Είναι η παγκοσμιοποίηση μονόδρομος;

του Γιώργου Καραμπελιά

Η θε­ω­ρη­τι­κή αι­τιο­λό­γη­ση της πα­γκο­σμιο­ποίη­σης πέ­ρα α­πό τις συ­νή­θεις και χυ­δαί­ες
α­πο­λο­γί­ες της ε­λευ­θε­ρί­ας της α­γο­ράς στη­ρί­ζε­ται λί­γο πο­λύ στην α­κό­λου­θη α­νά­λυ­ση:
Η α­πο­λο­γί­α της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης
Αυ­τό που συμ­βα­τι­κά απoκα­λού­με πο­λι­τι­σμό αρ­χί­ζει πριν α­πό 8 ή 9 χι­λιά­δες χρό­νια με την ε­ξη­μέ­ρω­ση ζώ­ων και φυ­τών και την ε­γκα­τά­στα­ση στα­θε­ρών αν­θρώ­πι­νων οι­κι­σμών μέ­χρι να φτά­σου­με στο ση­με­ρι­νό “πλα­νη­τι­κό χω­ριό”. Γνω­ρί­ζου­με πως οι Έλ­λη­νες π.χ., πριν συ­γκρο­τη­θούν σε έ­θνος, πέ­ρα­σαν, ό­πως και οι άλ­λοι λα­οί, α­πό τη μι­κρή ο­μά­δα, τη φυ­λή, τις φα­τρί­ες, μορ­φές συσ­σω­μά­τω­σης που δι­ήρ­κε­σαν χι­λιά­δες ή και δε­κά­δες χι­λιά­δες χρό­νια. Στη συ­νέ­χεια, σε ό­λη τη μα­κρά πε­ρί­ο­δο α­πό την α­γρο­τι­κή έ­ως τη βιο­μη­χα­νι­κή ε­πα­νά­στα­ση, συ­γκρο­τού­νται “έ­θνη” ή οιο­νεί έ­θνη, με α­κραί­ες ι­στο­ρι­κές και “λο­γι­κές” μορ­φές, το ε­βρα­ϊ­κό έ­θνος, έ­να έ­θνος χω­ρίς έ­δα­φος, και το κι­νε­ζι­κό, το ο­ποί­ο εί­ναι ή­δη έ­θνος-κρά­τος α­πό τον 2 π.Χ. αιώ­να. Τέ­λος, σε ό­λη την πε­ρί­ο­δο που α­κο­λου­θεί τη συν­θή­κη της Βε­στφα­λί­ας το 1648, γε­νι­κευ­μέ­νη μορ­φή της ε­δα­φι­κο­ποί­η­σης των αν­θρώ­πι­νων κοι­νο­τή­των γί­νε­ται το έ­θνος-κρά­τος. Ό­μως δεν έ­χει προ­λά­βει να ο­λο­κλη­ρω­θεί η συ­γκρό­τη­ση του κό­σμου σε έ­θνη-κρά­τη και μέ­σα α­πό μια τη­λε­σκο­πι­κή ε­πι­τά­χυν­ση, με τη με­τά­βα­ση στη “με­τα­βιο­μη­χα­νι­κή” ή “πλη­ρο­φο­ρι­κή” κοι­νω­νί­α, μια νέ­α μορ­φή τεί­νει να α­να­δει­χτεί, ε­κεί­νη των υ­πε­ρε­θνι­κών ε­νο­τή­των, ή ε­ντέ­λει και του πα­γκό­σμιου χω­ριού, στο πέ­ρας της δια­δι­κα­σί­ας. Ο πλα­νή­της βα­δί­ζει προς την “ε­νο­ποί­η­ση”. Σ’ αυ­τές τις συν­θή­κες με­γά­λοι λα­οί, ό­πως ο Κι­νε­ζι­κός, ο Α­με­ρι­κά­νι­κος, ή ο Ιν­δι­κός, μπο­ρούν ί­σως να α­πο­τε­λέ­σουν αφ’ ε­αυ­τών πε­ρι­φε­ρεια­κά υ­πο­συ­στή­μα­τα, ε­νώ με­γά­λα έ­θνη-κρά­τη, ό­πως το γερ­μα­νι­κό, το ρω­σι­κό, το τουρ­κι­κό, ί­σως να α­πο­τε­λέ­σουν τα “κρά­τη πυ­ρή­να”, σύμ­φω­να με την έκ­φρα­ση του Χά­ντι­γκτον, ε­νός ευ­ρύ­τε­ρου πο­λι­τι­σμι­κού-κρα­τι­κού χώ­ρου. Ό­σο για τους μι­κρούς λα­ούς, προ­ό­ρι­σται να συν­θλι­βούν ή να συγ­χω­νευ­τούν μέ­σα σε αυ­τά τα ευ­ρύ­τε­ρα με­γα­σύ­νο­λα και να λει­τουρ­γούν πι­θα­νώς στο μέλ­λον ό­πως οι μειο­νό­τη­τες στα ση­με­ρι­νά ε­θνι­κά κρά­τη.
