτικό θεσμό της γενικής συνελεύσεως και εφάρμοσαν τον άνωθεν διορισμό των κοινοτικών αξιωματούχων με κομματικά κριτήρια, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι των μακεδονικών επαρχιών να θεωρούν το ελληνικό κράτος ξένο προς αυτούς, καθώς μάλιστα αγνοούσαν τον κοινοβουλευτισμό.

Η επέκταση του νόμου ΔΝΖ’ περί δήμων και κοινοτήτων στις Νέες Χώρες είχε ως αποτέλεσμα την περαιτέρω αποξένωση του πληθυσμού από τις επίσημες κοινότητες και την ενίσχυση των τζορμπατζήδων, που μεταβλήθηκαν σε “βλαχοδημάρχους”. [ ] Οι τζορμπατζήδες επωφελήθηκαν από την άγνοια των κρατικών λειτουργών για να υφαρπάξουν την επίσημη κοινοτική εξουσία και, αφού κατοχύρωσαν τις καταπατήσεις και τις παράνομες χρησικτησίες που είχαν πραγματοποιήσει επί τουρκοκρατίας, επιδόθηκαν στην εκμετάλλευση των συγχωριανών τους, αφού εξέλιπε και ο Οθωμανός κατακτητής που δρούσε ισοπεδωτικά έναντι όλων των χριστιανών, τζορμπατζήδων και μη… [ ]

Το 1921, στην οξύτερη φάση της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ο νεαρός Μαλούχος αποφάσισε να εκπληρώσει το χρέος του προς την πατρίδα, που μέχρι τότε είχε αφήσει εκκρεμές. Ενώ κατά την μείζονα επιστράτευση αυτής της χρονιάς είχε εκδοθεί διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο οι γεωπόνοι γίνονταν αξιωματικοί της επιμελητείας, ο Μαλούχος ζήτησε να πάει στο μέτωπο ως απλός στρατιώτης. “Εις αντιστάθμισιν του γεγονότος ότι είχε παρακάμψει την αρχικήν υποχρέωσίν του προς στράτευσιν και την οφειλομένην ισοπέδωσίν του με τους άλλους κοινοτιστάς της σειράς του”, γράφει χαρακτηριστικά ο Καραβίδας16757. [ ]

Αμέσως μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, ο Μαλούχος εξέδωσε την Κοινότητα. Η Κοινότης, δεκαεξασέλιδη “εβδομαδιαία πολιτική επιθεώρησις”, εξεδίδετο από τις 2 Οκτωβρίου 1922 έως τις 18 Μαίου 192416768. Μόνιμος και βασικός συνεργάτης ήταν ο επιστήθιος φίλος του Μαλούχου, ο Καραβίδας. [ ]

Ο Μαλούχος επισημαίνει στο κύριο άρθρο του πρώτου τεύχους16779 ότι ο ελληνικός λαός, μετά το 1821, παραμένει “απαθής σχεδόν θεατής της πέριξ αυτού πολιτικής κινήσεως” και τα προβλήματά του μένουν άλυτα, ενώ η ιθύνουσα τάξη διακατέχεται από έναν άγονο βυζαντινικό δασκαλισμό και μία εξωπραγματική ρομαντική ψευδοφιλολογία. [ ] Μόνη ελπίδα της Ελλάδας παραμένει η κοινότητα, ο κοινοτικός θεσμός, ο οποίος επιβίωσε μέχρι τις μέρες μας, παρά τις προσπάθειες του ελληνικού κράτους να τον εξαφανίσει.[ ] Οι κοινότητες πρέπει να ανασυσταθούν σε μία καθαρά δημιουργική βάση και απ’ αυτές να προέλθουν οι πιο σύνθετες πολιτικές μορφές, όπως οι επαρχίες και το κράτος. [ ]

Η επιθεώρηση του Μαλούχου δημοσίευε μεταφράσεις λογοτεχνικών κειμένων, όπως “Το Χάνι” του Maupassant ή δοκιμίων Ευρωπαίων πολιτικών, όπως του Lloyd George. Επίσης φιλοξενούσε κείμενα λογίων, όπως του Δημοσθένη Δανιηλίδη, του Φίλιππου Δραγούμη, του Γ. Βλαχογιάννη, του Αλ. Σβώλου. Σχολίαζε θέματα της επικαιρότητας, ανέπτυσσε γεωργικά ζητήματα κ.λπ. Δημοσίευε επίσης επιστολές αναγνωστών και γινόταν διάλογος με φορείς ποικίλων άλλων ιδεολογικών ρευμάτων για πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Ενδιαφέρουσα είναι σχετικά μια επιστολή του Ν. Γιαννιού με τίτλο “Σοσιαλιστής προς Κοινοτιστάς”, που δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 22ας Απριλίου 1923 και ο διάλογος που ακολούθησε. [ ]

Η Κοινότης εξεδίδετο με θυσίες όλων των συνεργατών της, και ιδιαίτερα του Μαλούχου, ο οποίος στοιχειοθετούσε και την έκδοση. [ ] Η οικογένεια του τον πίεζε να εργασθεί ως γεωπόνος για να αξιοποιήσει τα προσόντα του, αλλά ο Μαλούχος όχι μόνον αδιαφορούσε για κάποια βιοποριστική δραστηριότητα, αλλά έβαζε στην Κοινότητα και χρήματα από το ταμείο της χρεοκοπημένης οικογένειάς του. Το 1922, ο Καραβίδας είχε απευθυνθεί προσωπικά στον Στέφανο Δέλτα, ο οποίος ήταν στενός φίλος και συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου και κύριο μέλος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων. Του πρότεινε α) να τοποθετήσει τον Μαλούχο επικεφαλής της Γενικής Διευθύνσεως της ΕΑΠ και β) να σχεδιάσει μια πολιτική εποικισμού όχι στην βάση ατόμων αλλά κοινοτήτων, με οργανωμένο οικονομικό-υλικό πλαίσιο εγκατάστασης των προσφύγων στις Νέες Χώρες. Ο Δέλτας δέχθηκε αμέσως να προσλάβει τον Μαλούχο, αλλά η γραφειοκρατία αντιστάθηκε σθεναρά στις άλλες εισηγήσεις του Καραβίδα. Τελικά, ο Καραβίδας, απογοητευμένος από την μη εφαρμογή των κοινοτικών κριτηρίων στην προσφυγική πολιτική της ΕΑΠ, τηλεγράφησε στον Μαλούχο που –διορισμένος– βρισκόταν στο Ηράκλειο Κρήτης για υπηρεσιακούς λόγους και του συνέστησε να παραιτηθεί. Και αυτός παραιτήθηκε [ ].

