γλώσσα και διαδίκτυο

του Γιώργου Ρακκά

Το δια­δί­κτυο βρί­σκε­ται στον πυ­ρή­να της παγκο­σμιο­ποί­η­σης που βιώ­νου­με σή­με­ρα. Ε­άν ό­ντως πο­ρευό­μα­στε προς την έ­λευ­ση μιας νέ­ας ε­πο­χής, τό­τε ο κυ­βερ­νο­χώ­ρος και η βιο­τε­χνο­λο­γί­α εί­ναι τα δυο πε­δί­α που εκ­φρά­ζουν στο με­γα­λύ­τε­ρο βαθ­μό τις νέ­ες τά­σεις που την χα­ρα­κτη­ρί­ζουν. Ο κυ­βερ­νο­χώ­ρος κα­τα­λαμ­βά­νει στα­δια­κά ό­λο και πε­ρισ­σό­τε­ρο χώ­ρο μέ­σα στις μη­τρο­πο­λι­τι­κές κοι­νω­νί­ες, πλαι­σιώ­νο­ντας ό­λο και πε­ρισ­σό­τε­ρες δρα­στη­ριό­τη­τες, α­πό την ερ­γα­σί­α και την εκ­παί­δευ­ση μέ­χρι την ψυ­χα­γω­γί­α. Το τε­ρά­στιο αυ­τό δυ­νη­τι­κό πε­δί­ο α­νταλ­λα­γής πλη­ρο­φο­ριών στα­δια­κά α­πο­κτά ό­λο και κε­ντρι­κό­τε­ρο ρό­λο στην οι­κο­νο­μί­α, στην πα­ρα­γω­γή, στον πο­λι­τι­σμό. Οι συν­θή­κες μέ­σα στις ο­ποί­ες λει­τουρ­γεί το έ­χουν κα­τα­στή­σει έ­ναν α­διαμ­φι­σβή­τη­το πα­ρά­γο­ντα με­τα­σχη­μα­τι­σμού των δο­μών και των σχέ­σε­ων των δυ­τι­κών κοι­νω­νιών: Αφ’ ε­νός, προ­κει­μέ­νου να λει­τουρ­γή­σει, χρη­σι­μο­ποιεί τα προ­ϊ­ό­ντα της τε­λευ­ταί­ας τε­χνο­λο­γι­κής ε­πα­νά­στα­σης, γε­γο­νός που το βο­η­θά να δια­μορ­φώ­σει νέ­ες με­θό­δους ε­πι­κοι­νω­νί­ας. Αφ’ ε­τέ­ρου, με­τα­φέ­ρει τις κυ­ρί­αρ­χες α­ξί­ες του δυ­τι­κού κό­σμου σ’ έ­να δυ­νη­τι­κό ε­πί­πε­δο που στέ­κει πά­νω α­πό σύ­νο­ρα και πο­λι­τι­στι­κές δια­φο­ρές, πράγ­μα που συμ­βάλ­λει κα­θο­ρι­στι­κά στη στε­ρέ­ω­ση της πα­γκό­σμιας η­γε­μο­νί­ας του.