Βρι­σκό­μα­στε λοι­πόν πράγ­μα­τι μπρο­στά στο τέ­λος του έ­θνους-κρά­τους; Και ό­λοι οι κλαυθ­μοί, ει­λι­κρι­νείς ή κρο­κο­δεί­λιοι, δεν πρό­κε­ται να αλ­λά­ξουν τα πράγ­μα­τα; Ο κό­σμος βα­δί­ζει στην πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση κά­τω α­πό τις συν­δυα­σμέ­νες ε­πι­θέ­σεις των νε­ω­τέ­ρων ιπ­πο­τών της α­πο­κά­λυ­ψης, του Μπιλ Γκέ­ητ­ς, του Τζωρ­τζ Σό­ρος και του… Μπερ­νάρ Κου­σνέρ; Μπο­ρεί αυ­τή η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση να μην εμ­φα­νί­στη­κε ως συ­νέ­πεια της πα­γκό­σμιας ε­ξέ­γερ­σης των ερ­γα­τών, αλ­λά μάλ­λον του συ­να­σπι­σμού των πο­λυε­θνι­κών, ω­στό­σο δεν παύ­ει να εί­ναι α­λη­θι­νή. Τα χρη­μα­τι­στή­ρια δια­συν­δέ­ο­νται σε μη­δε­νι­κό χρό­νο σε ό­λη την έ­κτα­ση του πλα­νή­τη ε­νώ το δια­δί­κτυο με­τα­βάλ­λε­ται στον νευ­ρι­κό ι­στό του πα­γκο­σμιο­ποι­η­μέ­νου κό­σμου μας. Βέ­βαια, α­κό­μα και σε έ­να τέ­τοιο κό­σμο, ο α­ντα­γω­νι­σμός των ε­θνών δεν θα ε­ξα­φα­νι­στεί ως δια μα­γεί­ας, α­ντί­θε­τα θα προ­σπα­θούν να που­λή­σουν ό­σο πιο α­κρι­βά γί­νε­ται το το­μά­ρι τους για μια κα­λύ­τε­ρη θέ­ση στο “πα­γκό­σμιο χω­ριό”.
Αυ­τή εί­ναι η πιο σο­βα­ρή θε­ω­ρη­τι­κή αι­τιο­λό­γη­ση ε­νός φαι­νο­μέ­νου που μέ­χρι τη Γέ­νο­βα φαι­νό­ταν πα­νί­σχυ­ρο. Η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση έ­χει γί­νει το φό­βη­τρο των λα­ών και ταυ­τό­χρο­να το κρυ­φό α­ντι­κεί­με­νο του πό­θου ε­νός με­γά­λου μέ­ρους των δια­νο­ου­μέ­νων, ει­δι­κά στις μι­κρές χώ­ρες, και μά­λι­στα στην Ελ­λά­δα. “να πά­ψου­με, ε­πι­τέ­λους να εί­μα­στε ε­παρ­χί­α και να ε­ξα­φα­νι­στού­με μέ­σα σε έ­να ευ­ρύ­τε­ρο σύ­νο­λο, δυ­τι­κό, ευ­ρω­πα­ϊ­κό ή για­τί ό­χι και δυ­τι­κο-τουρ­κι­κό”.