Το 1925 ανέλαβε την διεύθυνση της “Ομοσπονδίας Συνεταιρισμών Μακεδονίας”. Την παρέλαβε χρεωμένη, με έδρα ένα υπόγειο όπου σύχναζαν νεαροί κομμουνιστές και μέχρι το 1928 την είχε μετατρέψει σε ένωση οικονομικά ανθηρότατη, στεγασμένη σε πολυτελές κτίριο στη Θεσσαλονίκη. [ ] Προσπάθησε να εφαρμόσει κοινοτικά κριτήρια, επιδιώκοντας την κατανομή και είσπραξη του φόρου αγροτικής παραγωγής μέσω των κοινοτήτων, πράγμα το οποίο πέτυχε να αποσπάσει από τον υπουργό Οικονομικών της Οικουμενικής Κυβερνήσεως Γ. Καφαντάρη, το 1926, αν και στην συνέχεια αυτός αναγκάστηκε να υπαναχωρήσει. [ ]

Το κύκνειο άσμα του Μαλούχου ήταν η μελέτη του για τις βοσκές, την οποία εισηγήθηκε στο Πανελλήνιο Συνεταιριστικό Συνέδριο, που οργάνωσε ο ίδιος στην Θεσσαλονίκη το 1928. [ ]. Ο Μαλούχος πέθανε τον Ιούλιο του 1928, λόγω επισφαλούς υγείας, εξαντλημένος από τις δυσκολίες που συνάντησε στην αντιμετώπιση των προβλημάτων στις Νέες Χώρες168110.

Ο πρόωρος θάνατος του Μαλούχου αφήνει αναπάντητο το ερώτημα της μεταγενέστερης πορείας του. Θα στρεφόταν και αυτός, όπως ο Καραβίδας, στην εσωστρέφεια και στο περιθώριο της μοναχικής και χωρίς ανταπόκριση επιστημονικής έρευνας; Ήδη, την εποχή που απεβίωσε ο Μαλούχος, τα περιθώρια δράσης των κοινοτιστών είχαν εξαντληθεί. Η κοινή γνώμη δεν είχε δείξει το παραμικρό ενδιαφέρον, η Κοινότης είχε κλείσει λόγω ελλείψεως πόρων (δηλαδή επαρκών πωλήσεων) και οι φορείς που θα μπορούσαν να υιοθετήσουν τα κοινοτικά αιτήματα (κόμμα του Α. Παπαναστασίου, μεσοπολεμικοί αγροτιστές, επαναστατικό καθεστώς Πλαστήρα-Γονατά κ.λπ.), και που είχαν δείξει αρχικά κάποιο ενδιαφέρον, τελικώς αδιαφόρησαν ή και υιοθέτησαν εχθρική στάση.

Η συμβολή του Μαλούχου στην κίνηση των κοινοτικών ιδεών δεν υπήρξε όμως καθόλου αμελητέα: είναι αυτός που επιχείρησε, μέσω της Κοινότητας, να δώσει στον κοινοτισμό μία μαχόμενη έκφραση και να τον μετατρέψει σε συγκεκριμένη πολιτική πρόταση. Εκτός αυτού, με τα κείμενά του προσέδωσε στον κοινοτισμό επαναστατική χροιά, μεταφέροντας σ’ αυτόν την ριζοσπαστικότητα που κληρονόμησε από την μαρξιστική του παιδεία [ ]. Αλλά το πλαίσιο, η κοινωνία της εποχής του, οι πολιτικές δυνάμεις, η κοινή γνώμη δεν υπήρξαν ευνοϊκές και η όλη προσπάθεια του Μαλούχου δεν βρήκε ανταπόκριση.

Μαζί με τον αχώριστο φίλο του Κώστα Καραβίδα, ο Ντίνος Μαλούχος υπήρξε και αυτός οπαδός του Ίωνος Δραγούμη και συνεχιστής των κοινοτικών ιδεών του.[ ] Αν όμως στο δραγουμικό έργο ο κοινοτισμός εμφανίζεται με βιωματικό, ενίοτε και λογοτεχνικό ύφος, στον Καραβίδα οι κοινοτικές ιδέες εμφανίζονται ως επιστημονικά πορίσματα συστηματικής έρευνας, στον δε Μαλούχο ως ιστορικά τεκμηριωμένο πολιτικό πρόγραμμα, με πολύ συγκεκριμένες πρακτικές εφαρμογές. 168211.

Διαβάζοντας κανείς τα διάφορα κείμενα του Ντίνου Μαλούχου, γραμμένα σε οξύ, δογματικό και απόλυτο ύφος, διαπιστώνει την απόλυτη πίστη του στο κοινοτικό μέλλον του Ελληνισμού, όχι ως πρόταση αλλά ως μονόδρομο και αποκλειστικό δέον. Απορρίπτει συλλήβδην τον πολιτικό κόσμο της εποχής, επιχειρεί να προσεγγίσει την Επανάσταση του 1922 και να την πείσει να μην συνεργαστεί με τους ξενοσπουδαγμένους κοινωνιολόγους, όπως τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου και τον Γεώργιο Παπανδρέου [ ]. Απεναντίας, ο Μαλούχος συνιστά στην Επανάσταση να βασισθεί στους κοινοτιστές και στην κοινοτική θεωρία και να δώσει χρόνο να δημιουργηθούν νέα πολιτικά κόμματα, αποκλείοντας την επιστροφή στον παλαιοκομματισμό. 168312. [ ]

Κριτική της νεοελληνικής πραγματικότητας

Οι κοινοτιστές εμφανίζονται συχνά τόσο πολύ απογοητευμένοι από την νεοελληνική πραγματικότητα και την εκτροπή του ελληνισμού προς αλλότρια ήθη, ώστε καταλήγουν να αξιολογούν την τουρκοκρατία ως πολιτειακό πλαίσιο προσφορότερο για τους Έλληνες από το νεοελληνικό κράτος. Η τρομακτική πίεση που ασκούσε στον υπόδουλο Ελληνισμό η οθωμανική εξουσία και η αδήριτη ανάγκη για επιβίωση τον υποχρέωσαν να υιοθετήσει σιδηρές μεθόδους κοινωνικής οργάνωσης, χωρίς περιθώρια επιείκειας και χωρίς την πολυτέλεια του συγχωρητέου λάθους. Μεθόδους βασισμένες στην αυστηρή αξιοκρατία, στην αξιοποίηση και των πιο ασήμαντων παραγωγικών πόρων, στην απόλυτη πειθαρχία και αυτοπειθαρχία. Αυτά τα στοιχεία εξέλιπαν στο πλαίσιο του δανειοδίαιτου και εξαρτημένου νεοελληνικού κράτους.

Σύμφωνα με τον Μαλούχο, η συμπύκνωση όλων των αρετών που ανέπτυξε το υπόδουλο γένος για να επιβιώσει και να αναπτυχθεί, με τελικό στόχο την εθνική χειραφέτηση και ολοκλήρωση, ενσαρκώθηκε στον θεσμό της κοινότητας. Οι κοινότητες, και όχι η θρησκεία, πίστευε, συνιστούσαν το ψυχολογικό υπόβαθρο της ελληνικής Επανάστασης. Οι Έλληνες υπέταξαν την θρησκεία στους εθνικούς τους σκοπούς, κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Το κοινοτικό πνεύμα άσκησε μία βραδεία και συστηματική ασυνείδητη επίδραση στην εκκλησία, υποτάσσοντας τελικά τον ατομικιστικό καλογηρισμό, μοχλό δουλείας του γένους, στις κοινότητες168413.

