του Γιάννη Βουλτσίδη, από το Άρδην τ. 92, Μάρτιος-Απρίλιος 2013
Ένας πετυχημένος τύπος συγκεντρώνει και το ιδιαίτερον και το γενικόν. Το ιδιαίτερο θα του δώσει μυρουδιά, χαρακτήρα (δεν ντύνουμε ιδέες) και το γενικό θα τον συμπεριλάβει σε μια μεγάλη ενότητα, μια «κάστα»-«κατάσταση» όπου ανήκει. Έτσι δουλεύει π.χ. και στον Καραγκιόζη ο Σταύρακας. Είναι ο μάγκας του λιμανιού, που χιλιάδες μάγκες φέρονται και αντιδράνε περίπου σαν αυτόν, αλλά δεν χάνει και το ιδιαίτερο, το πρόσωπον, δεν πνίγεται μες τον τύπο – δεν γίνεται κοινότυπος. Είναι ο γιός της συγκεκριμένης μάνας, του συγκεκριμένου μανάβη πατέρα, γέννημα της ιδιαίτερής του πατρίδας και ιδίως γειτονιάς.
Ο καλός ζωγράφος, λοιπόν, στον Καραγκιόζη (και αλλού), παίρνει το ιδιαίτερο, αλλά χωρίς να το εξαφανίσει ή να το εξωραΐσει –να του αφαιρέσει τον χρόνο, δηλαδή την αγωνία– και το ανάγει σε τύπο: αρχέτυπο. Η καλή φιγούρα στον Καραγκιόζη ζωγραφίζεται με το μέσα χέρι, όπως το αντιλαμβάνεται η αίσθηση. Δεν ακολουθεί ρεαλιστικά φωτογραφικά μέτρα αλλά πάντα έχει ένα γκροτέσκο (το στοιχείο της υπερβολής, απόδειξη κατασκευής εξ άλλου). Αλλά και το γκροτέσκο δεν το τραβάει μέχρι τις υπερβολές του σκίτσου ή της καρικατούρας. Ισορροπεί ανάμεσα στο πορτραίτο και την καρικατούρα, γιατί από τη μία δεν θέλει να εξαφανίσει το πρόσωπο και από την άλλη, με το στοιχείο της υπερβολής, θέλει να επισημάνει, να τονίσει, να σταθεί το βλέμμα σε ορισμένα πράγματα. Εξ άλλου, ο Καραγκιόζης είναι αγαπησιάρης, ούτε νομοκάνονας, ούτε ηθικολόγος. Προσβάλλει μόνο τον ρόλο, ποτέ το πρόσωπο.
Αυτά τα απλά παραδείγματα, που τα γνωρίζουν από τον τεχνίτη των αγγείων της αρχαίας Αθήνας ή Κορίνθου, έως κάποιους λαϊκούς καλλιτέχνες, τα αγνοούν κραυγαλέα αυτοί που, στην εποχή μας, παίρνουν από εργολάβους μεγάλες αναθέσεις, όπως στο μετρό. Όλες οι φιγούρες, ή κάτι σαν φιγούρες που ζωγράφισαν οι διάφοροι Α-φασιανοί σε διάφορους σταθμούς του μετρό είναι αποτυχημένες, νεκρές και ψυχρές, διότι στερούνται και του μέσα-βλέμματος (τον γροτέσκο χαρακτήρα κάθε πραγματικής τέχνης) και του έξω-βλέμματος, όπου δεν διακρίνεις καμμιά ουσιαστική αγωνία για ό,τι συμβαίνει σήμερα γύρω μας. Ζούνε αλλού, ή, όπως έλεγε και ο Παπαδιαμάντης, «άλλα σκέφτονται και άλλα κάνουν».