Οι υ­πο­στη­ρι­κτές της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης χα­ρα­κτη­ρί­ζουν κα­τά συ­νέ­πεια τον α­γώ­να μας ε­νά­ντιά της ως μια κα­θυ­στε­ρη­μέ­νη μά­χη ο­πι­σθο­φυ­λα­κών. Στην κα­λύ­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση πρό­κει­ται για τη δια­σφά­λι­ση κα­λύ­τε­ρων ό­ρων στην πο­ρεί­α της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης (δη­λα­δή με­γα­λύ­τε­ρη προ­στα­σί­α των οι­κο­συ­στη­μά­των, ε­πι­τά­χυν­ση της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης της κοι­νω­νι­κής προ­στα­σί­ας και ό­χι μό­νο της οι­κο­νο­μί­ας κλπ.) ό­πως κά­νουν σε με­γά­λο βαθ­μό αρ­κε­τές πα­γκο­σμιο­ποι­η­μέ­νες Μη Κυ­βερ­νη­τι­κές Ορ­γα­νώ­σεις (ΜΚΟ) και πολ­λοί α­πό αυ­τούς που έ­σπευ­σαν α­κό­μα και στη Γέ­νο­βα για να διεκ­δι­κή­σουν μια πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση με “αν­θρώ­πι­νο πρό­σω­πο”.
Η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση εί­ναι ή­δη πα­ρω­χη­μέ­νη
Και ό­μως θα τολ­μού­σα να ι­σχυ­ρι­στώ ό­τι η πά­λη μας ε­νά­ντια στην πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση εί­ναι εξ ί­σου, αν ό­χι και πε­ρισ­σό­τε­ρο, “μο­ντέρ­να” με ε­κεί­νη των πα­γκο­σμιο­ποι­η­τών. Εί­ναι η μο­να­δι­κή που μπο­ρεί να έ­χει ως α­ντι­κεί­με­νο τη δη­μο­κρα­τί­α και τις ι­κα­νές συν­θή­κες για τη λει­τουρ­γί­α της.
Πράγ­μα­τι, για­τί μπό­ρε­σε να υ­πάρ­ξει η αρ­χαί­α ελ­λη­νι­κή δη­μο­κρα­τί­α ως ά­με­ση δη­μο­κρα­τί­α; Διό­τι τα με­γέ­θη της πό­λης-κρά­τους την έ­κα­ναν δυ­να­τή. Δεν μπο­ρού­με να φα­ντα­στού­με μια δη­μο­κρα­τί­α η ο­ποί­α να α­φο­ρά 6 ή 10 δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια αν­θρώ­πους. Σε τέ­τοια με­γέ­θη οι γρα­φειο­κρα­τί­ες και οι ο­λι­γαρ­χί­ες γί­νο­νται σχε­δόν α­να­πό­φευ­κτες. Εί­ναι γνω­στό, και ο Raul Vaneghem το έ­χει ε­πι­ση­μά­νει