Οι Έλληνες ανέπτυξαν επί τουρκοκρατίας σημαντικούς θεσμούς. Υπήρχε σπουδαία ελληνική παιδεία, πολύ ανώτερη από αυτήν του μεταγενέστερου ελεύθερου ελληνικού κράτους. Οι κοινότητες, μέσω των σχολικών επιτροπών, ρύθμιζαν αυτόνομα όλα τα εκπαιδευτικά ζητήματα – κτίρια, εποπτικό υλικό, επιλογή διδακτικού προσωπικού κ.λπ. Η τοπική κοινωνία είχε ζωντανό ενδιαφέρον και ζωτικό συμφέρον να αναπτύξει την παιδεία, που αποτελούσε το συγκριτικό πλεονέκτημα του Ελληνισμού έναντι των Τούρκων και των άλλων υπόδουλων λαών της οθωμανικής αυτοκρατορίας.[ ]. 168514

Στα πλαίσια των κοινοτήτων λειτουργούσαν επίσης δικαστικοί θεσμοί. Οι ελληνικές κοινότητες προσπαθούσαν να αποφύγουν την επέμβαση των τουρκικών αρχών στα εσωτερικά τους, και εκείνος που κατέφευγε στα οθωμανικά δικαστήρια εθεωρείτο προδότης168615. [ ]

Οι κοινότητες διέθεταν επίσης τοπική αστυνομία: οι μακεδονικές κοινότητες π.χ. αντιμετώπισαν τους κομιτατζήδες με δικά τους κοινοτικά ένοπλα σώματα και οι μικρασιατικές κοινότητες τους Τσέτες, κατά την διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας, παρά την υπονόμευση εκ μέρους της ύπατης αρμοστείας της Σμύρνης168716. Και στον τομέα των δημοσίων έργων οι κοινότητες διέπρεψαν, κατασκευάζοντας σπουδαία έργα, που το συγκεντρωτικό νεοελληνικό κράτος δεν κατόρθωσε καν να συντηρήσει. 168817

Οι κοινότητες απέδιδαν συλλογικά τον φόρο στον κατακτητή, κατανέμοντάς τον στο εσωτερικό τους μεταξύ των γεωργών, ανάλογα με την φοροδοτική τους ικανότητα, την ποσότητα αλλά και την ποιότητα των καλλιεργειών, απαλλάσσοντας έτσι τους γεωργούς από την δεκάτη168918. Στον οικονομικό τομέα, οι κοινότητες ανέπτυξαν υποδειγματικούς συνεταιριστικούς θεσμούς, ιδίως την τελευταία πεντηκονταετία προ της Επαναστάσεως. Η συμμετοχή στα κέρδη και στις ζημίες υπήρξε στην προεπαναστατική Ελλάδα το θεμέλιο των εμπορικών και ναυτικών κοινοτήτων, όταν η Ευρώπη αγνοούσε τον θεσμό αυτό.169019

Από το 1821 και μετά, οι Έλληνες υπετάγησαν στον πολιτισμό της Δύσης και δέχθηκαν να εφαρμόσουν όλα τα δυτικά πολιτικά και κοινωνικά συστήματα που η Δύση τους προσέφερε έτοιμα. Αυτό το φαινόμενο οφείλεται, σύμφωνα με τον Μαλούχο, (α) στον υλικό και ψυχικό κάματο που προήλθε από την Επανάσταση, (β) στην τεχνική και υλική υπεροχή της Δύσης, (γ) στην έλλειψη ντόπιας ιθύνουσας τάξης, ικανής να αντιμετωπίσει τα μετεπαναστατικά προβλήματα, (δ) στον ρόλο των εξ Ευρώπης Ελλήνων πολιτικών, (ε) στην ευνοϊκή για την Ελλάδα παρέμβαση των δυτικών δυνάμεων. Το μεγάλο σφάλμα των ιθυνόντων μετά την Απελευθέρωση ήταν ότι δεν προσπάθησαν να διατηρήσουν το ψυχολογικό και κοινωνικό έδαφος, επί του οποίου στηρίχθηκε και πραγματοποιήθηκε η Επανάσταση. Αντίθετα, προσπάθησαν να εφαρμόσουν το δυτικού τύπου συγκεντρωτικό κοινοβουλευτικό κράτος, ενώ ο λαός τήρησε παθητική στάση. Έτσι, το άτομο έμεινε αποχαυνωμένο και έρμαιο της τύχης του μέσα στον μεγάλο μηχανισμό του κράτους169120.

Το κίνημα στο Γουδί (1909) ήταν η αντίδραση κατά της αποσύνθεσης. Η περιορισμένη εμβέλεια των σκοπών του, όμως, και η αδυναμία του προγράμματός του, ήταν αποτέλεσμα της απουσίας εσωτερικής πολιτικής ζύμωσης, που να αφορά τα πραγματικά ελληνικά προβλήματα. [ ] Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν, μόλις απομακρύνθηκε η επίδραση της ισχυρής προσωπικότητας του Βενιζέλου το 1915, να υπάρξει οπισθοδρόμηση και επιστροφή στον παλαιοκομματισμό169221.

Πράγματι, ο Βενιζέλος, κατά την διακυβέρνησή του (1910-1915), επέβαλε τάξη και ευνομία, ψήφισε φιλεργατικούς και φιλοαγροτικούς νόμους, νόμους για την δικαιοσύνη, αλλά όλα αυτά επιβλήθηκαν μέσω των παλαιών συστημάτων διακυβέρνησης και με τα ίδια στελέχη του παλαιοκομματισμού, τα οποία μετεμβαπτίστηκαν σε φιλελεύθερα.[ ] Επομένως, όταν η παντοδυναμία του αρχηγού κλονίσθηκε, επανεμφανίστηκε η φαυλοκρατία.169322. [ ]

Στην συνείδηση του λαού δεν βάρυναν, ως όφειλαν, ο τριπλασιασμός της Ελλάδας και ο κίνδυνος από την επιστροφή του παλαιοκομματισμού, γιατί ο λαός δεν είχε κατανοήσει την κολοσσιαία σημασία της μεγεθύνσεως της ελληνικής επικρατείας, αφού και η ιθύνουσα μερίδα των Φιλελευθέρων είχε συγκεχυμένη και ρομαντική γνώμη περί της επέκτασης169523. Επιπλέον, ο λαός ψήφισε χωρίς να έχει σαφή γνώμη για την διαφωνία Βενιζέλου-Κωνσταντίνου, που οδήγησε στον εθνικό διχασμό. 1696 24[ ]

