Η σημερινή Λιβύη και η ιστορία του Γιάννη Καλφάτ

Η τριακοστή έκτη επέτειος της ανατροπής (1969-2005) του βασιλικού καθεστώτος της Λιβύης από τον νεαρό τότε Συνταγματάρχη, Μουάμαρ Αλ Καντάφι, βρίσκει την Λιβύη στη δυνητικά καλύτερη θέση που είχε ποτέ στο διεθνές σύστημα. Η επανάσταση του Καντάφι έχει μπει στην ώριμη πλέον φάση της και αυτό σημαίνει: ομαλοποίηση των ταραγμένων σχέσεων της χώρας κυρίως με τη Δύση αλλά και με τους γείτονές της, άνοιγμα της οικονομίας της προς τις διεθνείς αγορές και εξορθολογισμό της εσωτερικής οικονομίας της χώρας.

Εν πρώτοις, η κατακόρυφη αύξηση της τιμής του πετρελαίου, από τις αρχές του έτους, δημιούργησε ένα ακόμη πλεόνασμα της τάξεως των επτά δισ.δολαρίων. Το ποσό αυτό αποτελεί μέρος ενός ακόμη μεγαλύτερου κομποδέματος που προέρχεται από την πώληση πετρελαίου, το οποίο ξεπερνά τα 30 δισ. δολάρια και το οποίο είναι δεσμευμένο σε ένα ειδικό ταμείο της Κεντρικής Τράπεζας της Λιβύης. Στόχος του ταμείου αυτού είναι να εξασφαλίσει τη χώρα στη μετα-πετρελαϊκή εποχή. Κατά τον πρωθυπουργό της χώρας ,Σούκρι Γκάνεμ, η Κεντρική Τράπεζα της Λιβύης που διαχειρίζεται τα 30 δισ. δολάρια κάνει επενδύσεις σε αναπτυξιακά έργα στη χώρα αλλά κυρίως επενδύει στο διεθνές χρηματιστήριο αξιών και σε ομόλογα ξένων κρατών.

Με μεγάλη δηλαδή χρονική καθυστέρηση, η σημερινή Λιβύη ακολουθεί το παράδειγμα άλλων μεγάλων, από πλευράς παραγωγής πετρελαίου, αραβικών χωρών όπως είναι το Κουβέϊτ, το Μπαχρέϊν και η Σαουδική Αραβία, που για χρόνια τώρα επενδύουν τα πετρελαϊκά τους κέρδη στις κερδοφόρες οικονομίες της Δύσης και σε δυτικά ομόλογα. Με τον τρόπο αυτό, προσδοκά συνεχή και σταθερά κέρδη για τις γενιές που ακολουθούν.

Το άλλο καταλυτικό γεγονός για τη σημερινή Λιβύη και το μέλλον της είναι ο τερματισμός της πολιτικής απομόνωσης και η ταχύρρυθμη επανένταξή της στο διεθνές σύστημα. Όπως είναι γνωστό ήδη από τις αρχές του 1970, αλλά ειδικά από το 1986 και μέχρι πρόσφατα, η Λιβύη τέθηκε σταδιακά σε πολιτική και οικονομική απομόνωση με την κατηγορία ότι συμμετείχε σε πράξεις διεθνούς τρομοκρατίας. Εκείνη τη χρονιά, αμερικανικές δυνάμεις βομβάρδισαν τη Λιβύη θεωρώντας την υπεύθυνη για μια βομβιστική επίθεση σε δισκοθήκη στη Δ. Γερμανία. Πιο γνωστές είναι οι υποθέσεις δολιοφθοράς και κατάρριψης δύο επιβατικών αεροσκαφών, ένα αμερικανικό της ΡΑΝ ΑΜ, γνωστή ως υπόθεση Lockerbie, και ενός γαλλικού, όπου έχασαν τη ζωή τους εκατοντάδες αθώα θύματα. Η Λιβύη «παραδέχτηκε την ευθύνη» στην εμπλοκή Λιβύων υπηκόων και πλήρωσε υπέρογκα ποσά σε αποζημιώσεις στις οικογένειες των θυμάτων.