με μια α­κραί­α δια­τύ­πω­ση, πως α­πό την αρ­χή της νε­ο­λι­θι­κής πε­ριό­δου, δη­λα­δή ου­σια­στι­κά α­πό την α­γρο­τι­κή ε­πα­νά­στα­ση και στο ε­ξής, οι αν­θρώ­πι­νες κοι­νω­νί­ες γί­νο­νται α­ντι­δη­μο­κρα­τι­κές, για­τί η “α­νά­πτυ­ξη” και η α­διά­κο­πη με­γέ­θυν­ση ο­δη­γούν σε κοι­νω­νί­ες ό­λο και πιο πε­ρί­πλο­κες που α­παι­τούν σύν­θε­τους μη­χα­νι­σμούς για να δια­κυ­βερ­νη­θούν. Η διαρ­κής “φυ­γή προς τα μπρος” στο ε­πί­πε­δο των με­γε­θών α­πο­τε­λεί όρ­γα­νο για την αυ­το­διαιώ­νι­ση των κυ­ρί­αρ­χων ε­λίτ. Το πέ­ρα­σμα α­πό τα κρά­τη-πό­λεις της αρ­χαί­ας Ελ­λά­δας σε με­γα­λύ­τε­ρες κρα­τι­κές ο­ντό­τη­τες θα ση­μά­νει και το τέ­λος της αρ­χαί­ας ελ­λη­νι­κής δη­μο­κρα­τί­ας. Η ρω­μα­ϊ­κή δη­μο­κρα­τί­α θα με­τα­βλη­θεί σε αυ­το­κρα­το­ρί­α μέ­σα α­πό τη με­γέ­θυν­ση του ρω­μα­ϊ­κού κρά­τους και οι σύγ­χρο­νες “μα­ζι­κές δη­μο­κρα­τί­ες” θα εί­ναι δη­μο­κρα­τί­ες μό­νο κατ’ ό­νο­μα,ό­πως έ­χει δεί­ξει και ο Πα­να­γιώ­της Κον­δύ­λης. Η “πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση” της οι­κο­νο­μί­ας και της πο­λι­τι­κής σή­με­ρα εί­ναι έ­να νέ­ο στά­διο σε αυ­τή την ε­πι­βε­βαί­ω­ση και αυ­το­διαιώ­νι­ση των ο­λι­γαρ­χιών και δεν εί­ναι τυ­χαί­ο ό­τι διευ­ρύ­νο­νται οι κοι­νω­νι­κές α­νι­σό­τη­τες. Α­δια­φα­νείς πο­λυε­θνι­κές ε­ται­ρεί­ες και πο­λυε­θνι­κές γρα­φειο­κρα­τί­ες, της Διε­θνούς Τρά­πε­ζας, των G8, του Διε­θνούς Νο­μι­σμα­τι­κού Τα­μεί­ου, της Ευ­ρω­πα­ϊ­κής Ε­πι­τρο­πής, κυ­ριαρ­χούν στον πλα­νή­τη μας.
Μή­πως λοι­πόν εί­ναι α­να­πό­φευ­κτος ο πα­ρα­πέ­ρα μα­ρα­σμός της δη­μο­κρα­τί­ας και η με­τα­βο­λή μας σε υ­πη­κό­ους-α­ριθ­μούς μιας πλα­νη­τι­κής πα­ρα­γω­γι­κής μη­χα­νής και μιας πα­γκο­σμιο­ποί­η­με­νης δια­κυ­βέρ­νη­σης;
Και ό­μως, μια α­ντί­στρο­φη πο­ρεί­α εί­ναι ό­χι μό­νο δυ­να­τή αλ­λά και πε­ρισ­σό­τε­ρο α­πο­δο­τι­κή!