Το κίνημα του 1922 αποτελεί, σύμφωνα με τον Μαλούχο, την δεύτερη, μετά το Γουδί, προσπάθεια της ελληνικής νεολαίας να απαλλαγεί από την αποσυνθετική πίεση του παλαιού πολιτικού κόσμου!169925. Στα λογοκριμένα από την επαναστατική λογοκρισία άρθρα του, καταγγέλλει κάθε επιστροφή της εξουσίας στους πολιτικούς, υποδεικνύει στην Επανάσταση να ανασυντάξει την ελληνική πολιτεία βάσει των κοινοτικών αρχών και προτείνει στους επαναστάτες να συνεργασθούν με “νέα στοιχεία”, δηλαδή τον ίδιο και τους συνεργάτες του. [ ] 170026. Και συνεχίζει σε επόμενο άρθρο του170127: Εάν αντιθέτως η Επανάσταση θέλει να αντιμετωπίσει σοβαρά το εσωτερικό μας πρόβλημα, υποστηρίζει ο Μαλούχος, τότε πρέπει να εφαρμόσει τον κοινοτισμό, ώστε “δια της Κοινότητος να αναδειχθή ο δυστυχής ούτος λαός οίος πραγματικώς είναι: φιλότιμος και πολιτικός”. [ ]

Τον Μάρτιο του 1923, πάντως, ο Μαλούχος ζητούσε η Επανάσταση να μην εμπιστευθεί την εξουσία στους πολιτικούς αλλά να την παραδώσει απευθείας στα χέρια του λαού, ανασυστήνοντας τις κοινότητες, και να συγκροτήσει ομοσπονδιακό κράτος, χτυπώντας κατά πρόσωπο την “κοινοβουλευτική μπλόφα” και “διαλύοντας την χορεία των πολιτικών ηθοποιών”170328. [ ]

Παρά το μαρξιστικό του παρελθόν και τις βενιζελικές του συμπάθειες, ο Μαλούχος είχε αποστασιοποιηθεί από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, πράγμα φυσικό, εφ’ όσον έβλεπε πλέον την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα υπό το πρίσμα του κοινοτισμού. Παρατηρούσε ότι Βενιζέλος και Μεταξάς δεν διαφωνούσαν στην ουσία τού προγράμματός τους, οι βενιζελικοί θα μπορούσαν να υπογράψουν και με τα δύο χέρια το πρόγραμμα του Μεταξά, εάν επρόκειτο να το εφαρμόσουν οι ίδιοι, και τούμπαλιν170629. [ ]

[ ] Μια μεγάλη παρεξήγηση, έγραφε τότε ο Μαλούχος171230, χωρίζει τον ελληνικό λαό από την πολιτική ιθύνουσα τάξη του, παρεξήγηση που οφείλεται, αφ’ ενός, στον μηχανισμό τού κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, αφ’ ετέρου, στην ανικανότητα της ιθύνουσας τάξης να συγκεφαλαιώσει τα γενικά ζητήματα που ενδιαφέρουν άμεσα τον λαό. Η Μοναρχία πρέπει να φύγει, αλλά η απομάκρυνσή της δεν είναι πανάκεια, ούτε εξαντλείται με αυτήν ο εκδημοκρατισμός. Διότι το δίλημμα: βασιλευομένη ή αβασίλευτη δημοκρατία είναι υπόθεση της ιθύνουσας τάξης, ενώ η Δημοκρατία πρέπει να κατέλθει στην βάση. [ ]171331. Έτσι, δεν μπορούμε να μείνουμε ικανοποιημένοι από μόνη την εκθρόνιση του βασιλιά. [ ]

[ ] Το καθεστώς Βενιζέλου, επισημαίνει ο Μαλούχος171632, μετά το 1909 άφησε ελεύθερο το πεδίο δράσης στα νέα ιδεολογικά ρεύματα που έρχονταν από την Ευρώπη, όπως οι κοινωνιολόγοι, οι σοσιαλιστές, οι κομμουνιστές. Οι θεωρίες αυτές, τελευταίες αναλαμπές του ευρωπαϊκού πολιτισμού, δεν ήταν δυνατόν να εφαρμοσθούν στην Ελλάδα, διότι η ελληνική πραγματικότητα ήταν πλατύτερη από τα σχήματα αυτά. [ ] Προσέκρουαν στην ψυχρή αδιαφορία των αγροτών, μικροεπαγγελματιών και άλλων λαϊκών τάξεων, δηλαδή της κοινωνικής πλειοψηφίας171733. [ ]

Παρόμοια ξενόφερτη, εντελώς θεωρητική, χωρίς πρακτικά αποτελέσματα προσπάθεια ανασυγκρότησης, υπήρξε αυτή των κομμουνιστών. [ ] Προσπάθεια άγονη, τουλάχιστον για την μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού, που αποτελείται από μικρονοικοκυραίους, αγρότες και επαγγελματίες, θεωρία που διδάσκει την πάλη του προλεταριάτου εναντίον των κεφαλαιούχων, την στιγμή που στην Ελλάδα το μεν προλεταριάτο είναι σχεδόν ανύπαρκτο, το δε κεφάλαιο διασκορπισμένο στα χέρια όλου σχεδόν του αγροτικού και μικροαστικού πληθυσμού172134.

Σε πιο θεωρητικό επίπεδο, από τις στήλες της Κοινότητος, ο Ντίνος Μαλούχος επικρίνει τον κοινοβουλευτισμό. Ο αντικοινοβουλευτισμός του όμως δεν πρέπει να παρεξηγηθεί ως αντιδημοκρατικός, ούτε εμπεριέχει ολοκληρωτικά ιδεολογικά στοιχεία. Απεναντίας, ο Μαλούχος καταφέρεται εναντίον του κοινοβουλευτισμού από δημοκρατικής σκοπιάς, στο όνομα της άμεσης δημοκρατίας αρχαιοελληνικού τύπου [ ]172235. Οι γνώμες που αναπτύσσονται και οι νόμοι που ψηφίζονται στο Κοινοβούλιο είναι ξένοι προς την λαϊκή ψυχολογία ή και αντίθετοι προς αυτήν172336.[ ] Ο λαός, καλούμενος στις κάλπες να εκλέξει τους αντιπροσώπους του, αποξενούται με την ψήφο του από όλα τα πολιτικά του δικαιώματα, διότι τα μεταβιβάζει στο Κοινοβούλιο172537. [ ]

Τα τοπικά ζητήματα διαφέρουν τόσο πολύ από τόπο σε τόπο, λόγω των διαφόρων εδαφικών, κοινωνικών, ψυχολογικών και άλλων όρων, ώστε οι γενικές λύσεις να έχουν αποτύχει οικτρά [ ]. Εξάλλου τα κόμματα αποτελούνται από μία μειοψηφία, που δεν προέρχεται από τα σπλάχνα του λαού και βρίσκεται εκτός πραγματικότητας. Γι’ αυτούς τους λόγους, ο κοινοβουλευτισμός αποτελεί μία μεγάλη “μπλόφα”, ένα ψέμα εις βάρος του λαού172838. [ ]

Ο Μαλούχος κατακρίνει και αυτός, όπως και ο Καραβίδας, τον συνταγματολόγο Α. Σβώλο, ο οποίος συνδέει τον κοινοβουλευτισμό με την δημοκρατία. [ ] Απόδειξη του αντιλαϊκού χαρακτήρα του κοινοβουλευτισμού είναι ότι στην Ελλάδα ο λαός τήρησε παθητική στάση στις διάφορες επαναστάσεις και πραξικοπήματα173339. Διότι ο λαός συναισθάνεται ότι όλα αυτά είναι εσωτερική υπόθεση της ολιγαρχίας173440. “Αύτη είναι η οικτρά κατάστασις εις την οποίαν μας έφερεν ο φαύλος κοινοβουλευτισμός”, γράφει ο Μαλούχος173541. [ ] Αλλά: “όπως καταδικάζομεν τον κοινοβουλευτισμόν ως κεκαλυμμένον υπό την μάσκαν της καθολικής ψηφοφορίας ολιγαρχικόν πολίτευμα, κατά πολύ μεγαλύτερον λόγον καταδικάζομεν και την δικτατορίαν ή την απολυταρχίαν ως μονίμους πολιτειακούς θεσμούς” 173642.