Σχεδόν ταυτόχρονα με τη διευθέτηση του ζητήματος των αποζημιώσεων των θυμάτων, η Λιβύη έλαβε και μια εξίσου σημαντική απόφαση που την έβγαλε από το αδιέξοδο. Αποφάσισε να αποποιηθεί την κατοχή και την μελλοντική κατασκευή όπλων μαζικής καταστροφής, την καταστροφή του όποιου υπάρχοντος υλικού και οπλικών συστημάτων  και τον έλεγχο από διεθνείς οργανισμούς και παρατηρητές για να διαπιστωθεί ότι οι πράξεις της συνάδουν με τη διακηρυγμένη πλέον πολιτική της στα ζητήματα αυτά.

Ως αποτέλεσμα, το Συμβούλιο Ασφαλείας ήρε τις οικονομικές κυρώσεις κατά της Τρίπολης και η χώρα είναι πλέον προσβάσιμη  και ανοικτή σε όλους. Ήδη μεγάλες ξένες εταιρείες ενέργειας από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Ασία έχουν πάρει άδειες για την εκμετάλλευση παλιών κοιτασμάτων πετρελαίου και για εξόρυξη νέων.

Με βάση τα γνωστά δεδομένα της ζήτησης για ενέργεια, μερικά στοιχεία μάς επιτρέπουν να κατανοήσουμε τη σημασία της Λιβύης ως καινούργιου παίκτη στο διεθνές αλλά και μεσογειακό σύστημα.

(α) Το λιβυκό πετρέλαιο είναι  το γνωστό «γλυκό πετρέλαιο»  (sweet crude) που σημαίνει ότι ρυπαίνει λιγότερο από όλα.
(β) Η εξόρυξή του σε ορισμένες περιοχές δεν ξεπερνά σε κόστος το ένα (1) δολάριο το βαρέλι.
(γ) Η Λιβύη παράγει 1,4 εκατ. βαρέλια ημερησίως και είναι η μεγαλύτερη σε παραγωγή χώρα της Αφρικής (36 δισ. βαρέλια σε γνωστά αποθέματα) και μόνο το 25% της επικράτειάς της έχουν εξερευνηθεί.
(δ) Ως μεσογειακή χώρα, βρίσκεται εκτός της πολιτικά ασταθούς Μέσης Ανατολής και είναι γεωγραφικά εύκολα προσβάσιμη και (ε) Κατέχει μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου που δεν έχει ακόμη τύχει αξιόλογης εκμετάλλευσης.

Μια στοιχειώδης μελέτη  της συνεχούς εξελισσόμενης λιβυκής νομοθεσίας που αφορά σε διεθνείς επενδύσεις, σε εργοληπτικές, εμπορικές, τουριστικές και άλλες συναφείς δραστηριότητες,  καταδεικνύει ότι στρατηγικό μέλημα της κυβέρνησης είναι να δημιουργήσει συνθήκες  μίας ασφαλούς και φυσιολογικής εσωτερικής αγοράς, αλλά χωρίς τα λάθη του παρελθόντος. Δίδεται μεγάλη έμφαση στην καταπολέμηση της διαφθοράς που αναγνωρίζεται ότι έλαβε επικίνδυνες διαστάσεις, τόσο από τους ξένους όσο και από τους ντόπιους. Και ένα από τα κύρια ζητούμενα στην ανάπτυξη της χώρας είναι η μεταφορά τεχνογνωσίας και τεχνολογίας, ο εκμοντερνισμός της κρατικής διοίκησης αλλά κυρίως η ανάπτυξη της επιστήμης του μάνατζμεντ. Η κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να μην ξαναμετατραπεί η Λιβύη σε μια χώρα όπου επιτήδειοι ξένοι (και σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται και Άραβες από τις γειτονικές χώρες) έρχονται για να πλουτίσουν χωρίς να αφήσουν πίσω τους γνώσεις, τεχνογνωσία και να δημιουργήσουν ένα υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα οικοδομηθούν παραγωγικές τέχνες, επιστήμες και βιομηχανία.