Αυ­τά τα δύ­ο κυ­ρί­αρ­χα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά ε­πι­δρούν σε με­γά­λο βαθ­μό ε­πά­νω στη χρή­ση της γλώσ­σας μέ­σα στο δια­δί­κτυο. Η η­γε­μο­νί­α των δυ­τι­κών πο­λι­τι­στι­κών α­ξιών στους χώ­ρους του ί­ντερ­νετ ση­μαί­νει κατ’ αρ­χήν την ε­πι­κρά­τη­ση της αγ­γλι­κής ως της κύ­ριας γλώσ­σας ε­πι­κοι­νω­νί­ας μέ­σα στους δι­κτυα­κούς τό­πους. Μο­λο­νό­τι πλέ­ον οι μι­σοί χρή­στες του Internet δεν εί­ναι αγ­γλό­φω­νοι, πράγ­μα που ση­μαί­νει πως η μα­ζι­κή χρή­ση του δια­δι­κτύ­ου έ­πα­ψε πια να χα­ρα­κτη­ρί­ζει α­πο­κλει­στι­κά τις αγ­γλο­σα­ξο­νι­κές χώ­ρες, οι πε­ρισ­σό­τε­ρες ι­στο­σε­λί­δες ε­πι­μέ­νουν στη χρή­ση της αγ­γλι­κής (πί­να­κες 1,2). Το γε­γο­νός αυ­τό α­πο­τε­λεί έ­να α­διαμ­φι­σβή­τη­το πλήγ­μα στην πο­λι­τι­στι­κή δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τα. Και ε­άν η πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση έ­χει και τη διά­στα­ση της πο­λι­τι­στι­κής ο­μο­γε­νο­ποί­η­σης, εί­ναι σί­γου­ρο πως ο κυ­βερ­νο­χώ­ρος προ­σφέ­ρει τις κα­λύ­τε­ρες συν­θή­κες για την πραγ­μα­το­ποί­η­ση της τά­σης αυ­τής. Η δυ­νη­τι­κή του υ­πό­στα­ση κα­θο­ρί­ζει και τον υ­πε­ρε­θνι­κό του χα­ρα­κτή­ρα, ε­νώ οι λει­τουρ­γί­ες του βρί­σκο­νται στην αιχ­μή της οι­κο­νο­μι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας, στην πα­ρα­γω­γή, στην α­γο­ρά και στις χρη­μα­τι­στι­κές συναλ­λα­γές, σε τέ­τοιο βαθ­μό ώ­στε οι κοι­νω­νί­ες να ε­ξαρ­τώ­νται ο­λο­έ­να και πε­ρισ­σό­τε­ρο α­πό αυ­τό. Μέ­σα σε αυ­τές τις συν­θή­κες, η η­γε­μο­νί­α ε­νός συ­γκε­κρι­μέ­νου πο­λι­τι­στι­κού πα­ρα­δείγ­μα­τος μέ­σα στο δια­δίκτυο ση­μαί­νει ταυτό­χρο­νακαι την στα­δια­κή ε­πέ­κτα­ση των α­ξιών και των προ­τύ­πων που εκ­φρά­ζει σε ο­λό­κλη­ρο το κοι­νω­νι­κό πε­δί­ο. Ο κυ­βερ­νο­χώ­ρος, σή­με­ρα, α­πο­τε­λεί έ­να μέ­σο για την πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση του Δυ­τι­κού πο­λι­τι­σμού. Και μέ­σα σε αυ­τές τις δια­δι­κα­σί­ες, πλήτ­τε­ται πρώ­τα και κύ­ρια η γλώσ­σα α­πό τη στιγ­μή που ο ρό­λος της εί­ναι ση­μα­ντι­κό­τα­τος στη συ­γκρό­τη­ση μιας δια­κρι­τής πο­λι­τι­στι­κής ταυ­τό­τη­τας. Βέ­βαια, οι λει­τουρ­γί­ες του δια­δι­κτύ­ου δεν πε­ριο­ρί­ζο­νται μό­νο στο να εκ­πλη­ρώ­νουν την δια­δι­κα­σί­α αυ­τή. Πα­ράλ­λη­λα, ε­ξε­λίσ­σο­νται και α­ντί­θε­τες τά­σεις: Εί­ναι πολ­λές οι φο­ρές που το ί­ντερ­νετ έ­παι­ξε δια­φο­ρε­τι­κό ρό­λο, ορ­γα­νώ­νο­ντας, προ­πα­γαν­δί­ζο­ντας και συ­ντο­νί­ζο­ντας μα­ζι­κές α­ντι­στά­σεις ε­νά­ντια στην κυ­ριαρ­χί­α της πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης. Α­πλά, οι συ­γκε­κρι­μέ­νες σχέ­σεις που δια­μορ­φώ­θη­καν μέ­σα στα πλαί­σιά του μέ­χρι σή­με­ρα, σα­φέ­στα­τα ευ­νο­ούν την ε­πι­κρά­τη­ση της πρώ­της τά­σης έ­να­ντι της δεύ­τε­ρης.