Ο Μαλούχος διερωτάται γιατί πρέπει και οι Έλληνες να ακολουθήσουν δουλικά την μόδα του σοσιαλισμού [ ]173743. Παρά ταύτα, εκτιμά ότι γενικά ο σοσιαλισμός ωφέλησε, γιατί συνέβαλε στην δημιουργία κοινωνικών κυττάρων και στην καταπολέμηση του ατομικισμού, τον οποίο δημιουργεί το συγκεντρωτικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα. [ ] Ο σοσιαλισμός εξάλλου παραγνώρισε το έθνος, που είναι ουσιαστικό ψυχολογικό αλλά και πραγματικό φαινόμενο. Η εθνική συνείδηση αποτέλεσε έτσι το ισχυρότερο εμπόδιο στην πραγμάτωση του σοσιαλισμού στην Ευρώπη. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πολιτική των σοβιέτ στην Ανατολή υπήρξε εθνικιστική. Η Μόσχα χρησιμοποίησε τα εθνικά και θρησκευτικά αισθήματα των λαών της Ανατολής. [ ]

Η ουσιαστική απουσία του λαού από τις πολιτικές διαδικασίες, παρατηρούσε ο Μαλούχος, είναι εμφανής στην νεοελληνική πραγματικότητα. Τα κινήματα του 1909 και του 1922 επιδοκιμάστηκαν πλήρως από τον λαό, αλλά δεν έγιναν από τον λαό. Το κίνημα της Θεσσαλονίκης ήταν ακόμη περισσότερο ξένο στην λαϊκή ψυχή. Οι πόλεμοι, από το 1912 και μετά, επιδοκιμάσθηκαν παθητικά από τον λαό, αλλά τον βρήκαν αδιάφορο στην συνέχεια, όταν απαίτησαν εξαιρετικές ατομικές θυσίες174144.[ ]

Τα προβλήματα στην Μακεδονία

Με την εμπειρία του ανθρώπου που έζησε από κοντά τα μακεδονικά προβλήματα, ο Μαλούχος διαμόρφωσε ριζοσπαστικές προτάσεις για τα προβλήματα που προέκυψαν από την απελευθέρωση της Μακεδονίας και την ενσωμάτωσή της στις διοικητικές δομές του ελληνικού κράτους. [ ]

Κατ’ αρχήν, ο Μαλούχος παρατηρεί ότι στο έδαφος της Μακεδονίας υπάρχουν “ξενόγλωσσοι και αλλοεθνείς πληθυσμοί” – εννοεί τους σλαβόφωνους και τουρκόφωνους, που αποχώρησαν αργότερα με τις ανταλλαγές των πληθυσμών. Η τουρκική διοίκηση, αν και υπήρξε άβουλη, κατόρθωνε να διατηρεί την εσωτερική ησυχία με ένα αποκεντρωτικό σύστημα. Αυτό, αν και δεν ήταν άριστο, είχε το μέγα προσόν να διατηρεί μια ισορροπία μεταξύ της ιθύνουσας τάξης και του λαού. Αυτή την ισορροπία ανέτρεψαν άρδην τα ελληνικά διοικητικά όργανα. Η ελληνική διοίκηση της Μακεδονίας δεν κατόρθωσε να διακρίνει τα ουσιαστικά προβλήματα του τόπου, διότι η παιδεία της εξηντλείτο στην μελέτη των ευρωπαϊκών διοικητικών συστημάτων και της νομοθεσίας της παλαιάς Ελλάδας174645.

[ ] Το ζήτημα της διοικήσεως των νέων χωρών αντιμετωπίσθηκε από το ελληνικό κράτος ως πρόβλημα αφομοίωσής τους στο διοικητικό-φορολογικό καθεστώς της παλαιάς Ελλάδας. Αλλά και αυτή έστω η αντίληψη δεν υλοποιήθηκε με πρόγραμμα, τουλάχιστον σε εναρμόνιση με τους γραπτούς ή άγραφους νόμους της νεοελληνικής διοικητικής παράδοσης, αλλά ως αποτέλεσμα της γενικότερης κακοδαιμονίας και κακομοιριάς μας, συνονθύλευμα άπειρων αλληλοσυγκρουόμενων και μη εφαρμοζόμενων νόμων, με αναλαμπές άκαρπων ατομικών πρωτοβουλιών. [ ]174846

Σημαντικές δυσχέρειες εμφάνισε η προσαρμογή του προσφυγικού κόσμου στην υπάρχουσα κτηματική κατάσταση των Νέων Χωρών174947. Εμφανίσθηκαν διάφοροι επιχειρηματίες, κυρίως από την παλαιά Ελλάδα, που απέβλεπαν αποκλειστικά στο να καρπωθούν από τους καλλιεργητές το γεώμορο και να εισπράξουν το ενοίκιο της βοσκής από τους κτηνοτρόφους. Αυτοί οι ενοικιαστές των τσιφλικιών λειτουργούσαν ως μεσάζοντες μεταξύ του κράτους και των καλλιεργητών175048.

Οι μπέηδες έπαιζαν έναν πολύ διαφορετικό ρόλο από τους σημερινούς ενοικιαστές, υπογραμμίζει ο Μαλούχος [ ]: σε αντάλλαγμα του γεώμορου παρείχαν άλλες, σημαντικότατες υπηρεσίες στους κολλήγους. Χρησίμευαν ως πιστωτικά ταμεία, επιφορτίζονταν με τα αρδευτικά, αποξηραντικά και αντιπλημμυρικά έργα, βοηθούσαν σε περιπτώσεις θεομηνίας, προστάτευαν τους κολλήγους από την πίεση των ισχυρών κ.λπ. Οι ελλαδίτες ενοικιαστές δεν υποκατέστησαν σε κανέναν από αυτούς τους ρόλους τους μπέηδες, εκτός από τον ρόλο του φοροεισπράκτορα175149 [ ].