Στον εικοστό αιώνα, η Λιβύη πέρασε από την οθωμανική στην ιταλική κατοχή και από το βασιλικό καθεστώς στην επανάσταση του Καντάφι (Μεγάλη Ελ Φάταχ) που δημιούργησε την σημερινή αραβική λιβυκή Τζαμαχιρίια, δηλαδή ένα πολιτικο-οικονομικό σύστημα του λαού για τον λαό. (Στο σύστημα αυτό, η κυριαρχία ανήκει στο Κογκρέσο του Λαού, δηλαδή το Κοινοβούλιο. Ο Καντάφι είναι στην πραγματικότητα ο ηγέτης του Κοινοβουλίου και ο ακριβής του τίτλος είναι Κάϊντ (Qa’id)  δηλαδή «οδηγός»).

Στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Λιβύης, πέραν του Καντάφι, μόνο ένας άλλος ηγέτης χαίρει καθολικού σεβασμού. Αυτός είναι ο Όμαρ Μουχτάρ, του οποίου το πορτρέτο απεικονίζεται στο χαρτονόμισμα των δέκα δηναρίων ως ένδειξη τιμής. Ο Μουχτάρ άρχισε τον ανταρτοπόλεμο κατά των Ιταλών πριν αρχίσει ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος αλλά συνελήφθη στη διάρκεια του πολέμου και  εκτελέσθηκε από τους Ιταλούς. Η δράση του Μουχτάρ είναι πασίγνωστη στη Λιβύη. Αυτό όμως που είναι σχεδόν άγνωστο στη Λιβύη είναι ότι στο αντάρτικο του Μουχτάρ κατά των Ιταλών συμμετείχαν και Έλληνες που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο. Συγκεκριμένα, συμμετείχε η οικογένεια του Γιάννη Σπανού της οποίας η παρουσία στη Λιβύη χρονολογείται από τα μέσα του 19ου αιώνα. Οι Σπανοί είναι Δωδεκανήσιοι (από τη Χάλκη) και στη Λιβύη εγκαταστάθηκαν ως σφουγγαράδες και ψαράδες. Μέχρι το 1966, ο Γιάννης Σπανός, κατασκευαστής καϊκιών, είχε μεγάλο μουράγιο στο σημερινό λιμάνι της Τρίπολης και γνωστό στόλο καϊκιών για ψάρεμα και σφουγγάρια.

Στους Λίβυους, ο Γιάννης Σπανός ήταν γνωστός ως Γιάννης Καλφάτ διότι «καλαφάτιζε» τα καΐκια. Με την ιδιότητα του ως καραβοκύρης, συνεργάστηκε με τους αντάρτες του Μουχτάρ κατά των Ιταλών αποικιοκρατών. Επίκεντρο των δραστηριοτήτων του ήταν η σημερινή πόλη Χομς ή Λέμπντα, γνωστή στην αρχαιότητα ως Leptis Magna. Από το Χομς ο Καλφάτ μετέφερε με τα καΐκια του όπλα σε ερημικές περιοχές όπου τα παραλάμβαναν οι αντάρτες. Κάποτε όμως εντοπίσθηκε από τους Ιταλούς και φυλακίσθηκε στα μπουντρούμια του Χομς. Προφανώς όμως ο ρόλος και η συμβολή του ήταν τέτοια ώστε οι αντάρτες οργάνωσαν καταδρομική επιχείρηση και τον απελευθέρωσαν από τις ιταλικές φυλακές.