Μια οι­κο­νο­μί­α η ο­ποί­α χρη­σι­μο­ποιεί σύγ­χρο­νες πα­ρα­γω­γι­κές με­θό­δους και στη­ρί­ζε­ται στην εγ­χώ­ρια πα­ρα­γω­γή εί­ναι πο­λύ πιο α­πο­δο­τι­κή, την ε­πο­χή της πλη­ρο­φο­ρι­κο­ποί­η­σης α­πό μια οι­κο­νο­μί­α που στη­ρί­ζε­ται σε διαρ­κώς διο­γκού­με­νες με­τα­φο­ρές προ­ϊ­ό­ντων α­πό το έ­να ά­κρο της γης στο άλ­λο. Μι­κρό­τε­ρα σύγ­χρο­να ερ­γο­στά­σια μπο­ρούν να κα­τα­σκευά­ζουν ό­λο και πε­ρισ­σό­τε­ρα προ­ϊ­ό­ντα ε­πί τό­που, ό­πως έ­χει δεί­ξει και ο Σου­μά­χερ στο α­ξε­πέ­ρα­στο βι­βλί­ο του, Small is beautiful. Η ε­πο­χή του γι­γα­ντι­σμού των πα­ρα­γω­γι­κών μο­νά­δων α­νή­κει στο πα­ρελ­θόν. Το οι­κο­λο­γι­κό και οι­κο­νο­μι­κό κό­στος μιας οι­κο­νο­μί­ας με μι­κρό­τε­ρες με­τα­φο­ρές και με­γα­λύ­τε­ρη ε­πα­φή πα­ρα­γω­γών και κα­τα­να­λω­τών εί­ναι κα­τά πο­λύ μι­κρό­τε­ρο α­πό το ση­με­ρι­νό μο­ντέ­λο της πα­γκο­σμιο­ποι­η­μέ­νης πα­ρα­γω­γής που ευ­νο­εί μό­νον τους ο­λι­γάρ­χες και τους “πλα­νη­τάρ­χες” κά­θε εί­δους. Δεν υ­πάρ­χει κα­μιά “ε­σώ­τε­ρη α­νά­γκη” στην πο­ρεί­α της πα­γκό­σμιο­ποί­η­σης, πα­ρά μό­νον τα συμ­φέ­ρο­ντα ε­κεί­νων που κερ­δί­ζουν α­πό αυ­τή.
Σε μια τέ­τοια ο­πτι­κή, το μι­κρό­τε­ρο μέ­γε­θος, το ε­θνι­κό ή πε­ρι­φε­ρεια­κό ε­πί­πε­δο, μπο­ρεί να εί­ναι εξ’ ί­σου ή και πε­ρισ­σό­τε­ρο α­πο­δο­τι­κό α­πό τον πα­γκο­σμιο­ποι­η­μέ­νο χυ­λό και το μό­νο που μπο­ρεί να δια­σφα­λί­σει μια πραγ­μα­τι­κή έν­νοια δη­μο­κρα­τί­ας και ι­σό­τη­τας. Κά­τω α­πό αυ­τό το πρί­σμα θα πρέ­πει να δού­με και την ήτ­τα που υ­πέ­στη η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση στη Γέ­νο­βα και να διε­ρευ­νή­σου­με τις δυ­να­τό­τη­τες για έ­ναν νέ­ο ρό­λο του έ­θνους και της το­πι­κο­ποί­η­σης στη νέ­α ε­πο­χή.
Σε ό,­τι α­φο­ρά τις μικρότερες χώρες, όπως και την Ελ­λά­δα, αυ­τή η ε­πα­να­το­πι­κο­ποί­η­ση δεν μπο­ρεί πα­ρά να α­φο­ρά στο ε­θνι­κό και το πε­ρι­φε­ρεια­κό (π.χ. βαλ­κα­νι­κό) ε­πί­πε­δο. Διότι ακόμα και αν δεχθούμε πως το πα­λιό έ­θνος, με το ε­θνο­τι­κό ή φυ­λε­τι­κό του υ­πό­στρω­μα, πε­ρά­σει, με τις μετακινησεις των πληθυσμών και τις μεταναστεύσεις, σε μια πε­ρί­ο­δο πα­ρακ­μής, το έ­θνος ως συ­γκε­κρι­με­νο­ποί­η­ση της δη­μο­κρα­τί­ας, στο ο­ποί­ο θα ήταν δυ­να­τό να συ­νυ­πάρ­χουν α­κό­μα και δια­φο­ρε­τι­κοί λα­οί, θα πα­ρα­μέ­νει για πολύ ακόμα η μό­νη δυ­να­τή α­πά­ντη­ση στην πα­γκό­σμια ο­λι­γαρ­χί­α της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης.

Γιώρ­γος Κα­ρα­μπε­λιάς