Το νεοελληνικό κράτος κατάργησε τα τσιφλίκια, μεταβάλλοντας τους τσιφλικούχους σε απόλυτους ιδιοκτήτες (με την έννοια του ρωμαϊκού δικαίου), καταργώντας ταυτόχρονα τα προνόμια και των κολλήγων175350. Ή λοιπόν το κράτος έπρεπε να υποκαταστήσει τους παλαιούς τσιφλικούχους ή να ανασυστήσει τις κοινότητες και να τους αναθέσει την διαχείριση των τσιφλικιών. [ ]

Όταν εισήλθε ο ελληνικός στρατός, επιβλήθηκε η κρατική γραφειοκρατία, αλλά διατηρήθηκαν ανεπισήμως οι προϋπάρχουσες κοινότητες και διαχειρίζονταν πλείστα όσα ουσιαστικά ζητήματα, όπως τις βοσκές, τις εκκλησίες, τους αγροφύλακες και άλλα. Αλλά το κράτος επέβαλε τελικώς την λογική του: αποτέλεσμα, οι κρατικοί θεσμοί να φαίνονται ξένοι στους χωρικούς και να παύσουν οι κοινοτικές δωρεές και γενικότερα ο ενθουσιασμός. Οι δε τζορμπατζήδες επωφελήθηκαν από την παντελή άγνοια του ελληνικού κράτους και οικειοποιήθηκαν την κοινοτική εξουσία, για να την εκμεταλλευθούν οικονομικά. Κι ενώ οι τύραννοι αυτοί προηγουμένως είχαν να αντιπαλαίσουν την ισοπεδωτική τουρκική κυριαρχία, τώρα έγιναν ανεξέλεγκτοι. Έτσι, η ελληνική διοίκηση της Μακεδονίας δεν είναι δημοκρατική, αφού στηρίζεται στους τζορμπατζήδες.

Η ελληνική διοίκηση προσπαθεί να μετεμφυτεύσει στην Μακεδονία ξένους διοικητικούς θεσμούς, που δεν ρίζωσαν ούτε στην παλαιά Ελλάδα. Έτσι, τον μπέη αντικατέστησε το ελληνικό δημόσιο, που είναι “κατά το πλείστον χειρότερος εκμεταλλευτής των καλλιεργητών από αυτόν τον Τούρκον μπέην”175551. Οι επιστάτες, τους οποίους προσέλαβε η υπηρεσία εποικισμού, και οι οποίοι είχαν τεράστιες εξουσίες, ήσαν πρώην χωροφύλακες, μπράβοι των διαφόρων κομματαρχών, πρώην επιστάτες κτημάτων, συνταξιούχοι και άεργοι, “αληθές αίσχος δια την ανεπάρκειάν των και δια την ηθικήν των υπόστασιν”175652. Αυτοί άσκησαν ολέθρια επίδραση. [ ]

Εν κατακλείδι, ο Μαλούχος διερωτάται ακραία επί “…της καλής ή κακής επιδράσεως που είχεν επί της υπαίθρου της Μακεδονίας η ελληνική κατάληψις αυτής”175753 και προειδοποιεί ότι η τάση αυτοδιοίκησης που υπάρχει στην Μακεδονία πρέπει να αξιοποιηθεί από το ελληνικό κράτος, για να αποτραπεί ο εκφυλισμός της τάσης αυτής σε χωριστικό κίνημα175854.

Η κοινοτική πρότασις

Ο σκοπός του Μαλούχου δεν είναι όπως προαναφέραμε, η κατάργηση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της με κάποιο αντιδημοκρατικό σύστημα: “…ο πόλεμος που κάμνομεν του κοινοβουλευτισμού”, υπογραμμίζει175955, “και η θεωρία περί αντικαταστάσεως αυτού δια του κοινοτισμού”, έχει σκοπό την “αναδημιουργία του Ελληνισμού δια της συμπήξεως των κοινοτήτων”176056.

Αφού ο κοινοβουλευτισμός απέτυχε, είναι φυσικό, επισημαίνει ο Μαλούχος, να επανέλθουμε στην κοινότητα, τη “ντόπια στοιχειώδη πολιτειακήν οργάνωσιν” και από αυτήν να αναχωρήσουμε για την περαιτέρω εξέλιξή μας. Οπωσδήποτε, με την παραδοσιακή ιστορική μορφή της, η κοινότητα δεν μπορεί να ικανοποιήσει όλες τις σημερινές ανάγκες της ζωής. Έτσι, είναι ανάγκη η κοινότητα να διευρύνει τον κύκλο της δράσης της, να επεκτείνει τα όρια της δικαιοδοσίας της, να ανακαινισθεί σε πολλά σημεία της, ακόμα και να τροποποιήσει τις μεθόδους της. Οπωσδήποτε, όμως, αυτή θα είναι το όργανο μέσω του οποίου ο λαός θα κατορθώσει να λάβει ξανά ενεργό μέρος στην ευρύτερη δυνατή πολιτική ζωή176157.

Όχι βέβαια η σημερινή επίσημη κοινότητα, που αναγνωρίζει το κράτος, διότι αυτή δεν είναι ζωντανός οργανισμός, αλλά η τελευταία βαθμίδα της κρατικής ιεραρχίας. [ ] Αντίθετα, εννοείται η πραγματική κοινότητα, που διοικείται από την άμεση συνέλευση των κατοίκων της, του χωριού ή της συνοικίας ή έστω μιας επαγγελματικής ομάδας, εκλέγει μόνη της τους άρχοντές της και δεν έχει καμμία εξάρτηση από το κράτος. Μέσω της κοινότητας, διευκρινίζει ο Μαλούχος, επιθυμούμε να αναστήσουμε την Εκκλησία του Δήμου176258.

Η κοινότητα, λοιπόν, είναι το μόνο όργανο μέσω του οποίου το άτομο θα επικοινωνήσει με το σύνολο, μέσω του οποίου θα γίνει πολίτης, θα εξέλθει των στενών ορίων των ατομικών του βλέψεων και συμφερόντων και θα προσανατολισθεί προς τους πλατύτερους ορίζοντες της κοινωνικής και πολιτικής ζωής176359. Ο κοινοτισμός υπάρχει έμφυτος μέσα στον Έλληνα, απόδειξη ότι οι γεωργικοί συνεταιρισμοί παρουσιάζουν τάσεις προς κοινωνική και πολιτική δράση176460. [ ]

Η ανασύσταση των κοινοτήτων δεν νοείται ως μία παραχώρηση του κράτους υπό την μορφή της αποκέντρωσης, αλλά μία κίνηση αυθόρμητη που θα προέλθει από τον ίδιο τον λαό, εντός των ορίων του κράτους, είτε το κράτος την ανεχθεί είτε όχι. Μετά οι κοινότητες θα προχωρήσουν στην σύνθεση των κοινοτικών δυνάμεων της επαρχίας και κατόπιν ολόκληρου του κράτους. Τότε, εφ’ όσον οι κοινότητες γίνουν ικανές να δώσουν ζωή σε συνθετικώτερους οργανισμούς, τότε πλέον το κοινοβουλευτικό καθεστώς θα ανατραπεί άρδην. Ο λαός, δια της ομοσπονδιακής ενώσεως των κοινοτήτων, θα ιδρύσει το δικό του κοινοβούλιο, “που δεν θα είναι πλέον κοινοβούλιον καραγκιόζηδων και γελωτοποιών, αλλά γενική συνέλευσις… των πραγματικών δυνάμεων του Έθνους”. [ ]177161 Αυτά βεβαίως δεν θα οδηγούν στην αναγέννηση του πνεύματος του τοπικισμού, αλλά θα στοχεύουν να δώσουν και πάλι στον Έλληνα το πολύτιμο όργανο με το οποίο μεγαλούργησε και με το οποίο θα αναπτύξει πάλι πολιτισμό που θα αρμόζει στην φύση του, για να υποτάξει τον πολιτισμό της Δύσης και όχι να υποταχθεί σε αυτόν177262.