Πά­ντως, η α­διαμ­φι­σβή­τη­τη κυ­ριαρ­χί­α των αγ­γλι­κών δεν εί­ναι η μο­να­δι­κή έκ­φρα­ση της πο­λι­τι­στι­κής και συ­νε­πώς της γλωσ­σι­κής ε­πι­θε­τι­κό­τη­τας του Δυ­τι­κού πο­λι­τι­σμού. Μέ­σα α­πό το δια­δί­κτυο πραγ­μα­το­ποιού­νται και άλ­λες πα­ράλ­λη­λες δια­δι­κα­σί­ες α­να­δό­μη­σης των συλ­λο­γι­κών και των προ­σω­πι­κών σχέ­σε­ων , που εν τέ­λει με­τα­σχη­μα­τί­ζουν τις μορ­φές της ε­πι­κοι­νω­νί­ας που τις πλαι­σιώ­νουν. Γνω­ρί­ζου­με πως, του­λά­χι­στον σή­με­ρα, η ε­μπο­ρευ­μα­το­ποί­η­ση κα­τέ­χει την κο­ρυ­φαί­α θέ­ση στην ιε­ράρ­χη­ση των α­ξιών που πρε­σβεύ­ει ο δυ­τι­κός πο­λι­τι­σμός. Τού­το ση­μαί­νει ερ­γα­λειο­ποί­η­ση των αν­θρώ­πι­νων σχέ­σε­ων, πο­σο­τι­κο­ποί­η­ση των συ­νει­δή­σε­ων και των ε­μπει­ριών, προ­κει­μέ­νου να με­τα­σχη­μα­τι­στούν σε ε­μπο­ρεύ­σι­μα α­γα­θά. Αυ­τή την κα­τά­στα­ση εκ­φρά­ζει και το δια­δί­κτυο. Μια ο­λό­κλη­ρη α­γο­ρά έ­χει συ­γκρο­τη­θεί στο internet, προ­κει­μέ­νου να ι­κα­νο­ποι­ή­σει τις πιο προ­σω­πι­κές αν­θρώ­πι­νες α­νά­γκες, δια­κι­νώ­ντας α­γα­θά που μέ­χρι πρό­τι­νος θε­ω­ρού­νταν κα­θο­λι­κά έ­ξω-οι­κο­νο­μι­κά α­γα­θά. Υ­πάρ­χουν δι­κτυα­κοί τό­ποι που ε­μπο­ρεύ­ο­νται την πα­ρέ­α, την φι­λί­α, τον έ­ρω­τα, για να κα­λύ­ψουν τις α­νά­γκες που προ­κύ­πτουν α­πό το έλ­λειμ­μα της κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σης που βα­σα­νί­ζει τις μη­τρο­πο­λι­τι­κές κοι­νω­νί­ες. Μέ­σα σε αυ­τές τις συν­θή­κες, η υ­πο­βάθ­μι­ση της ποιό­τη­τας του πε­ριε­χο­μέ­νου, η α­πώ­λεια του νο­ή­μα­τος των σχέ­σε­ων και των κα­τα­στά­σε­ων αυ­τών εί­ναι α­να­πό­φευ­κτη. Η γλώσ­σα α­ντι­κα­το­πτρί­ζει την πα­θο­γέ­νεια αυ­τή με το να γί­νε­ται πιο φτω­χή, με το να υ­πα­κού­ει α­πο­κλει­στι­κά στο αί­τη­μα της πρα­κτι­κό­τη­τας. Ί­σως α­κό­μη, να έ­χει με­τα­σχη­μα­τι­στεί σε “α­ριθ­μη­τι­κή της ε­πι­κοι­νω­νί­ας” χά­νο­ντας την πο­λυ­διά­στα­τη λει­τουρ­γί­α της διό­τι οι σχέ­σεις που εκ­φρά­ζει να μην έ­χουν να την τρο­φο­δο­τή­σουν με τον συ­ναι­σθη­μα­τι­κό πλού­το και την συ­νει­δη­σια­κή φόρ­τι­ση που άλ­λο­τε τις διέ­κρι­νε. Εν τέ­λει, η τυ­ραν­νί­α του πρα­κτι­κού λό­γου μάλ­λον α­ντι­κα­το­πτρί­ζει την τυ­ραν­νί­α του κε­νού που α­σκούν οι α­να­γκαιό­τη­τες του κυ­ρί­αρ­χου πο­λι­τι­στι­κού πα­ρα­δείγ­μα­τος ε­πά­νω στις αν­θρώ­πι­νες σχέ­σεις, πα­ρά α­πο­τε­λεί έ­να αυ­το­νο­μη­μέ­νο φαι­νό­με­νο του πα­ρό­ντος, ό­ντας ξε­κομ­μένο α­πό τις υ­πό­λοι­πες ε­ξου­σια­στι­κές σχέ­σεις που δια­περ­νούν τον πο­λι­τι­σμό, την οι­κο­νο­μί­α, την πο­λι­τι­κή-ο­λά­κε­ρη τη σύγ­χρο­νη κοι­νω­νί­α.