Στην ουσία, ο Μαλούχος προτείνει μια επαναστατική διαδικασία, ίσως πιο ριζοσπαστική από τον επαναστατικό συγκεντρωτισμό της λενινιστικής μεθοδολογίας. Αλλά ουδείς ασχολήθηκε με τις ιδέες του εκείνη την εποχή, ώστε ο ίδιος να υποστεί τις συνέπειες. [ ]

Ο χαρακτηριστικότερος θεσμός της κοινότητας, κατά τον Μαλούχο, που την καθιστά δημοκρατική, είναι η Γενική Συνέλευση των μελών της. Οι κοινοτικές αρχές θα πρέπει να εκλέγονται άμεσα από την Συνέλευση και να είναι ανακλητές ανά πάσα στιγμή177363. Είναι φανερό ότι ο Μαλούχος εισηγείται εδώ μία δημοκρατική μορφή πιο κοντά στην άμεση δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας, παρά στην ιστορική πραγματικότητα της κοινότητας της Τουρκοκρατίας, που άλλωστε τις περισσότερες φορές ήταν στην ουσία ολιγαρχική. Η Γενική Συνέλευση, σημειώνει ο Μαλούχος, δεν αποτρέπει την συγκέντρωση της εξουσίας σε λίγα πρόσωπα, όπως συνέβαινε και στις αρχαίες άμεσες δημοκρατίες, αλλά τα καθιστά διαρκώς υπόλογα και δοσίλογα στην Συνέλευση. Τα δε δικαιώματα που αποκτούν μένουν περιορισμένα εντός του πλαισίου της δικαιοδοσίας που χορηγείται από την Συνέλευση. Και οι αξιωματούχοι είναι πάντως υποχρεωμένοι να επικοινωνούν διαρκώς με τον λαό, να του διοχετεύουν τις ιδέες τους και να αποκομίζουν από τον λαό ό,τι αυτός μπορεί να συνεισφέρει στην διαμόρφωση της τελικής απόφασης177464. [ ]

Δεν χρειάζεται σε στοιχειώδεις πολιτειακούς οργανισμούς, όπως οι κοινότητες, να εισάγονται θεωρητικά “καλούπια”, όπως η διάκριση των εξουσιών. Η διάκριση των εξουσιών ή είναι εντελώς ανεφάρμοστη ή, εάν υπάρχει πράγματι τέτοια ανάγκη, θα προκύψει από μόνη της στην πολιτειακή εξέλιξη αυτών των μικρών πολιτειών. Είναι έτσι πιθανό και φυσικό να συγχέονται οι τρεις εξουσίες στις κοινότητες177665.

Οι κοινότητες μπορούν να ρυθμίζουν μόνες τους τα ζητήματα της εσωτερικής τους ασφάλειας, όπως οι κοινότητες της Μακεδονίας αντιμετώπισαν τους κομιτατζήδες και οι μικρασιατικές κοινότητες τους Τσέτες178066. Για την γενικότερη δημόσια ασφάλεια, που αφορά το σύνολο της επικράτειας και εξέρχεται των ορίων της κοινότητας, αρμόδιος να μεριμνά είναι ο ανώτερος της κοινότητας πολιτειακός οργανισμός, η επαρχία178167. Το πλεονέκτημα αυτής της ρύθμισης, καταλήγει ο Μαλούχος, είναι ότι το εκτελεστικό όργανο θα βρίσκεται υπό την άμεση εποπτεία του ενδιαφερόμενου λαού, άρα θα παύσει το φαινόμενο του αυθαίρετου, εκβιαστή και καταπιεστή χωροφύλακα178268.

Δικαιοσύνη και δημόσια ασφάλεια είναι άρρηκτα συνδεδεμένες και πρέπει να ασκούνται από ανθρώπους που έχουν άμεση αντίληψη αλλά και συμφέρον. [ ]178369

Τα δημόσια έργα είναι επίσης, σύμφωνα με τον Μαλούχο, κατ’ εξοχήν κοινοτικό ζήτημα. Απόδειξη ότι, ακόμη και στα πλαίσια του υφιστάμενου συγκεντρωτικού κράτους, η αρμοδιότητα αυτή έχει εκχωρηθεί στην τοπική αυτοδιοίκηση. [ ]178670

Οι κοινότητες πρέπει επίσης να αναλάβουν την είσπραξη των φόρων. Πλεονέκτημα: η δικαιότερη κατανομή των φορολογικών βαρών. Οι γενικοί φορολογικοί νόμοι δεν διαθέτουν αρκετή ελαστικότητα ώστε να προσαρμόζονται στην μεγάλη φορολογική ανομοιογένεια και στις ποικίλες τοπικές και προσωπικές συνθήκες. Προκύπτουν αδικίες από τις αυθαίρετες εκτιμήσεις των υπαλλήλων, που δεν γνωρίζουν τις τοπικές συνθήκες. Το κράτος ζημιώνεται εξ αυτού, διότι η είσπραξη των φόρων καθυστερεί ή οι φόροι δεν εισπράττονται καν. Εξάλλου, δεν μορφώνεται φορολογική συνείδηση, διότι οι πολίτες αισθάνονται το κράτος ξένο προς αυτούς. Αισθάνονται ότι το κράτος έρχεται ως ξένος οργανισμός να βάλει το χέρι του στην τσέπη τους και να τους αφαιρέσει μέρος της περιουσίας τους178871.

[ ] Προτιμητέο λοιπόν είναι να κατανέμονται οι φόροι μεταξύ των κοινοτήτων αντί μεταξύ των ατόμων. Και οι κοινότητες να κατανέμουν τον φόρο μεταξύ των μελών τους και να εισπράττουν αυτές τον φόρο και για το κράτος. [ ]178972 Το φορολογικό ζήτημα αποτελεί, σύμφωνα με τον Μαλούχο, κεντρικό ζήτημα της κοινοτικής ιδεολογίας.

Σχετικά με το ζήτημα της γεωργίας, ο Μαλούχος επισημαίνει ότι (1) η ελληνική γεωργία δεν είναι επιδεκτική μηχανοποίησης, (2) οι τράπεζες δεν μπορούν να δανείζουν σε μεμονωμένους αγρότες, (3) η ατομική πώληση των γεωργικών προϊόντων οδηγεί στην εκμετάλλευση των γεωργών από τους εμπόρους και (4) τα τσιφλίκια δεν μπορούν να εξαγορασθούν ατομικά, αλλά μόνον συλλογικά. Αυτές είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των συνεταιρισμών179073. Αλλά οι συνεταιρισμοί δεν πρέπει να εξαντλούνται σε καθαρώς οικονομικές δραστηριότητες. Επί τουρκοκρατίας, οι οικονομικές δραστηριότητες των κοινοτήτων πέτυχαν διότι οι κοινότητες δεν ήσαν μόνον αυτό. Η κοινωνική και πολιτιστική τους διάσταση, που υπερέβαινε την οικονομική, ενίσχυε αυτήν την τελευταία. Οι συνεταιρισμοί, επισημαίνει ο Μαλούχος, δεν μπορούν να εμψυχώσουν τα μέλη τους και να ευδοκιμήσουν εάν δεν περιλαμβάνουν στους σκοπούς τους και κάποιο ιδανικό. Το περιεχόμενο της κοινότητας δεν είναι μόνον υλικό και οικονομικό, αλλά και κοινωνικό, πολιτικό, ηθικό, ακόμη και αισθητικό. [ ]179174

Για το θέμα της εκπαίδευσης, ο Μαλούχος υποστηρίζει179575 ότι το νεοελληνικό κράτος υποκατέστησε, με τις υπηρεσίες του νεοελληνικού Υπουργείου Παιδείας, τους μακραίωνους θεσμούς εκπαίδευσης των κοινοτήτων, ενώ, απεναντίας, έπρεπε να διδαχθεί από την εκπαίδευση του υπόδουλου Ελληνισμού. Το κράτος δεν χρειάζεται να ελέγχει το σύνολο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αρκεί να διαθέτει το πανεπιστήμιο και τα ανώτερα διδασκαλεία. [ ]

Η εξωτερική πολιτική πρέπει να ανήκει στην δικαιοδοσία του κεντρικού κράτους, υποστηρίζει τέλος ο Μαλούχος. Σε άρθρο του με τίτλο: “Η Βαλκανική μας πολιτική”179676 προβλέπει επανάσταση των Κούρδων, Τατάρων, Κιρκασίων και άλλων εθνοτήτων της Τουρκίας και στρατιωτική σύγκρουση της τελευταίας με την Αρμενία, την Αραβία, την Παλαιστίνη, το Ισραήλ, τον Καύκασο. Και, τελικά, τον τεμαχισμό της Τουρκίας. Ο λαός που πρέπει να κληρονομήσει τα παράλια του Αιγαίου και της Προποντίδας είναι ο ελληνικός, στον οποίο αυτά φυσικώς ανήκουν. Οι φυσικοί σύμμαχοι της Ελλάδας είναι τα ασιατικά κράτη-γείτονες της Τουρκίας και οι εθνότητες μέσα στην Τουρκία, καθώς και τα δημιουργηθέντα από την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας νέα ασιατικά κράτη179777. Η εκστρατεία στην Μικρασία, πιστεύει, δεν ήταν μία τυχοδιωκτική επιχείρηση, όπως θέλησαν να την χαρακτηρίσουν οι αντιβενιζελικοί θιασώτες της “μικράς αλλ’ εντίμου Ελλάδος”. Ήταν απεναντίας η φυσική για τον Ελληνισμό επιχείρηση για την αποκατάσταση των οικονομικών, πολιτικών και γεωγραφικών του ορίων. [ ]179878

Όπως και ο Καραβίδας, έτσι και ο Μαλούχος ήθελε να οδηγήσει τις αγροτικές, και τις μικροαστικές τάξεις μακριά από την έμμεση κοινοβουλευτική διαδικασία, θυμίζει έτσι την διαπίστωση του Β. Moore, ότι οι αγρότες αναζητούν ηγέτες από άλλες τάξεις και μπορούν να αντλήσουν ηγέτες από τους δυσαρεστημένους διανοούμενους179979. Ο Μαλούχος την απέχθεια του προς τον πελατειακό κοινοβουλευτισμό και την μεταπρατική του λογική δεν τη διοχέτευσε σε αυταρχικές λύσεις. Αντιθέτως, κήρυξε την επιστροφή στην άμεση δημοκρατία, που στους νεώτερους αιώνες προσέλαβε, όπως θεωρεί, την συγκεκριμένη μορφή του κοινοτισμού. Ο Μαλούχος ζητούσε από τους υπεύθυνους πολίτες να αναλάβουν οι ίδιοι την τύχη τους, από το να περιμένουν την “εξ ουρανού σωτηρία” από διάφορους από μηχανής θεούς. Ήθελε το κράτος κεντρικό επιτελικό όργανο, αντί για μηχανισμό διαρκούς και ολοκληρωτικής, πλην ατελέσφορης, παρέμβασης – όπως είναι σήμερα. Άσκησε ριζική κριτική στο νεοελληνικό κράτος, αναφερόμενος σταθερά στην παραγωγική βάση των θεσμών, στην οποία εντοπίζει την ουσία όλων των ζητημάτων. Επιζητούσε να διαγράψει το μέλλον αντλώντας διδάγματα από το παρελθόν. Μερικές μάλιστα φορές έφθανε να εξιδανικεύσει το παρελθόν, θεωρώντας επιζήμια την εκδίωξη των Τούρκων180080 και την συνεπακόλουθη καταστροφή ενός βάρβαρου αλλά κινητήριου και εξυγιαντικού για τον Ελληνισμό πλαισίου ζωής. Θεωρούσε, όμως, ότι η πολιτική και ψυχική υποτέλεια του λαού είναι το αίτιο και όχι το αποτέλεσμα της οικονομικής του καχεξίας και ότι μία ριζική επαναστατική αλλαγή της πολιτικής υπερδομής θα μπορούσε να προκαλέσει άμεση βελτίωση και της κοινωνικο-οικονομικής υποδομής. Η ουτοπική διάσταση της σκέψης του Μαλούχου συνίσταται βεβαίως στο γεγονός ότι ο κόσμος που ονειρευόταν να αναστήσει ήταν η ελληνική κοινωνία της τουρκοκρατίας χωρίς την τουρκοκρατία. Μια κοινωνία που αναγκάσθηκε να αξιοποιήσει κάθε πόρο της και να αναδείξει όλες τις κρυφές αρετές της, για να επιβιώσει μέσα σε έναν θανατηφόρο κλοιό. Και ότι, στη διάρκεια των σκοτεινών αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας, ο κεντρικός συλλογικός στόχος του υπόδουλου έθνους ήταν η απαλλαγή από τον κλοιό αυτό. Εφ’ όσον το “ποθούμενο”, δηλαδή η Απελευθέρωση, επετεύχθη, η ανάσταση των κοινοτήτων δεν μπορούσε πια να επιτευχθεί παρά μόνον στην περίπτωση που ο Ελληνισμός θα δεχόταν ξανά ένα νέο ισχυρό χτύπημα, που θα τον υποχρέωνε να αναζητήσει ξανά τις κρυφές πηγές της δύναμης του να επιβιώνει στους αιώνες.